وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
از قدمای محدّثین (که عمده ایشان شیخ کلینی و شیخ صدوق‌اند)[۱] چون بگذریم به محدّثین متأخّر می‌رسیم و در میان آن‌ها، ملاّ محمّد باقر مجلسی (متوفّی در سال ۱۱۱۰ هجری قمری) را محدّثی برجسته و پر آوازه می‌یابیم که از ارکان شیعه امامیه در دوره صفویه شمرده میشود و محدّثین پس از وی، تحت تأثیر آثار او قرار گرفته‌اند. در باره شخصیت مجلسی و آثارش در کتاب‌های تذکره، به تفصیل سخن گفته شده است و غالباً او را از اقطاب مذهب مامیه و زنده‌کننده حدیث و خادم علوم اهل بیت -علیه السلام- معرّفی نموده‌اند. نویسنده کتاب «لؤلؤه البحرین» در باره مجلسی می‌نویسد:
«هذا الشیخ کان إمامنا فی وقته فی علم الحدیث وسائر العلوم، شیخ الإسلام بدار السلطنه أصفهان، رئیسا فیها بالرئاستین الدینیه والدنیویه، إماما فی الجمعه والجماعه، وهو الذی روج الحدیث ونشره لاسیما فی دیار العجمیه وترجم لهم الأحادیث العربیه بأنواعها بالفارسیه»[۲]…
یعنی: «این شیخ (محمّد باقر بن محمّد تقی مشهور به مجلسی) پیشوای ما در علم حدیث و دیگر دانش‌ها در روزگار خود به شمار می‌رود. او در دارالسلطنه اصفهان شیخ الإسلام بود و ریاست دینی و دنیوی را بر عهده داشت. در نمازهای جمعه و جماعت نیز امامت می‌کرد. او کسی است که حدیث را بویژه در دیار عجم منتشر ساخت و انواع احادیث را برای پارسی زبانان از عربی به پارسی ترجمه کرد …».
آثار مجلسی، متعدد است و از میان همه آن‌ها کتاب «بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار -علیه السلام-» از شهرت فراوانی برخوردار است و مرجع محدّثین و علاقمندان به حدیث فرقه امامیه به شمار می‌آید. مجلسی در این کتاب (که اخیراً در صد و ده مجلّد، تجدید چاپ شده است) از کتب قدماء و نیز معاصرانش بهره می‌گیرد و گاهی هم از برخی کتاب‌ها، حدیثی را نقل می‌کند که مورد اعتماد خودش نیست! به عنوان نمونه در مجلد پنجاه و هفتم، حدیث غریبی از کتاب «جامع الأخبار» گزارش می‌نماید و سپس در باره آن می‌نویسد:
«أوردها صاحب الجامع فأوردتها ولم أعتمد علیها»[۳]
یعنی: «این حدیث را صاحب جامع الاخبار آورده است و من نیز آن را آوردم ولی اعتماد بر آن ندارم»!
[۱]– البته شیخ ابو جعفر طوسی (متوفّی در سال ۴۶۰ ه. ق) را نیز نباید از یاد برد که او را «شیخ الطائفه الامامیه» شمرده‌اند و دو کتاب «تهذیب الاحکام» و «الاستبصار فیما اختلف فیه من الاخبار» کتب اربعه امامیه را او فراهم آورده است و کتاب «امالی» شیخ در علم حدیث نیز در دسترس قرار دارد. شیخ، بیشتر فقیه بوده تا محدّث، چنانکه کتاب «المبسوط» اثر وی گواهی می‌دهد و همچنین کتاب «مسائل الخلاف» در فقه تطبیقی، تماینده فقاهت او شمرده میشود و از این‌رو اهمیت کلینی و ابن بابویه در حدیث بیشتر از او است و ما هم در میان قدمای محدّثین، آن دو را بر گزیدیم. با وجود این، خاطر نشان می‌سازیم که در خلال نقد احادیث مجلسی و شیخ حر عاملی، روایات شیخ طوسی را در کتاب ما مکرّر ملاحظه می‌کنید که نقّادی شده‌اند. این هم ناگفته نماند که بزرگ‌ترین کتاب شیخ طوسی در حدیث یعنی «تهذیب الاحکام» مانند کتب دیگر حدیث از تحریف و خطا مصون نمانده است. شیخ یوسف بحرانی (صاحب کتاب الحدائق الناضره) با آنکه خود از محدّثین و اخباریون مشهور بشمار می‌آید، ناگزیر در کتاب «لؤلؤه البحرین» به این امر اذعان نموده و می‌نویسد: و قدبینا فی کتابنا الحدائق الناضره جمله ما وقع له (للشیخ الطوسی) أیضا من السهو و التحریف فی متون الاخبار و قلما یسلم خبر من اخبار الکتاب المذکور (ای تهذیب الاحکام) من سهو او تحریف فی سنده او متنه (لؤلؤه البحرین، ص ۶۵، چاپ موسسه آل البیت). یعنی: «ما در کتاب (الحدائق الناضره) جمله‌ای از خطاها و تحریفاتی را که برای شیخ طوسی در متون اخبار رخداده روشن ردیم و در حقیقت، اندکی از اخبار کتاب مذکور (یعنی تهذیب الاحکام) بلحاظ سند یا متن، از گزند سهو یا تحریف در امان مانده است». همچنین کتاب دیگر شیخ طوسی یعنی «الاستبصار» احادیث ضدّ و نقیضی را در بر دارد بطوریکه علاّمه ابوالحسن شعرانی در کتاب «المدخل الی عذب المنهل» درباره آن می‌نویسد: «یشمل کتاب الإستبصار علی نحو ألف ومأتی باب ویوجد فی أکثر أبوابه – إن لم یکن (فی) جمیعها – حدیث لا یمکن حمله علی وجه یجوز صدور من أهل العصمه – علیهم السلام- إلا بتکلف یترحج علیه إحتمال عدم صدوره فی العقل! (المدخل الی عذب المنهل، صص ۴۳-۴۴، چاپ باقری، قم). یعنی: «کتاب استبصار در حدود ۱۲۰۰ باب را در بر دارد و در بیشتر ابوابش – اگر نگوییم در همه آن‌ها – حدیثی موجود است که ممکن نیست آن را به صورتی معنی کنیم که صدورش از سوی معصوم –علیه السلام- روا باشد مگر با تکلّف، بطوریکه نزد عقل احتمال صادر نشدنش ترجیح دارد».!
[۲]– لؤلؤه البحرین، اثر شیخ یوسف بحرانی، ص ۵۵، چاپ قم.
[۳]– بحار الأنوار، اثر محمّد باقر مجلسی، ج ۵۷، ص ۳۳۱ (چاپ جدید)، از انتشارات دارالکتب الإسلامیه.