شکر و سپاس خداوند متعال، نوعی اعتراف به بزرگی و نیکوی اوست و ادای حق، به صاحب حق است. بنابراین، شکر خداوند از مهمترین واجبات است و چون خداوند، بخشنده حقیقی نعمتهاست. شکر او، واسطه دوام و زیادی نعمت است؛ همچنانکه خداوند میفرماید:
﴿وَلَئِن کَفَرۡتُمۡ إِنَّ عَذَابِی لَشَدِیدٞ ٧﴾ [إبراهیم: ۷].
«که اگر واقعاً سپاسگزاری کنید نعمت شما را افزون خواهم کرد و اگر ناسپاسی نمایید قطعاً عذاب من سخت خواهد بود».
به این خاطر شکر، دافع بلاها و مانع عذاب است، خداوند سبحان میفرماید:
﴿مَّا یَفۡعَلُ ٱللَّهُ بِعَذَابِکُمۡ إِن شَکَرۡتُمۡ وَءَامَنتُمۡۚ وَکَانَ ٱللَّهُ شَاکِرًا عَلِیمٗا ١۴٧﴾ [النساء: ۱۴۷].
«اگر سپاس بدارید و ایمان آورید، خدا میخواهد با عذاب شما چه کند که خدا همواره سپاسپذیر و حقشناس و داناست».
خداوند از مردم مستغنی و بینیاز است و از شکرِ شکرگزاران سود نمیبرد و به کفرِ کافران ضرر نمیکند و فائده و منفعت شکر شاکر به خودش بر میگرد؛ همچنانکه خداوند میفرماید:
﴿وَمَن شَکَرَ فَإِنَّمَا یَشۡکُرُ لِنَفۡسِهِۦۖ وَمَن کَفَرَ فَإِنَّ رَبِّی غَنِیّٞ کَرِیمٞ ۴٠﴾ [النمل: ۴۰].
«و هرکس سپاس گزارد تنها به سود خویش سپاس میگزارد و هرکس ناسپاسی کند، بیگمان پروردگارم بینیاز و کریم است».
شکر، نفس را پاک میکند و موجب قربت انسان شاکر به خدای متعال و باعث بذل و بخشش الهی میشود که از راه نافع و ارزشمند، فایدهاش به فرد و جامعه میرسد.
از ابوهریره رضی الله عنه روایت شده که حضرت صلی الله علیه و سلمفرمود: «مردی در بیابانی میرفت، از ابری صدایی شنید، گفت: باغچه فلانی را آب دهید، پس از آن ابر کنار گرفت و دور شد و باران بر زمین سخت ریخت و به سیلاب رفت و در یکجا جمع شد، ناگاه مردی در میان باغچه بیرون آمد و آب را با بیل به سوی باغچه برد. مرد مسافر به او گفت: ای بندۀ خدا، اسمت چیست؟ گفت: فلانی، اسمی بود که مرد مسافر از صدای ابر شنیده بود. صاحب باغچه گفت: چرا اسم من را پرسیدی؟ مسافر گفت: به راستی من از ابرِ بارانِ در اینجا جمع شده، صدایی شنیدم که گفت: باغچۀ فلانی را آب دهید، آن اسم نام تو بود. تو در این باغچه چه کاری انجام میدهی؟ صاحب باغ گفت: همین که این را گفتی برایت میگویم که چکار میکنم. من منتظرم که باغم ثمر دهد، وقتی محصول آن رسید یک سوم آن را صدقه میدهم و یک سوم آن، سهم خانوادهام میباشد و یک سوم دیگرش برای فائده و منفعت (بذر سال آینده) میماند»([۱]).
[۱]– روایت مسلم.