عبادت چیست؟

همانطور که می‌دانید عبادت مجموعه فرامین و اوامر الهی بر انجام یا ترک اعمال و افکار و اذکار خاصی که مورد پسند و رضایت الله تعالی است شامل می‌شود. برای همین اول باید معبود یا خدا یا اله شناخته شود تا بعد عبادت فهمیده شود. خداوند می‌فرماید: هنگامی که بندگانم از من سوال کردند که چطور می‌توانند وجود من را حس کنند و درک نمایند به آنها بگو: من نزدیک آنهایم حتی نزدیکتر از رگ گردن ﴿وَنَحۡنُ أَقۡرَبُ إِلَیۡهِ مِنۡ حَبۡلِ ٱلۡوَرِیدِ﴾ [ق: ۱۶]. و حتی از این نزدیک‌تر ﴿أَنَّ ٱللَّهَ یَحُولُ بَیۡنَ ٱلۡمَرۡءِ وَقَلۡبِهِۦ﴾ [الأنفال: ۲۴]. خداوند بین شخص و قلب او می‌باشد، یعنی نیات قلبی را هم می‌داند و آنگاه که مرا می‌خوانید یعنی به سوی من دعا می‌کنید شما را جواب می‌دهم بوسیله برآورده شدن خواسته یا فهمیدن به طریقی دیگر. [لبقره: ۱۸۶].

همانطور که در سوره حمد آیه پنجم آمده عبادت خدا و یاری گرفتن از خدا در کنار هم قرار گرفته، و آیه بعد یعنی آیه ۶ دعا برای هدایت شدن به راه راست یا صراط مستقیم است. و در آیه ۶۱ سوره یس می‌فرماید: ﴿وَأَنِ ٱعۡبُدُونِیۚ هَٰذَا صِرَٰطٞ مُّسۡتَقِیمٞ ۶١﴾ [یس: ۶۱]. «مرا عبادت کنید مرا پرستش کنید این راه راست و صراط مستقیم است». از این آیات مشخص می‌شود مقصد از عبادت رفتن و بودن در صراط مستقیم است که انتهاء این راه لقاء الهی است. و آنچنان که ابتدا گفتیم راه رفتن به صراط مستقیم دعا و انابه و تضرع به حضور خدای عزوجل است نه غیر او.

در لسان العرب برای عبادت معنی دیگری نیز ذکر گردیده است و آن دعا است. تعبیر از عَبَدَ، دعا می‌باشد و مراد از دعا استغاثه و یاری خواستن است مثل ﴿وَٱدۡعُواْ شُهَدَآءَکُم مِّن دُونِ ٱللَّهِ إِن کُنتُمۡ صَٰدِقِینَ ٢٣﴾ [البقره: ۲۳]. «اگر راستگویید گواهانتان را -در برابر خداوند- [به یارى‏] بخوانید». و مراد از عبادت طبق آیه ﴿وَقَالَ رَبُّکُمُ ٱدۡعُونِیٓ أَسۡتَجِبۡ لَکُمۡۚ إِنَّ ٱلَّذِینَ یَسۡتَکۡبِرُونَ عَنۡ عِبَادَتِی﴾ [غافر: ۶۰]. «و پروردگارتان گفت: مرا [به دعا] بخوانید تا برایتان اجابت کنم. آنان که از عبادت من کبر مى‏ورزند» طبق این آیه دعا همان عبادتست و احادیث نبی مثل: «الدعا مخ العباده، الدعا هو العباده» دلیل دیگر بر این موضوع است و دعا بر سه وجه است:

• توحید و یگانگی و حمد خداوند ۲- بخشش و رحمت خداوند ۳- بهره انسان از دنیا معنی شده، و در هر یک انسان با خطاب یا الله، یا رحمن، یا رب، یا حی و … از خداوند کسب فیض می‌نماید. در دعای عرفه امام حسین رضی الله عنه نیز آمده: «أکثر دعایی ودعا أنبیاء من قبلی بعرفات لا إله إلا الله وحده لا شریک له، له الـملک وله الحمد وهو على کل شیء قدیر» و خلاصه کلام این امام همام چنین است که، تنها او قادر بر هر کار و استجابت هر دعایی است نه غیر او. و حدیث است که اگر بنده به جای دعا به حمد و ستایش خداوند بپردازد خداوند بهتر از آنچه خواسته به او عطا می‌فرماید «إذا شغل عبدی ثناءه علی عن مسألتی أعطیه أفضل ما أعطی السائلین» و آنجا که می‌فرماید: ﴿لَن نَّدۡعُوَاْ مِن دُونِهِۦٓ إِلَٰهٗا﴾ [الکهف: ۱۴]. یعنی غیر او را در دعا نخوان یعنی عبادت نکن و ﴿نَّدۡعُوَاْ﴾ یعنی نعبد، و اِبن مسیب در اینجا و آیه: ﴿وَلَا تَدۡعُ مَعَ ٱللَّهِ إِلَٰهًا ءَاخَرَ﴾ [القصص: ۸۸]. مراد از ندعوا و ندع را نعبد تفسیر کرده که می‌شود «لا نعبد من دون الله» یا «ولا نعبد مع الله» که در حقیقت معنی می‌شود غیر الله تعالی را در دعا نخوانید و نپرستید و عبادت نکنید[۱].

۱– ابن منظور، محمدبن مکرم، لسان العرب: ج ۱۴، ص ۲۵۷٫