جنبه‌های عبادت

همه مردم جهان آنطور که خوانده، سوال کرده و شنیده‌ام حتی سیک‌های هند، زرتشتیان ایران، قبایل آفریقایی، نژادهای آمریکایی سرخ پوست و غیره که بسیارند قائل به خدای واحدی هستند، گرچه در عبادت تمثال‌ها، سمبل‌ها و توتم‌ها را به عنوان مظهر خداوند عبادت می‌کنند یا این‌ها را وسیله شفاعت و نزدیکی به خدا می‌دانند و این عبادت اعم از دعا و انابه، نذر، قسم، طواف، رکوع، سجود، اعتکاف و سایر اوراد و اعمالی که به پیشگاه آن معبودان ارائه، عرضه و گفته می‌شود است. حال می‌خواهیم ببینیم آیا نظر خداوند در اسلام نیز شامل موارد گفته شده می‌شود یا خیر.

در قرآن دعا را عبادت نامیده و اعراض کنندگان و روی گردانندگان از دعا به سوی الله را متوجه جهنم ساخته ﴿وَقَالَ رَبُّکُمُ ٱدۡعُونِیٓ أَسۡتَجِبۡ لَکُمۡۚ إِنَّ ٱلَّذِینَ یَسۡتَکۡبِرُونَ عَنۡ عِبَادَتِی سَیَدۡخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ ۶٠﴾ [غافر: ۶۰]. «و پروردگارتان گفت: مرا [به دعا] بخوانید تا برایتان اجابت کنم. آنان که از عبادت من کبر مى‏ورزند، با خوارى به جهنّم در مى‏آیند». پس دعا عبادت است.

مطلب بعد نذر است، نذر هر چیزی اعم از مال یا ذکری خاص یا عملی مشخص است که در صورت انجام کار یعنی برآورده شدن خواسته به محل یا شخص خاصی اختصاص پیدا می‌کند، و مهم نیت است مثلاً شخصی نذر کند که اگر خداوند به او فرزندی عطا فرماید فلان مبلغ به مسجد یعنی محل عبادت الله تعالی بدهد یا یک حج برود و از این قبیل کارها که مقصد او الله تعالی است، اما اگر آن شخص نذر کند اگر خداوند به او فرزندی عطا کرد فلان مبلغ را نذر یک محل (غیر مرتبط با اماکن عبادت الله تعالی) یا نذر یک شخص مثل یک پیامبر (حضرت عیسی و سایر پیامبران) نماید این نذر از آنجا که مقصد رضایت ذات خداوند نیست یا مقصد رضایت خداوند و غیر او (مثل پیامبر و غیره) با هم است عبادت محسوب می‌شود آن طور که مشرکان مکه می‌گفتند: ﴿هَٰذَا لِلَّهِ بِزَعۡمِهِمۡ وَهَٰذَا لِشُرَکَآئِنَا﴾ [الأنعام: ۱۳۶]. یک قسمت برای رضای خدا و یک قسمت برای حب و رضای غیر خدا می‌گذاردند، و چنین تعبیر می‌کردند که آنچه در راه خدا صرف شود به غیر خدا نمی‌رسد و آنچه در راه غیر خدا (مثل نذر برای فلان پیامبر مانند حضرت عیسی و …) صرف می‌شود در نهایت به خدا هم می‌رسد و رضایت خداوند هم از این طریق کسب می‌شود، این تفکر مشرکانه است که متأسفانه امروزه دیده می‌شود پس همه چیز باید برای خداوند خالص شود، آیه ۱۳۶ انعام به این موضوع اشاره دارد.

در باب قسم هم این موضوع تعبد صدق می‌کند و امر الهی بر قسم به سوی اوست، و آیه ۱۰۷ سوره مائده می‌فرماید: ﴿فَیُقۡسِمَانِ بِٱللَّهِ﴾ [المائده: ۱۰۷]. یعنی آنها را به نام الله عزوجل قسم دهید و به چیز دیگری سوگند نمی‌باشد که به صورت (والله، بالله، تالله و …) بکار می‌رود. (کاربرد فارسی یا به هر زبان دیگر اسم خداوند هم صحیح و منعقد می‌باشد).

و اما طواف: آنطور که از آیات قرآن و عمل مسلمانان از صدر اسلام تاکنون بر می‌آید طواف مختص خانه کعبه می‌باشد که در سوره بقره آیه ۱۲۵ می‌فرماید خانه کعبه را برای طواف کنندگان آماده و تمیز نگه دار ﴿أَن طَهِّرَا بَیۡتِیَ لِلطَّآئِفِینَ وَٱلۡعَٰکِفِینَ وَٱلرُّکَّعِ ٱلسُّجُودِ﴾ [البقره: ۱۲۵]. و در جای دیگر می‌فرماید: ﴿وَلۡیَطَّوَّفُواْ بِٱلۡبَیۡتِ ٱلۡعَتِیقِ﴾ [الحج: ۲۹]. یعنی: «طواف را به دور خانه کعبه (بیت عتیق) انجام بده». این منطوق موافق جمله است و مفهوم مخالف می‌شود برای غیر خانه کعبه طواف نکن، از آنجا که امر الهی بر یک چیز یعنی وجوب و اطاعت، و تسلیم بودن بر اطاعت یعنی عبادت لذا طواف هر جایی غیر خانه کعبه ولو مقبره یک پیامبر یک نمونه عبادت محسوب شده و صحیح نیست.

رکوع: مطلب بعدی قابل ذکر رکوع است. رکوع در حقیقت تعظیم غیر الله است و معمولاً همراه با خم شدن می‌باشد. این مطلب از امر الله تعالی گرفته شده ﴿وَٱرۡکَعُواْ مَعَ ٱلرَّٰکِعِینَ﴾ [البقره: ۴۳]. ممکن است این قضیه را شنیده باشید، وقتی مهاجرین از مکه به حبشه رفتند نزد پادشاه حبشه از تعظیمی که همه نمودند ابا کردند و به این فکر نکردند که اینجا استثنائاً تعظیم کنیم زیرا مصلحت چنین ایجاب می‌کند نه بلکه در عقیده خویش محکم بودند و همین استحکام را خداوند وسیله نجات قرار داد و این امر (رکوع) هیچ استثنائی ندارد و رکوع که امر الله است نشانه عبادت می‌باشد، و قرار دادن آن برای غیر خدا ولو برای یک پیامبر صحیح نمی‌باشد.

سجده: مشخصه اصلی عبادت الله تعالی سجده است، چرا که در آن یک موجود که خلیفه الله تعالی در زمین است بر اساس امر او به جهتی که فرمان داده سر خویش را به صورت بر زمین می‌گذارد یعنی نهایت خضوع و خشوع برای آن موجود برتر می‌نماید و این عمل (سجده) فقط به پروردگار یکتا، الله رب العالمین منحصر می‌شود ﴿وَمِنَ ٱلَّیۡلِ فَٱسۡجُدۡ لَهُۥ﴾ [الأنسان: ۲۶]. و مشرکان برای غیر خدا به تنهایی یا همراه با خدا سجده می‌کنند ﴿یَسۡجُدُونَ لِلشَّمۡسِ مِن دُونِ ٱللَّهِ﴾ [النمل: ۲۴]. پس سجده هم عبادت است و نباید برای غیر خدا انجام شود ولو برای پیامبر، چرا که شرک می‌شود.

و بالآخره اعتکاف: اعتکاف نوعی گوشه‌گیری برای عبادت و انجام یکسری اعمال به منظور جلب خشنودی معبود یا همان چیزی که در دعا خوانده می‌شود است که در نهایت رسیدن به حاجت و برآورده شدن خواسته مورد نظر است و می‌توان گفت: اعتکاف یکنوع نذر وقت و بدن است و در بعضی مناطق جهان در غیر مساجد اعتکاف می‌کنند در حالیکه مساجد محل اعتکافند نه غیر آن ﴿وَٱلۡعَٰکِفِینَ﴾ [البقره: ۱۲۵ و الشعراء: ۷۱]. برای همین ابراهیم به پدر و قومش می‌گوید: چرا شما نزد این تماثیل و اماکن که برای غیر خداست اعتکاف می‌کنید ﴿إِذۡ قَالَ لِأَبِیهِ وَقَوۡمِهِۦ مَا هَٰذِهِ ٱلتَّمَاثِیلُ ٱلَّتِیٓ أَنتُمۡ لَهَا عَٰکِفُونَ ۵٢﴾ [الأنبیاء: ۵۲]. پس اعتکاف هم فقط به خداوند اختصاص دارد و برای غیر خدا ولو نزد مقبره یک پیامبر اعتکاف صحیح نیست، خلاصه اینکه همه اعمالمان را خالص کنیم برای الله عزوجل.