روز واپسین(۲)

دوم: حشر

در روز واپسین مردم در حالی حشر می‏شوند که پابرهنه و لخت و ختنه نشده هستند، آیات و احادیث فراوانی دال بر آن وجود دارد و امت اسلامی هم بر آن اجماع‏نظر دارند.

خداوند در تقریر حقیقت حشر می‏فرماید: ﴿یَوۡمَ نَحۡشُرُ ٱلۡمُتَّقِینَ إِلَى ٱلرَّحۡمَٰنِ وَفۡدٗا ٨۵ وَنَسُوقُ ٱلۡمُجۡرِمِینَ إِلَىٰ جَهَنَّمَ وِرۡدٗا ٨۶﴾ [مریم: ۸۵-۸۷].

«روزی ما پرهیزگاران را (با تعظیم و تکریم هرچه بیشتر) به گونه‏ی گروههایی که به نزد شاهان روند و مهمانان ایشان شوند، در پیشگاه خداوند مهربان جمع می‌نماییم (و وارد بهشت می‌گردانیم).‏‏ و گناهکاران را (همچون شتران تشنه‌ای که به سوی آبشخور به سرعت بروند) تشنه‏کام به سوی جهنّم می‌رانیم (و بدانجا داخل می‌گردانیم)».

‏و در توصیف حشر کافران می‏فرماید: ﴿وَمَن یَهۡدِ ٱللَّهُ فَهُوَ ٱلۡمُهۡتَدِۖ وَمَن یُضۡلِلۡ فَلَن تَجِدَ لَهُمۡ أَوۡلِیَآءَ مِن دُونِهِۦۖ وَنَحۡشُرُهُمۡ یَوۡمَ ٱلۡقِیَٰمَهِ عَلَىٰ وُجُوهِهِمۡ عُمۡیٗا وَبُکۡمٗا وَصُمّٗاۖ مَّأۡوَىٰهُمۡ جَهَنَّمُۖ کُلَّمَا خَبَتۡ زِدۡنَٰهُمۡ سَعِیرٗا ٩٧﴾ [الأسراء: ۹۷].

«خدا هر کس را (به سبب ایمان به پروردگار و پیغمبرش و کتاب آسمانی قرآن) رهنمود کند، راهیاب او است، و هرکس را (به سبب سوء اختیار و فرو رفتن در گناهان و سرکشی از قوانین آفریدگار) گمراه سازد، جز خدا دوستان و مددکارانی برای چنین کسانی نخواهی یافت (تا دست آنان را بگیرند و به سوی حق برگردانند و از کیفر و عذاب آخرت رستگارشان گردانند) و ما در روز رستاخیز ایشان را بر روی رخساره (کشانده و) کور و لال و کر (از گورها) جمع می‌گردانیم (و به صحرای محشر گسیل می‌داریم. به گونه‌ای که بر اثر پریشانی حال چشمانشان نمی‌بیند و گوشهایشان نمی‌شنود و زبانهایشان قادر به تکلّم نمی‌باشد). جایگاهشان دوزخ خواهد بود. هر زمان که زبانه‏ی آتش (به سبب سوختن گوشت و استخوان ایشان) فروکش کند، (با تجدید گوشت و استخوانشان) بر زبانه‏ی آتششان می‌افزاییم». ‏

پیامبر صلی الله علیه و سلم در مورد چگونگی حشر انسانها در روز واپسین می‏فرماید:

«یحشر الناس یوم القیامه حفاهً عراهً غرلاً قالت عائشه ک قلت: یا رسول‏الله الرجال والنساء جمیعاً ینظر بعضهم إلى بعضٍ!؟ قال: یا عائشه! الأمر أشد من أن یهمهم ذلک». [متفق علیه].

«در روز قیامت مردم در حالی حشر می‏شوند که پابرهنه و لخت و ختنه نشده هستند. عایشه گفت: ای رسول خدا! مردان و زنان با هم، همدیگر را نگاه می‏کنند؟ پیامبر فرمود: ای عایشه! وضعیت سخت‏تر از آن است که چنان قصدی داشته باشند». [بخاری و مسلم آن را روایت کرده‏اند].

در حدیث دیگری از ابن عباس روایت شده است که گفت: روزی رسول خدا صلی الله علیه و سلم میان ما بلند شد و خطبه‏ای ایراد فرمود و گفت:

«یا آیها الناس إنکم محشورون إلى الله تعالى حفاهً عراهً غرلاً کَمَا بَدَأْنَا أَوَّلَ خَلْقٍ نُعِیدُهُ وَعْداً عَلَیْنَا إنَّا کُنَّا فَاعِلِینَ». [متفق علیه].

«ای مردم شما در روز قیامت پابرهنه و لخت و ختنه نشده به سوی خدا حشر خواهید شد»، سپس این آیه را خواند:

همان گونه که (نخستین بار سهل و ساده) آفرینش را سر دادیم، آفرینش را از نو بازگشت می‌دهیم (و به شکل دیگری زندگی دوباره می‌بخشیم و مردمان را برای حساب و کتاب حاضر می‌آوریم). این وعده‌ای است که ما می‌دهیم، و ما قطعاً آن را به انجام می‌رسانیم».

سوم: حساب و بازرسی

دو نوع عرضه و نشان دادن اعمال صورت می‏گیرد:

عرضه‏ی عام: یعنی همه‏ی صفحات پرونده‏ی اعمال انسان بدون مخفی کردن هیچ چیزی به خداوند نشان داده می‏شود.

عرضه‏ی خاص: یعنی نشان دادن گناه مؤمنین به آنها و اقرار مؤمنین به گناهانشان، و در نهایت خداوند ستار، گناهانشان را می‏پوشاند و همه را مورد عفو و بخشش خود قرار می‏دهد.

اما حساب و بازرسی: یعنی مناقشه در مورد گناهان، که البته هر نوع مناقشه‏ای در مورد گناه در روز قیامت نوعی از عذاب به شمار می‏آید.

خداوند در مورد عرضه‏ی عام می‏فرماید:

﴿یَوۡمَئِذٖ تُعۡرَضُونَ لَا تَخۡفَىٰ مِنکُمۡ خَافِیَهٞ ١٨﴾ [الحاقه: ۱۸].

«در آن روز (برای حساب و کتاب، به خدا) نموده می‌شوید، و (چه رسد به کارهای آشکارتان) چیزی از کارهای نهانیّتان مخفی و پوشیده نمی‌ماند». ‏

و می‏فرماید:

﴿یَوۡمَئِذٖ یَصۡدُرُ ٱلنَّاسُ أَشۡتَاتٗا لِّیُرَوۡاْ أَعۡمَٰلَهُمۡ ۶ فَمَن یَعۡمَلۡ مِثۡقَالَ ذَرَّهٍ خَیۡرٗا یَرَهُۥ ٧ وَمَن یَعۡمَلۡ مِثۡقَالَ ذَرَّهٖ شَرّٗا یَرَهُۥ ٨﴾ [الزلزله: ۶-۸].

«در آن روز، مردمان (از گورهای خود) دسته دسته و پراکنده بیرون می‌آیند (و رهسپار صحرای محشر می‌شوند) تا کارهایشان بدیشان نموده شود و (نتیجه‏ی اعمالشان را ببینند). ‏و هر کس به اندازه ذرّه غباری کار بد کرده باشد، آن را خواهد دید (و سزایش را خواهد چشید)».‏

پیا‏مبر صلی الله علیه و سلم می‏فرماید:

«مَا مِنْکُمْ مِنْ أَحَدٍ إِلَّا وَسَیُکَلِّمُهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ لَیْسَ بَیْنَ اللَّهِ وَبَیْنَهُ تُرْجُمَانٌ یَنْظُرُ أیْمَنَ مِنْهُ فَلَا یَرَى إِلّا ما قَدَّمَ  وََ یَنْظُرُ أَشأَمَ مِنْهُ فَلا یَری إِلّا ما قَدَّمَ وَ یَنْظُرُ بَیْنَ یَدَیْهِ فَتَسْتَقْبِلُهُ النَّارُ فَمَنْ اسْتَطَاعَ مِنْکُمْ أَنْ یَتَّقِیَ النَّارَ وَلَوْ بِشِقِّ تَمْرَهٍ». [متفق علیه].

«هر کدام از شما بدون مترجم با خداوند صحبت خواهد کرد، بنده به طرف راست نگاه می‏کند تنها اعمال خود را می‏بیند، به طرف چپ نگاه می‏کند باز هم تنها با اعمالش روبرو می‏شود، و به طرف جلو نگاه می‏کند آتش را مشاهده می‏نماید، پس اگر با یک عدد خرما هم که باشد از آتش بپرهیزید». [بخاری و مسلم آن را روایت کرده‏اند].

در حدیث دیگری در مورد عرضه‏ی خاص می‏فرماید:

«یُدْنَى الْمُؤْمِنُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ مِنْ رَبِّهِ عَزَّ وَجَلَّ حَتَّى یَضَعَ عَلَیْهِ کَنَفَهُ فَیُقَرِّرُهُ بِذُنُوبِهِ فَیَقُولُ هَلْ تَعْرِفُ فَیَقُولُ أَیْ رَبِّ أَعْرِفُ قَالَ فَإِنِّی قَدْ سَتَرْتُهَا عَلَیْکَ فِی الدُّنْیَا وَإِنِّی أَغْفِرُهَا لَکَ الْیَوْمَ فَیُعْطَى صَحِیفَهَ حَسَنَاتِهِ وَأَمَّا الْکُفَّارُ وَالْمُنَافِقُونَ فَیُنَادَى بِهِمْ عَلَى رُءُوسِ الْخَلَائِقِ هَؤُلَاءِ الَّذِینَ کَذَبُوا عَلَى اللَّهِ» [متفق علیه].

«بنده‏ی مؤمن در روز قیامت نزد خداوند آورده می‏شود، و به گناهانش اقرار می‏کند، خداوند خطاب به او می‏فرماید: گناهانت را به یاد می‏آوری؟ بنده می‏گوید: بله خداوندا. خداوند می‏فرماید: من در دنیا آنرا برایت پوشاندم و حالا هم تو را عفو می‏کنم، در این هنگام پرونده‏ی حسناتش را دریافت می‏کند. اما در ملأ عام انسان منافق و کافر فرا خوانده می‏شوند و خطاب به مردم گفته می‏شود: اینها کسانی هستند که بر خدا دروغ بسته‏اند». [بخاری و مسلم آن را روایت کرده‏اند].

حضرت عایشه حدیثی را در مورد تفاوت عرضه و حساب اینگونه روایت می‏کند:

«لَیْسَ أَحَدٌ یُحَاسَبُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ إِلَّا هَلَکَ فَقُلْتُ یَا رسول‏الله صلی الله علیه و سلم أَلَیْسَ قَدْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: ﴿فَأَمَّا مَنۡ أُوتِیَ کِتَٰبَهُۥ بِیَمِینِهِۦ ٧ فَسَوۡفَ یُحَاسَبُ حِسَابٗا یَسِیرٗا ٨﴾ [الانشقاق: ۷-۸]. فَقَالَ رسول ‏الله صلی الله علیه و سلم إِنَّمَا ذَلِکِ الْعَرْضُ وَلَیْسَ أَحَدٌ یُنَاقَشُ الْحِسَابَ یَوْمَ الْقِیَامَهِ إِلَّا عُذِّبَ» [متفق علیه].

«هر کس در روز قیامت مورد محاسبه قرار گیرد هلاک می‏شود. عایشه فرمود: ای رسول خدا، مگر خداوند نمی‏فرماید: کسى که کارنامه‏اش به دست راستش داده شد خیلی آسان مورد حساب واقع می‏شود. پیامبر فرمود: این عرضه است حساب نیست، هر کس در روز قیامت مورد محاسبه قرار گیرد خداوند او را عذاب خواهد داد».