شفاعت

در جایی دیگر چنین می‌فرماید:
﴿مَا لِلظَّٰلِمِینَ مِنۡ حَمِیمٖ وَلَا شَفِیعٖ یُطَاعُ١٨﴾ [غافر: ۱۸]
(ستمگران نه دارای دوست دلسوزند، و نه دارای میانجیگری که میانجی او پذیرفته گردد).
۴- اقسام شفاعت:
شفاعت در روز آخرت به دو نوع تقسیم می‌شود:
الف) شفاعت ویژه پیامبر بزگوار اسلام ج (شفاعت بزرگ).
ب) شفاعت سایر برگزیدگان.
و اینک توضیحاتی پیرامون هر یک از آن‌ها:
۱- شفاعت بزرگ:
یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد پیامبر اکرم ج در روز آخرت شفاعت بزرگ است که ایشان را در این امر – به لحاظ برخورداری از جایگاه و منزلت خاص نزد پروردگار- بر سایر پیامبران برتری داده است، این نوع شفاعت همان مقام ستوده‌ای است که قرآن کریم راجع بدان می‌فرماید:
﴿عَسَىٰٓ أَن یَبۡعَثَکَ رَبُّکَ مَقَامٗا مَّحۡمُودٗا٧٩﴾ [الإسراء: ۷۹]
(باشد که (در پرتو این عمل) خداوند تو را به مقام ستوده‌ای (و مکان برجسته‌ای در دنیا و آخرت که موجب ستایش همگان باشد) برساند (و مقام شفاعت کبری را به تو ارمغان دارد).
شفاعت کبری وقتی تحقق می‌یابد که مردم در میدان جان فرسای محشر به اوج ناراحتی رسیده و قدرت ایستادن و منتظر شدن را از دست داده اند؛ و لذا آرزو دارند پروردگار مهربان داوری و حسابرسی را آغاز و ایشان را از این شرایط سخت و کمرشکن که جوان‌ها را پیر و دل‌ها را لبریز از ترس و رعب می‌کند، نجات دهد، از این رو پیش پدر بزرگشان آدم÷ رفته تا وی کاری از پیش ببرد و نزد خدا شفاعت نماید، ولی او آنان را پیش نوح÷ می‌فرستد، وی نیز از قبول این مسؤلیت خطیر سرباز زده و آن‌ها را پیش ابراهیم که به تنهایی یک امت بوده، می‌فرستد، او هم از پذیرش آن امتناع ورزیده و موسی÷ را به ایشان پیشنهاد می‌کند، چون او طرف گفتگوی مستقیم خداوند بوده و تحت نظارت و رعایت پروردگار پرورش یافته است، ولی وی نیز شهسوار این میدان نیست و عیسی÷ را به ایشان پیشنهاد می‌نماید، او هم از برعهده گرفتن این کار سنگین ممانعت به عمل آورده و همه پیامبران در توجیه موضع گیری خویش می‌گویند: خداوند قادر متعال امروز به حدی خشمگین است که هیچ گاه چنین نبوده و هرگز هم آن اندازه خشمگین نخواهد شد و لذا عیسی نیز مردم را پیش پیامبر اسلامج حواله کرده و می‌فرماید: بروید پیش محمد بن عبد الله که وی شایسته احراز این مقام با عظمت و والا است. وقتی نزد او می‌روند در پاسخ ایشان می‌فرماید: این کار برعهده من است و می‌توانم آن را انجام دهم، و لذا پیش پروردگار شفاعت نموده و ایشان نیز حساب و کتاب را شروع می‌کنند.
۲- شفاعت عمومی:
این نوع شفاعت همه بندگان برگزیده – اعم از پیامبران، فرشتگان و مؤمنان – مشروط به صدور فرمان از سوی پروردگار را در بر می‌گیرد، ابو سعید خدریس در این زمینه از پیامبر خدا ج روایت می‌کند:
«فیقول الله تعالی: شفعت الملائکه، و شفع النبیون، و شفع المؤمنون و لم یبق إلا أرحم الراحمین، فیقبض قبضه من النار، فیخرج منها قوما لم یعملوا خیرا قط قد عادوا حِمما».
(خداوند متعال می‌فرماید: هر کدام از فرشتگان، پیامبران و مؤمنان شفاعت خود را انجام دادند و جز مهربان‌ترین مهربانان کسی نمانده است، آنگاه وی نیز گروهی از مردم را که تبدیل به زغال شده‌اند، از آتش دوزخ بیرون می‌آورد).
شفاعت مزبور در حق مؤمنان موحدی صورت می‌گیرد که مرتکب گناهان بزرگ شده و پس از تعذیب به مقتضای کردارهای پلید و تبدیل شدن به زغال به فرمان پروردگار از دوزخ بیرون می‌آیند، برخی از ایشان پیش از مجازات کامل بر اثر رحمت و مهربانی سرشار خداوند از آتش سوزان و دردناک جهنم رهایی خواهند یافت، ابو سعید خدریس در این خصوص از پیامبر ج نقل می‌نماید:
«أما اهل النار الذین هم أهلها فلا یموتون و لا یحیون، و لکن أناس (أو کما قال) تصیبهم النار بذنوبهم أو قال: بخطایاهم فیُمیتهم إمامه حتی إذا صاروا فحما أذن فی الشفاعه».
(کسانی که برای همیشه در دوزخ هستند نه می‌میرند و نه زنده می‌مانند ولی مردمانی بر اثر گناهان یا خطاهایشان به گونه‌ای در دوزخ می‌سوزند که تبدیل به زغال خواهند گشت و سپس اجازه شفاعت برایشان داده می‌شود).
جای تعجب نیست مهربانی پروردگاری که رحمتش همه چیز را شامل شده و خودش را رحمن و رحیم نامیده، این افراد گناهکار را نیز – که همواره آرزومند مهربانی خداوند بوده‌اند در بر گیرد، چون آنان همیشه این حدیث ابو هریرهس از زبان پیامبر ج را نصب العین خویش قرار داده بودند که می‌فرماید:
«جعل الله الرحمه مائه جزء فأمسک عنده تسعه و تسعین و أنزل فی الارض جزءا واحدا، فمن ذالک الجزء یتراحم الخلائق، حتی ترفع الدابه حافرها عن ولدها خشیه أن تصیبه».
(خداوند رحمتش را به صد قسمت تقسیم کرده که نود و نه بخش از آن را نزد خویش باقی گذاشته و تنها یک قسمت را به دنیا فرستاده است، مهربانی مردم با یکدیگر و حمایت حیوانات از بچه‌هایشان نیز از این یک قسمت نشأت می‌گیرد).

در روایتی دیگر آمده است:
«إن لله تعالی مائه رحمه، أنزل منها رحمه واحده بین الجن و الانس و البهائم و الهوامّ، فبها یتعاطفون، و بها یتراحمون، و بها تعطف الوحش علی ولدها، و أخّر الله تسعا و تسعین رحمه، یرحم بها عباده یوم القیامه»
(بی گمان خداوند دارای صد قسمت رحمت است که یک قسمت از آن‌ها را میان پری، انسان، حیوانات و حشرات تقسیم کرده و بدین وسیله با یکدیگر و بچه‌های خود مهربان‌اند، نود و نه قسمت دیگر را به آخرت واگذار کرده که در آنجا بندگانش را مشمول آن قرار دهد).
بنابراین، لازم است هر مسلمانی از سر بیم و امید پروردگار مهربان را بندگی کرده و از موجبات خشم خدا و آتش دوزخ پرهیز نماید:
﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ قُوٓاْ أَنفُسَکُمۡ وَأَهۡلِیکُمۡ نَارٗا وَقُودُهَا ٱلنَّاسُ وَٱلۡحِجَارَهُ﴾ [التحریم: ۶]
(ای مؤمنان! خود و خانواده خویش را از آتش دوزخی بر کنار دارید که افروزینه آن انسان‌ها و سنگ‌ها است).
ولی با وجود این نباید از رحمت و مهرورزی پروردگار نومید شد و باید همواره چشم انتظار رحمتی بود که همه چیز را در بر می‌گیرد، ابن عمرب در این رابطه حدیثی از پیامبر بزرگوار روایت می‌کند که:
«قَدِمَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ج بِسَبْىٍ فَإِذَا امْرَأَهٌ مِنَ السَّبْىِ تَبْتَغِى إِذَا وَجَدَتْ صَبِیًّا فِى السَّبْىِ أَخَذَتْهُ فَأَلْصَقَتْهُ بِبَطْنِهَا وَأَرْضَعَتْهُ فَقَالَ لَنَا رَسُولُ اللَّهِ : أَتَرَوْنَ هَذِهِ الْمَرْأَهَ طَارِحَهً وَلَدَهَا فِى النَّارِ. قُلْنَا: لاَ وَاللَّهِ وَهِىَ تَقْدِرُ عَلَى أَنْ لاَ تَطْرَحَهُ. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: لَلَّهُ أَرْحَمُ بِعِبَادِهِ مِنْ هَذِهِ بِوَلَدِهَا».
(گروهی از زنان اسیر پیش پیامبر آورده شد، زنی با سرعت آمد و بچه‌ای را از میان اسرا برداشت و وی را به سینه‌اش چسپاند و شیرش داد، پیامبر ج فرمود: آیا تصور می‌کنید این زن بچه‌اش را در آتش اندازد؟. گفتیم: نه. فرمود: خداوند نسبت به بندگانش مهربان‌تر از این زن است).
از این رو باید مسلمانان در راستای جلب خشنودی و مهربانی پروردگار، اوامر انسان ساز وی را اجرا و از نافرمانی‌هایش پرهیز نمایند تا سرافراز دنیا و آخرت شوند:
﴿وَرَحۡمَتِی وَسِعَتۡ کُلَّ شَیۡءٖۚ فَسَأَکۡتُبُهَا لِلَّذِینَ یَتَّقُونَ وَیُؤۡتُونَ ٱلزَّکَوٰهَ وَٱلَّذِینَ هُم بِ‍َٔایَٰتِنَا یُؤۡمِنُونَ١۵۶﴾ [الأعراف: ۱۵۶]
(و رحمت من هم همه‌چیز را در برگرفته (و در این سرای شامل کافر و مؤمن می‌گردد، امّا در آن سرای) آن را برای کسانی مقرّر خواهم داشت که پرهیزگاری کنند و زکات بدهند و به آیات (کتاب‌های آسمانی و نشانه‌های گسترده جهانی) ایمان بیاورند).
چه کسانی از شفاعت پیامبر بهره مند می‌شوند:
چنان‌چه توضیح دادیم تنها بندگان مخلص و یکتاپرست از شفاعت عمومی پیامبران، فرشتگان و مؤمنان برخوردار خواهند گشت، ابو هریرهس می‌گوید:
«قلت یا رسول الله من أسعد الناس بشفاعتک یوم القیامه؟ قال رسول الله : لقد ظننت یا أبا هریره أن لا تسألنی عن هذا الحدیث أحد أول منک لما رأیت من حرصک على الحدیث اسعد الناس بشفاعتی یوم القیامه من قال لا إله إلا الله خالصا من قلبه أو نفسه».
(از پیامبر خدا ج پرسیدم: چه کسی در روز آخرت بیش از همه از شفاعت تو بهره مند خواهد شد؟ فرمود: می‌دانستم تو که بسیار علاقه مند سخنانم هستید پیش از همه در این باره از من سؤال می‌کنید، بهره مند‌ترین مردم از شفاعتم در روز قیامت کسی است که مخلصانه اعتقاد توحیدی را گردن نهاده باشد).
همه یکتاپرستان به امید خدا از این نوع شفاعت بهره مند خواهند گشت، چون ابو هریرهس در این راستا از پیامبر ج روایت می‌کند:
«لکل نبی دعوه مستجابه، فتعجل کل نبی دعوته، و إنی اختبأت دعوتی شفاعه لأمتی یوم القیامه، فهی نائله ان شاء الله تعالی من مات من أمتی لا یشرک بالله شیئا».
(برای هر کدام از پیامبران درخواستی پذیرفتنی در نظر گرفته شده که همه ایشان از آن استفاده کرده‌اند، ولی من آن را برای شفاعت امتم در قیامت پنهان نموده‌ام و به امید خدا تمامی موحدان از آن برخوردار می‌گردند).
ابن القیم الجوزیه در تحلیل حدیث بالا می‌نویسد:
این حدیث جای بسی تامل است که پیامبر خدا ج برخورداری از شفاعت آخرت را به توحید بی شائبه منوط کرده است، حال آنکه مشرکین معتقدند پذیرش شفاعت در گرو اتخاذ اسباب و وساطت بندگان نهفته است، و لذا پیامبر بزرگوار این معیار کاذب را فاقد ارزش و اعتبار ذاتی دانسته و اعلام می‌فرماید که تنها توحید و یکتاپرستی و بندگی بی‌شائبه برای خداوند خالق آمر به داد انسان‌ها رسیده و پروردگار اجازه شفاعت برایشان صادر می‌فرماید، از این رو مشرکین در منجلاب جهل و نادانی فرورفته‌اند که خداوند را به پادشان و فرمانروایان دنیا تشبیه کرده‌اند، غافل از آنکه پروردگار بسی والاتر از چنان گمان‌ها بوده و هیچ کس بدون اجازه او و جز برای افراد مورد تاییدش نمی‌تواند شفاعت نماید.

نکته دیگر که باید در این مورد دانست اینکه: هر کس ذره‌ای ایمان در دل داشته و با اعتقاد به یکتایی پروردگار از دنیا رفته باشد، مشمول این نوع شفاعت واقع گشته و از آن بهره مند خواهد شد، انس بن مالکس از پیامبر اکرم ج نقل می‌کند که ایشان پس از ذکر مقام محمود فرمود:
«ثُمَّ أَخِرُّ لَهُ سَاجِدًا فَیُقَالُ لِى یَا مُحَمَّدُ ارْفَعْ رَأْسَکَ وَقُلْ یُسْمَعْ لَکَ وَسَلْ تُعْطَهْ وَاشْفَعْ تُشَفَّعْ فَأَقُولُ رَبِّ أُمَّتِى أُمَّتِى. فَیُقَالُ انْطَلِقْ فَمَنْ کَانَ فِى قَلْبِهِ مِثْقَالُ حَبَّهٍ مِنْ بُرَّهٍ أَوْ شَعِیرَهٍ مِنْ إِیمَانٍ فَأَخْرِجْهُ مِنْهَا. فَأَنْطَلِقُ فَأَفْعَلُ ثُمَّ أَرْجِعُ إِلَى رَبِّى فَأَحْمَدُهُ بِتِلْکَ الْمَحَامِدِ ثُمَّ أَخِرُّ لَهُ سَاجِدًا فَیُقَالُ لِى یَا مُحَمَّدُ ارْفَعْ رَأْسَکَ وَقُلْ یُسْمَعْ لَکَ وَسَلْ تُعْطَهْ وَاشْفَعْ تُشَفَّعْ. َأَقُولُ أُمَّتِى أُمَّتِى. فَیُقَالُ لِى انْطَلِقْ فَمَنْ کَانَ فِى قَلْبِهِ مِثْقَالُ حَبَّهٍ مِنْ خَرْدَلٍ مِنْ إِیمَانٍ فَأَخْرِجْهُ مِنْهَا. فَأَنْطَلِقُ فَأَفْعَلُ ثُمَّ أَعُودُ إِلَى رَبِّى فَأَحْمَدُهُ بِتِلْکَ الْمَحَامِدِ ثُمَّ أَخِرُّ لَهُ سَاجِدًا فَیُقَالُ لِى یَا مُحَمَّدُ ارْفَعْ رَأْسَکَ وَقُلْ یُسْمَعْ لَکَ وَسَلْ تُعْطَهْ وَاشْفَعْ تُشَفَّعْ فَأَقُولُ یَا رَبِّ أُمَّتِى أُمَّتِى. فَیُقَالُ لِى انْطَلِقْ فَمَنْ کَانَ فِى قَلْبِهِ أَدْنَى أَدْنَى أَدْنَى مِنْ مِثْقَالِ حَبَّهٍ مِنْ خَرْدَلٍ مِنْ إِیمَانٍ فَأَخْرِجْهُ مِنَ النَّارِ فَأَنْطَلِقُ فَأَفْعَلُ ثم أرجع إلی ربی فَأَحْمَدُهُ بِتِلْکَ الْمَحَامِدِ ثُمَّ أَخِرُّ لَهُ سَاجِدًا فَیُقَالُ لِى یَا مُحَمَّدُ ارْفَعْ رَأْسَکَ وَقُلْ یُسْمَعْ لَکَ وَسَلْ تُعْطَ وَاشْفَعْ تُشَفَّعْ. فَأَقُولُ یَا رَبِّ ائْذَنْ لِى فِیمَنْ قَالَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ. قَالَ لَیْسَ ذَاکَ لَکَ – أَوْ قَالَ لَیْسَ ذَاکَ إِلَیْکَ – وَلَکِنْ وَعِزَّتِى وَکِبْرِیَائِى وَعَظَمَتِى لأُخْرِجَنَّ مَنْ قَالَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ».
(سپس به سجده می‌روم، خداوند می‌فرماید: ای محمد! سرت را بلند کن و هر چه را درخواست نمایی اجرا می‌شود، من نیز می‌گویم: پروردگارا! به داد امتم برس، می‌فرماید: برو هر که را به اندازه یک دانه گندم یا جو ایمان در دل داشته باشد، از دوزخ بیرون بیار. من هم چنان می‌کنم، آنگاه بر می‌گردم و همان سپاس و ستایش‌ها را تکرار خواهم نمود و دوباره سر به آستان کبریائیش می‌سایم، و بازهم جواب مزبور به من داده می‌شود، می‌گویم: خدایا! به داد امت و پیروانم برس، می‌فرماید: برو و هر که را ذره‌ای ایمان در دل دارد از دوزخ بیرون بیاور، من نیز چنان می‌کنم، آنگاه – پس از طی مرحله‌ای دیگر درخواست و پاسخ مثبت پروردگار -، می‌گویم: کسانی که به یکتایی تو گواهی داده‌اند چه سرنوشتی دارند؟ می‌فرماید: این امر مربوط به تو نیست، ولی قسم به جلال و شکوه خودم! همه موحدین را از دوزخ بیرون خواهم آورد).
۵- انواع شفاعت پیامبر :
ابن القیم الجوزیه در این باره می‌گوید:
پیامبر بزرگوار ج در روز آخرت شش نوع شفاعت دارد:
۱- شفاعت بزرگ، این نوع شفاعت وقتی تحقق می‌یابد که مردم پس از تحمل اوج ناراحتی در صحرای محشر از پیامبران الوا العزم درخواست می‌کنند جهت شروع حسابرسی پیش پروردگار شفاعت نمایند، ولی تمامی ایشان از قبول آن سرباز زده و تنها پیامبر اسلام ج مسؤلیتش را بر عهده می‌گیرد.
۲- شفاعت برای ورود بهشتیان به بهشت.
۳- شفاعت برای عده‌ای گناهکار که از گرفتار شدن به عذاب سخت دوزخ نجات یابند.
۴- شفاعت برای بیرون آمدن عده‌ای گناهکار موحد از دوزخ.
۵- شفاعت برای ترفیع درجات گروهی از بهشتیان.
۶- شفاعت برای تخفیف عذاب برخی از کافران در دوزخ که این نوع تنها به ابوطالب عموی پیامبر اختصاص دارد.
به باور ما دو نوع دیگر از انواع شفاعت مخصوص پیامبر ج وجود دارد که ابن القیم بدانها اشاره نکرده است:
۱- شفاعت برای ورود بدون حساب و کتاب گروهی از مؤمنان به بهشت، به دلیل اینکه پیامبر برای عکاشهس دعا کرد خداوند وی را در زمره هفتاد هزار نفر بدون محاسبه قرار دهد.
۲- شفاعت برای گروهی از مؤمنان که کردارهای نیک و بدشان مساوی است و پیامبر ج دعا می‌کند خداوند ایشان وارد بهشت گرداند.
۷- شفاعت مؤمنان برای یکدیگر:
چنان‌چه پیشتر اشاره کردیم، یکی از انواع شفاعت‌ها، دعای خیر مؤمنین در روز آخرت و پس از کسب اجازه از مقام اقدس الهی برای گروهی از برادران گناهکار است، یعنی چون ایشان در دنیا فرمانبردار شریعت پروردگار بوده و از نافرمانی‌هایش پرهیز نموده‌اند، خداوند نیز در قیامت آنان را ارج نهاده و اجازه می‌دهد برای عده‌ای افراد مورد نظر وی شفاعت کنند.
ابو سعید خدریس ضمن بیان حدیث طولانی شفاعت از زبان پیامبر خدا، می‌گوید:

«وإذا رأوا أنهم قد نجوا فی إخوانهم یقولون ربنا إخواننا کانوا یصلون معنا ویصومون معنا ویعملون معنا فیقول الله تعالى اذهبوا فمن وجدتم فی قلبه مثقال دینار من إیمان فأخرجوه ویحرم الله صورهم على النار فیأتونهم وبعضهم قد غاب فی النار إلى قدمه وإلى أنصاف ساقیه فیخرجون من عرفوا ثم یعودون فیقول اذهبوا فمن وجدتم فی قلبه مثقال نصف دینار فأخرجوه فیخرجون من عرفوا. ..».
(هرگاه خودشان نجات یافتند، می‌گویند: پروردگارا! سرنوشت برادرانی که با ما نماز خوانده و کردارهای نیک انجام می‌دادند، چه می‌شود؟، می‌فرماید: هر که را ذره‌ای ایمان در دل دارد، از دوزخ بیرون بیاورید، آنان نیز که به دوزخ می‌روند می‌بینند برخی از ایشان تا ساق پا در آتش فرورفته‌اند، آن‌هایی را که می‌شناسند بیرون آورده و بر می‌گردند، بازهم خداوند می‌فرماید: هر که را به اندازه نیم دینار یا یک ذره ایمان در دل دارد، از دوزخ بیرون بیاورید، ایشان هم دوباره چنان می‌کنند. ..).

{یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِصَاصُ فِی الْقَتْلَى الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَالْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَالأُنثَى بِالأُنثَى فَمَنْ عُفِیَ لَهُ مِنْ أَخِیهِ شَیْءٌ فَاتِّبَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَأَدَاء إِلَیْهِ بِإِحْسَانٍ ذَلِکَ تَخْفِیفٌ مِّن رَّبِّکُمْ وَرَحْمَهٌ فَمَنِ اعْتَدَى بَعْدَ ذَلِکَ فَلَهُ عَذَابٌ أَلِیمٌ} ‏(۱۷۸)

در بیان‌ سبب‌ نزول‌ این‌ آیه‌ کریمه، دو روایت‌ آمده‌ است: بنا به‌ روایتی، این‌ آیه‌ در رد و محکومیت‌ عملکرد مردم‌ در دوران‌ جاهلیت‌ نازل‌ شد که‌ به‌ شیوه‌ ستمگری‌ عمل‌ کرده‌، از حد متجاوز و پیرو شیطان‌ بودند؛ مثلا اگر برده‌ای‌ از یک‌قوم‌ قوی‌ و قدرتمند، به‌ وسیله‌ برده‌ای‌ منسوب‌ به‌ قومی‌ فرودست‌ کشته‌ می‌شد، آن‌ قبیله‌ قدرتمند، مغرورانه‌ می‌گفتند: ما باید آزادی‌ را در برابر آن‌ به‌ قتل‌برسانیم‌! و اگر زنی‌ از آنان‌ کشته‌ می‌شد، می‌گفتند: باید مردی‌ را در برابر آن‌بکشیم‌! همین‌ گونه‌ آنان‌ فرادست‌ را در مقابل‌ فرودست‌ نمی‌کشتند، اما در برابرقتل‌ یک‌ فرد اشرافی، چند تن‌ از فرودستان‌ را می‌کشتند.

به‌ روایتی‌ دیگر: این‌ آیه‌ در باره‌ دو طایفه‌ از اعراب‌ نازل‌ شد که‌ یکی‌ از آنها مسلمان‌ و دیگری‌ با مسلمانان‌ هم‌پیمان‌ بود، آن‌ دو طایفه‌، زنان‌ و بردگان‌ واشخاص‌ آزادی‌ را از یک‌دیگر به‌ قتل‌ رسانده‌ بودند، پس‌ رسول‌ خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم درمیانشان‌ حکمی‌ را صادر نمودند و آیه‌ کریمه‌ در تأیید حکم‌ ایشان‌ نازل‌ شد.

«ای‌ مؤمنان‌! بر شما در مورد کشتگان، قصاص‌ مقرر شده‌ است‌» یعنی: اگر کسی‌مسلمانی‌ را به‌ عمد و از روی‌ تجاوز کشت، کشتن‌ آن‌ به‌ طور همانند در هنگام‌مطالبه‌ صاحب‌ حق‌ فرض‌ است‌ و صاحب‌ حق، اولیای‌ مقتول‌اند. قصاص: یعنی‌عملی‌ همانند با عمل‌ قاتل‌ زیرا مسلمانان‌ در میزان‌ اسلام‌ باهم‌ برابرند، هرچندبعضی‌ شریف‌ باشند و بعضی‌ وضیع، بعضی‌ زیبا باشند و بعضی‌ زشت، بعضی‌ثروتمند باشند و بعضی‌ فقیر، بعضی‌ مرد باشند و بعضی‌ زن‌ «آزاد دربرابر آزاد و برده‌دربرابر برده‌» یعنی: آزاد در برابر قتل‌ شخص‌ آزاد و برده‌ در برابر قتل‌ شخص‌ برده‌قصاص‌ می‌شود. از این‌ قید چنین‌ برمی‌آید که‌ آزاد با قتل‌ برده‌ قصاص‌ نمی‌شود -که‌ جمهور فقها بر این‌ نظرند اما امام‌ ابوحنیفه: برآن‌ است‌ که‌ آزاد دربرابر برده ‌قصاص‌ می‌شود، به‌ دلیل‌ عام‌بودن‌ آیه‌ (۴۵) سوره‌ «مائده‌» که‌ تفسیر آن‌ خواهدآمد. از حضرت‌ علی‌ رضی الله عنه و ابن‌مسعود رضی الله عنه نیز همین‌ رأی‌ نقل‌ شده‌ است‌. امام‌بخاری‌ نیز می‌گوید: مولی‌ با کشتن‌ برده‌ خویش‌ کشته‌ می‌شود، به‌ دلیل‌ این‌حدیث‌ شریف: «هر کس‌ برده‌اش‌ را کشت، او را می‌کشیم‌ و هر کس‌ بینی‌اش‌ را برید، بینی‌اش‌ را می‌بریم‌ و هر کس‌ او را عقیم‌ (جنسی) کرد، او را عقیم‌ می‌کنیم‌».

جمهور فقها برآنند که‌ مسلمان‌ با کشتن‌ کافر قصاص‌ نمی‌شود. دلیل‌ آنها این‌حدیث‌ شریف‌ رسول‌ خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم است‌ که‌ فرمودند: «مسلمانی‌ دربرابر کافری‌ کشته‌نمی‌شود». «و زن‌ در برابر زن‌» قصاص‌ می‌شود، اگر او را کشت‌. اگر زنی‌ مردی‌را کشت‌، نیز به‌طریق‌ اولی‌ قصاص‌ می‌شود و اگر مردی‌ زنی‌ را کشت، نیز قصاص‌می‌شود، به‌ دلیل‌ این‌ حدیث‌ شریف‌ رسول‌ خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم که‌ فرمودند: «همانا مرد دربرابرزن‌ کشته‌ می‌شود». همچنین‌ مذهب‌ ائمه‌ اربعه‌ – جز در یک‌ روایت‌ از احمدبن‌حنبل‌ – این‌ است‌ که‌ یک‌ گروه‌ با کشتن‌ یک‌ تن‌ قصاص‌ می‌شوند. «پس‌ کسی‌ که‌گذشت‌ شد به‌ او چیزی‌ از خون‌ برادرش‌» یعنی: اگر قاتل‌، یا جانی‌ از سوی‌ مجنی‌علیه‌ (کسی‌ که‌ جنایت‌ بر وی‌ انجام‌ گرفته)، یا از سوی‌ ولی‌ مقتول، دربرابر قتل‌ یا جرحی‌ که‌ کرده‌ بود، از انجام‌ قصاص‌ مورد عفو قرار گرفت، به‌ مجنی‌ علیه‌ (کسی‌که‌ جنایت‌ بر او انجام‌ گرفته)، یا ولی‌ وی، دیه‌ قتل‌ یا دیه‌ جراحت‌ (ارش) تعلق‌می‌گیرد. قید (اخیه‌: برادرش) عاطفه‌ برانگیز است‌ و این‌ پیام‌ را می‌رساند که: عمل‌ قتل، اخوت‌ ایمانی‌ را نمی‌گسلاند. آری‌! اگر چنین‌ عفو و گذشتی‌ در کاربود «پس‌ حکم‌ آن‌ پیروی‌ کردن‌ به‌ نیکویی‌ است‌»

[«کُتِبَ»: واجب شده است. «الْقَتْلَی»: جمع قتیل، کشتگان. «الْحُرُّ»: آزاد. «الْعَبْدُ»: برده. «الأُنثَی»: ماده. زن. «عُفِیَ»: بخشیده شد. «إتِّبَاعٌ»: دنبال کردن. «إعْتَدَی»: تجاوز کرد. فراتر رفت.]]