روز واپسین(۱)

به روز واپسین و همه‏ی حوادث و رخدادهای آن مانند زنده شدن و حشر و حساب و بازرسی و پاداش و مجازات ایمان داریم.

اول: زنده شدن

ایمان آوردن به زنده شدن یکی از مهم‌ترین خط قرمزهای جدایی میان اسلام و کفر است، آیات و احادیث فراوانی بر این مقوله‏ی مهم و اساسی در تفکر و عقیده‏ی اسلامی دلالت می‏کنند، و امت اسلام بر آن اجماع دارند، حتی مورد اتفاق همه‏ی شریعت‏های الهی است، اما گروههای زیادی در این مقوله‏ی حیاتی مرتکب اشتباه و گمراهی شده‏اند:

گروهی مبدأ و معاد را انکار می‏کنند و می‏گویند: دنیا مانند رحم مادر است که تولید می‏کند و قبر هم آنها را می‏بلعد.

گروه دیگری مبدأ را پذیرفته‏اند اما به روز واپسین اعتقادی ندارند، خداوند در آیه‏ی ۲۹ سوره‏ی انعام در مورد آنها می‏فرماید:

﴿وَقَالُوٓاْ إِنۡ هِیَ إِلَّا حَیَاتُنَا ٱلدُّنۡیَا وَمَا نَحۡنُ بِمَبۡعُوثِینَ ٢٩﴾ [الأنعام: ۲۹].

«و آنان (اگر هم به دنیا برگردند، دیگر باره) می‌گویند: زندگی تنها همین زندگی دنیای ما است و ما هرگز برانگیخته نمی‌شویم (و قیامت و دوزخ و بهشتی در میان نیست!)».

گروهی دیگر معاد جسمانی را انکار می‏کنند، و تنها به معاد ارواح ایمان دارند.

همه‏ی اینها کفر به شمار می‏آید و با شریعت اسلام منافات و مخالفت دارد و در حقیقت تکذیب‏کننده‏ی خدا و پیامبران او به حساب می‏آید.

خداوند منان در قرآن کریم برای اثبات زنده شدن و زندگی دوباره دلایل و تمثیل‏های فراوانی ذکر می‏کند، تا شبهه و شک مخالفان و منکرین را برملا سازد، می‏فرماید:

﴿ٱللَّهُ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَۚ لَیَجۡمَعَنَّکُمۡ إِلَىٰ یَوۡمِ ٱلۡقِیَٰمَهِ لَا رَیۡبَ فِیهِۗ وَمَنۡ أَصۡدَقُ مِنَ ٱللَّهِ حَدِیثٗا ٨٧﴾ [النساء: ۷۸].

«جز خدا، خدایی نیست. حتماً شما را (بعد از مرگ زنده می‌گرداند و) در روزی که شکّی در (وقوع) آن نیست‌گرد می‌آورد. (خدا است که این را می‌گوید) و چه کسی از خدا راستگوتر است»؟!.

در جای دیگر می‏فرماید:

﴿قُلۡ إِنَّ ٱلۡأَوَّلِینَ وَٱلۡأٓخِرِینَ ۴٩ لَمَجۡمُوعُونَ إِلَىٰ مِیقَٰتِ یَوۡمٖ مَّعۡلُومٖ ۵٠﴾ [الواقعه: ۴۹-۳۰].

‏«بگو: پیشینیان و گذشتگان، و پسینیان و آیندگان.‏ قطعاً جملگی در وعده‌گاه روز معین (رستاخیز) گرد آورده می‌شوند». ‏

‏یکی دیگر از دلایل اثبات زنده شدن در قرآن استدلال به قدرت خداوند است بر زنده کردن زمین خشک و مرده، خداوند می‏فرماید:

﴿وَمِنۡ ءَایَٰتِهِۦٓ أَنَّکَ تَرَى ٱلۡأَرۡضَ خَٰشِعَهٗ فَإِذَآ أَنزَلۡنَا عَلَیۡهَا ٱلۡمَآءَ ٱهۡتَزَّتۡ وَرَبَتۡۚ إِنَّ ٱلَّذِیٓ أَحۡیَاهَا لَمُحۡیِ ٱلۡمَوۡتَىٰٓۚ إِنَّهُۥ عَلَىٰ کُلِّ شَیۡءٖ قَدِیرٌ ٣٩﴾ [فصلت: ۳۹].

‏«و از نشانه‌های (قدرت) خدا این است که تو زمین را خشک و برهوت می‌بینی، امّا هنگامی که (قطره‌های حیات‌بخش) آب بر آن فرو می‌فرستیم، به جنبش درمی‌آید و آماسیده می‌گردد (و بعدها به صورت گل و گیاه و سبزه موج می‌زند). آن کس که این زمین خشک و برهوت را زنده می‌کند، هم او مردگان را نیز (در قیامت) زنده می‌گرداند. چرا که او بر هر چیزی توانا است». ‏

خداوند برای اثبات قدرت بر زنده کردن انسانها در قیامت به زنده کردن گیاهان و زمین خشک ومرده در دنیا استدلال می‏کند. آنجا که می‏فرماید:

﴿وَتَرَى ٱلۡأَرۡضَ هَامِدَهٗ فَإِذَآ أَنزَلۡنَا عَلَیۡهَا ٱلۡمَآءَ ٱهۡتَزَّتۡ وَرَبَتۡ وَأَنۢبَتَتۡ مِن کُلِّ زَوۡجِۢ بَهِیجٖ ۵ ذَٰلِکَ بِأَنَّ ٱللَّهَ هُوَ ٱلۡحَقُّ وَأَنَّهُۥ یُحۡیِ ٱلۡمَوۡتَىٰ وَأَنَّهُۥ عَلَىٰ کُلِّ شَیۡءٖ قَدِیرٞ ۶ وَأَنَّ ٱلسَّاعَهَ ءَاتِیَهٞ لَّا رَیۡبَ فِیهَا وَأَنَّ ٱللَّهَ یَبۡعَثُ مَن فِی ٱلۡقُبُورِ ٧﴾ [الحج: ۵-۷].

«تو زمین را خشک و خاموش می‌بینی، امّا هنگامی که (فصل بهار در می‌رسد و) بر آن آب می‌بارانیم، حرکت و جنبش بدان می‌افتد و رشد و نمو می‌کند و انواع گیاهان زیبا و شادی‌بخش را می‌رویاند. آن (چیزهایی که در آیات پیشین درباره‏ی مراحل مختلف آفرینش انسان و جهان گیاهان بازگو شد) بدان خاطر است که (بدانید) خدا حق است و (لذا نظامی را که آفریده نیز حق بوده و بیهوده و بی‌هدف نیست، و به زبان حال به شما می‌گوید:) او مردگان را زنده می‌گرداند، و وی بر هر چیزی توانا است. و (این که بدانید) بدون شکّ قیامت فرا می‌رسد و جای هیچ گونه تردیدی نیست، و خداوند تمام کسانی را که در گورها آرمیده‌اند دوباره زنده می‌گرداند». ‏

در آیه‏ی دیگری اینگونه استدلال می‏شود که خداوند قدرت خلق اولیه‏ی انسان را داشته است، پس می‏تواند و امکان دارد بار دیگر او را زنده کند، چرا که زنده کردن دوم برای او آسان‏تر است. خداوند می‏فرماید:

﴿وَهُوَ ٱلَّذِی یَبۡدَؤُاْ ٱلۡخَلۡقَ ثُمَّ یُعِیدُهُۥ وَهُوَ أَهۡوَنُ عَلَیۡهِۚ وَلَهُ ٱلۡمَثَلُ ٱلۡأَعۡلَىٰ فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۚ وَهُوَ ٱلۡعَزِیزُ ٱلۡحَکِیمُ ٢٧﴾ [الروم: ۲۷].

‏«او است که آفرینش را آغاز کرده است و سپس آن را باز می‌گرداند، و این برای او آسانتر است. (زیرا کسی که بتواند کاری را در آغاز انجام دهد، قدرت بر اعاده‏ی آن را نیز دارد). بالاترین وصف، در آسمانها و زمین متعلّق به خدا است، و او بسیار باعزّت و اقتدار، و سنجیده و کار بجا است. (لذا در عین قدرت نامحدود، کاری بی‌حساب انجام نمی‌دهد، و بلکه همه‏ی کارهایش از روی حکمت است)». ‏

و می‏فرماید: ﴿أَیَحۡسَبُ ٱلۡإِنسَٰنُ أَن یُتۡرَکَ سُدًى ٣۶ أَلَمۡ یَکُ نُطۡفَهٗ مِّن مَّنِیّٖ یُمۡنَىٰ ٣٧ ثُمَّ کَانَ عَلَقَهٗ فَخَلَقَ فَسَوَّىٰ ٣٨ فَجَعَلَ مِنۡهُ ٱلزَّوۡجَیۡنِ ٱلذَّکَرَ وَٱلۡأُنثَىٰٓ ٣٩ أَلَیۡسَ ذَٰلِکَ بِقَٰدِرٍ عَلَىٰٓ أَن یُحۡـِۧیَ ٱلۡمَوۡتَىٰ ۴٠﴾ [القیامه: ۳۶-۴۰].

«آیا انسان (منکر معاد) می‌پندارد که او بیهوده به حال خود رها شود (و قوانین و مقرّرات الهی، و حساب و کتاب و سزا و جزای دنیوی و اخروی نداشته باشد؟!). ‏‏ آیا او نطفه‏ی ناچیزی از منی نیست که (به رحم مادر) پرت و ریخته می‌گردد؟‏‏ سپس به صورت خون لخته و دَلَمه‌ای درآمده است، و خداوند او را آفرینش تازه‌ای بخشیده است، و بعد اندام او را نظم و نظام و سر و سامان داده است‌؟‏ و از این (انسان) دو صنف نر و ماده را ساخته و پرداخته است. ‏‏آیا چنین خدایی نمی‌تواند مردگان را زنده گرداند»؟!.

 ‏در آیاتی از سوره‏ی یس می‏فرماید:

﴿أَوَ لَمۡ یَرَ ٱلۡإِنسَٰنُ أَنَّا خَلَقۡنَٰهُ مِن نُّطۡفَهٖ فَإِذَا هُوَ خَصِیمٞ مُّبِینٞ ٧٧ وَضَرَبَ لَنَا مَثَلٗا وَنَسِیَ خَلۡقَهُۥۖ قَالَ مَن یُحۡیِ ٱلۡعِظَٰمَ وَهِیَ رَمِیمٞ ٧٨ قُلۡ یُحۡیِیهَا ٱلَّذِیٓ أَنشَأَهَآ أَوَّلَ مَرَّهٖۖ وَهُوَ بِکُلِّ خَلۡقٍ عَلِیمٌ ٧٩﴾ [یس: ۷۷-۷۹].

«آیا انسان (با چشم عقل و دیده‏ی بینش ننگریسته است و) ندیده است که ما او را از نطفه‏ی ناچیزی آفریده‌ایم و هم اینک او پرخاشگری است که آشکارا به پرخاش برمی‌خیزد؟! (زهی بی‌خبری و خیره‌سری!).‏ برای ما مثالی می‌زند و آفرینش خود را (از خاک) فراموش می‌کند و می‌گوید: چه کسی می‌تواند این استخوانهایی را که پوسیده و فرسوده‌اند زنده گرداند؟!‏ بگو: کسی آنها را زنده می‌گرداند که آنها را نخستین بار (از نیستی به هستی آورده است و آنها را بدون الگو و مدل) آفریده است، و او بس آگاه از (احوال و اوضاع و چگونگی و ویژگی) همه‏ی آفریدگان است». ‏

‏می‏گویند: این آیه در مورد ابی بن‏ خلف یا عاص بن وائل نازل شده است هنگامی که با استخوان پوسیده‏ای نزد پیامبر خدا صلی الله علیه و سلم رفت و آنرا خرد کرد و در هوا پخش نمود و گفت: ای محمد گمان می‏کنی خدا این را زنده می‏کند؟! یا گفت: آیا خدا این را زنده می‏کند بعد از آنچه که دیدی؟

و می‏فرماید: ﴿وَأَقۡسَمُواْ بِٱللَّهِ جَهۡدَ أَیۡمَٰنِهِمۡ لَا یَبۡعَثُ ٱللَّهُ مَن یَمُوتُۚ بَلَىٰ وَعۡدًا عَلَیۡهِ حَقّٗا وَلَٰکِنَّ أَکۡثَرَ ٱلنَّاسِ لَا یَعۡلَمُونَ ٣٨ لِیُبَیِّنَ لَهُمُ ٱلَّذِی یَخۡتَلِفُونَ فِیهِ وَلِیَعۡلَمَ ٱلَّذِینَ کَفَرُوٓاْ أَنَّهُمۡ کَانُواْ کَٰذِبِینَ ٣٩﴾ [النحل: ۳۸-۳۹].

«(کافران علاوه بر شِرْکشان) مؤکّدانه به خدا سوگند یاد می‌کنند که خداوند هرگز کسی را که می‌میرد زنده نمی‌گرداند. خیر! (چنین نیست که می‌گویند، بلکه خداوند همه‏ی مردگان را دوباره زنده می‌کند، و این) وعده‏ی قطعی خدا است، و لیکن بیشتر مردمان نمی‌دانند (که زنده‌گرداندن برای قدرت خدا چیزی نیست و همان گونه که قبلاً به انسانها جان بخشیده است، پس از مرگ نیز دوباره جان به پیکرشان می‌دمد). (خداوند همگان را زنده می‌گرداند) تا این که برای ایشان روشن گرداند چیزی را که درباره‏ی آن اختلاف می‌ورزند (که به طور خاصّ رستاخیز و به طور عام همه‏ی اموری است که پیغمبران با خود آورده‌اند) و این که کافران بدانند که ایشان (در آنچه راجع به شرک و رستاخیز می‌گویند) دروغگویند». ‏

 ‏پیامبر صلی الله علیه و سلم می‏فرماید:

«قَالَ اللَّهُ: کَذَّبَنِی ابْنُ آدَمَ وَلَمْ یَکُنْ لَهُ ذَلِکَ وَشَتَمَنِی وَلَمْ یَکُنْ لَهُ ذَلِکَ فَأَمَّا تَکْذِیبُهُ إِیَّایَ فَقَوْلُهُ لَنْ یُعِیدَنِی کَمَا بَدَأَنِی وَلَیْسَ أَوَّلُ الْخَلْقِ بِأَهْوَنَ عَلَیَّ مِنْ إِعَادَتِهِ وَأَمَّا شَتْمُهُ إِیَّایَ فَقَوْلُهُ: اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَدًا وَأَنَا الْأَحَدُ الصَّمَدُ لَمْ أَلِدْ وَلَمْ أُولَدْ وَلَمْ یَکُنْ لِی کُفْئًا أَحَدٌ». [رواه البخاری].

«خداوند فرمود: انسان مرا تکذیب می‏کند هر چند چنین حقی ندارد، مرا دشنام می‏دهد در حالی که حق ندارد، اینگونه مرا تکذیب می‏کند که می‏گوید: خداوند نمی‏تواند مرا زنده کند همانطور که آفریده است! دروغ می‏گوید چون زنده کردن از آفریدن اول آسانتر است، و اینگونه مرا دشنام می‏دهد که می‏گوید: خداوند فرزند دارد! من تنها و بی‏نیاز هستم، کسی از من زاده نشده و از کسی زاده نشده‏ام و همتایی ندارم». [بخاری آن را روایت کرده است].