وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
۱- ﴿مَٰلِکِ یَوۡمِ ٱلدِّینِ ۴﴾ [الفاتحه: ۴]. دین در این آیه به معنی جزا و خضوع است[۱].
۲- ﴿وَقَٰتِلُوهُمۡ حَتَّىٰ لَا تَکُونَ فِتۡنَهٞ وَیَکُونَ ٱلدِّینُ لِلَّهِ﴾ [البقره: ۱۹۳].
«و با آنان بجنگید تا فتنه‌ای باقی نماند و دین متعلق به خدا گردد».
دین در این آیه به معنی اطاعت و شریعت است[۲].
۳- ﴿فَٱعۡبُدِ ٱللَّهَ مُخۡلِصٗا لَّهُ ٱلدِّینَ﴾ [الزمر: ۲].
«خدا را پرستش کن در حالیکه دین خود را برای او خالص می‌گردانی».
در این آیه دین به معنی عبادت و اطاعت است[۳].
۴- ﴿لَآ إِکۡرَاهَ فِی ٱلدِّینِ﴾ [البقره: ۲۵۶]. «اجباری در دین نیست».
دین در این آیه به معنی عقیده و باور است[۴].
۵- ﴿إِنَّ ٱلدِّینَ عِندَ ٱللَّهِ ٱلۡإِسۡلَٰمُ﴾ [آل‌عمران: ۱۹]. «بدرستی که دین نزد خداوند، اسلام است».
در این آیه دین یعنی اطاعت و آئین، بدین معنی که تنها آئین پذیرفته شده یا مفید یا مقرر نزد خدا، اسلام است و اسلام در این آیه به معنی ایمان واطاعت است[۵].
۶- ﴿قَٰتِلُواْ ٱلَّذِینَ لَا یُؤۡمِنُونَ بِٱللَّهِ وَلَا بِٱلۡیَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِ وَلَا یُحَرِّمُونَ مَا حَرَّمَ ٱللَّهُ وَرَسُولُهُۥ وَلَا یَدِینُونَ دِینَ ٱلۡحَقِّ مِنَ ٱلَّذِینَ أُوتُواْ ٱلۡکِتَٰبَ حَتَّىٰ یُعۡطُواْ ٱلۡجِزۡیَهَ عَن یَدٖ وَهُمۡ صَٰغِرُونَ٢٩﴾ [التوبه: ۲۹]. «با کسانی از اهل کتاب که به خدا و روز آخرت ایمان ندارند، و آنچه را که خدا و فرستاده‌اش تحریم کرده‌اند، حرام نمی‌دانند واز دین حق پیروی نمی‌کنند، پیکار کنید تا اینکه خاضعانه به اندازه‌ای که می‌توانند جزیه را می‌پردازند».
در این آیه: ﴿لَا یَدِینُونَ﴾ یعنی اطاعت و فرمانبرداری نمی‌کنند و دین در اینجا به معنی شریعت است[۶].
۷- ﴿فَبَدَأَ بِأَوۡعِیَتِهِمۡ قَبۡلَ وِعَآءِ أَخِیهِ ثُمَّ ٱسۡتَخۡرَجَهَا مِن وِعَآءِ أَخِیهِۚ کَذَٰلِکَ کِدۡنَا لِیُوسُفَۖ مَا کَانَ لِیَأۡخُذَ أَخَاهُ فِی دِینِ ٱلۡمَلِکِ إِلَّآ أَن یَشَآءَ ٱللَّهُ﴾ [یوسف: ۷۶].
«(یوسف) شروع کرد به (بازرسی) بارهای دیگران قبل از بار برادرش، سپس پیمانه را از بار برادرش بیرون آورد. ما این چنین برای یوسف چاره‌جوئی کردیم، یوسف طبق آئین پادشاه مصر نمی‌توانست برادرش را بگیرد، مگر اینکه خدا می‌خواست».
در این آیه: ﴿دِینِ ٱلۡمَلِکِ﴾ بنابر نظر ابن عباس به معنی قدرت پادشاه و بنابر عقیده قتاده به معنی قضاوت پادشاه است[۷].
۸- ﴿وَلَهُۥ مَا فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَلَهُ ٱلدِّینُ وَاصِبًاۚ أَفَغَیۡرَ ٱللَّهِ تَتَّقُونَ ۵٢﴾ [النحل: ۵۲].
«آنچه در آسمانها و زمین است تنها متعلق به خداست. و همواره دین از آنِ اوست، آیا از غیر خدا می‌‌ترسید».
دین در این آیه به معنی اطاعت و مالکیت است، و «واصباً» یعنی دائماً.
۹- ﴿إِنَّآ أَنزَلۡنَآ إِلَیۡکَ ٱلۡکِتَٰبَ بِٱلۡحَقِّ فَٱعۡبُدِ ٱللَّهَ مُخۡلِصٗا لَّهُ ٱلدِّینَ ٢﴾ [الزمر: ۲].
«ما این کتاب را به حق بر تو فرو فرستاده‌ایم، پس خدا را پرستش کن در حالیکه دین خود را برای او خالص می‌گردانی».
دین در این آیه هم اعتقادات را در بر می‌گیرد و هم اعمال ظاهری را[۸].
۱۰- ﴿أَنۡ أَقِیمُواْ ٱلدِّینَ وَلَا تَتَفَرَّقُواْ فِیهِ﴾ [الشوری: ۱۳].
«دین را پابرجا دارید و در آن تفرقه نکنید».
منظور از «اقامه‌ی دین» در این آیه توحید خدا و ترک ماسوای اوست[۹].
۱۱- ﴿أَمۡ لَهُمۡ شُرَکَٰٓؤُاْ شَرَعُواْ لَهُم مِّنَ ٱلدِّینِ مَا لَمۡ یَأۡذَنۢ بِهِ ٱللَّهُ﴾ [الشوری: ۲۱].
«آیا آنان انبازها و معبودهائی دارند که بر ایشان دینی را پدید آورده‌اند که خدا بدان اجازه نداده است».
دین در اینجا به معنی عادات و احکام و راه و روش است که اعتقادات را نیز شامل می‌شود، چون مشرکان در همه‌ی این زمینه‌ها احکامی را برای خود وضع می‌کردند که بر اساس آن حرکت کرده و به آن ملتزم بودند[۱۰].
۱۲- ﴿إِنَّمَا تُوعَدُونَ لَصَادِقٞ ۵ وَإِنَّ ٱلدِّینَ لَوَٰقِعٞ ۶﴾ [الذاریات: ۵-۶].
«مسلماً آنچه بدان وعده داده می‌شوید، راست و قطعی است، و روز جزا حتماً تحقق پیدا می‌کند».
دین در اینجا به معنی جزا است، ولی مجاهد آن را به معنی حساب دانسته است[۱۱].
۱۳- ﴿إِنِّیٓ أَخَافُ أَن یُبَدِّلَ دِینَکُمۡ﴾ [الغافر: ۲۶].
«(فرعون در مورد موسی گفت:) من می‌ترسم که او دین شما را تغییر دهد».
در این آیه دین به معنی سلطه و قدرت است[۱۲].
۱۴- ﴿یَوۡمَئِذٖ یُوَفِّیهِمُ ٱللَّهُ دِینَهُمُ ٱلۡحَقَّ وَیَعۡلَمُونَ أَنَّ ٱللَّهَ هُوَ ٱلۡحَقُّ ٱلۡمُبِینُ ٢۵﴾ [النور: ۲۵].
«در آن روز خداوند جزای واقعی آنان را بدون کم و کاست بدیشان می‌دهد و خواهند دانست که خداوند حق آشکار است».
دین در اینجا به معنی جزا و پاداش و «حق» صفت آن است[۱۳].
[۱]– تفسیر ابن عطیه: ج ۱، ص ۱۱۲، فتح البیان: ج ۱، ص ۴۶، تفسیر فی ظلال القرآن: ج ۱، ص ۲۴، تفسیر الـمنار: ج ۱، ص ۵۵٫
[۲]– تفسیر ابن عطیه: ج ۱، ص ۱۴۲٫
[۳]– تفسیر شوکانی: ج ۴، ص ۴۴۸٫
[۴]– تفسیر ابن عطبه: ج ۲، ص ۳۸۸٫
[۵]– تفسیر ابن عطیه: ج ۳، ص ۵۴٫
[۶]– تفسیر ابن عطیه: ج ۶، ص ۴۵۶٫
[۷]– تفسیر ابن عطیه: ج ۸، ص ۳۲ و تفسیر شوکانی: ج ۳، ص ۴۴٫
[۸]– تفسیر ابن عطیه: ج ۱۲، ص ۴۴۹۸٫
[۹]– تفسیر ابن عطیه: ج ۱۳، ص ۱۵۱٫
[۱۰]– تفسیر ابن عطیه: ج ۱۳، ص ۱۵۹٫
[۱۱]– تفسیر ابن عطیه: ج ۱۴، ص ۴٫
[۱۲]– تفسیر ابن عطیه: ج ۱۳، ص ۳۰٫
[۱۳]– تفسیر ابن عطیه: ج ۱۰، ص ۴۷۳٫