وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
ابو جعفر محمّد بن علی بن حسین بن بابویه قمّی، مشهور به شیخ صدوق (متوفّی در سال ۳۸۱ ه. ق) از بزرگان امامیه و از محدّثان معروف به شمار می‌رود. دانشمندان و رجال شناسان شیعه در آثار خود خود، وی را بسیار ستوده‌اند. نجاشی در کتاب رجالش در باره وی می‌نویسد:
«شیخنا وفقیهنا ووجه الطائفه بخراسان…؟»[۱]
«او شیخ و فقیه ما و آبروی طائفه (امامیه) در خراسان است…؟»
علامه حلّی (حسن بن یوسف بن مطهّر) در باره وی می‌نویسد:
«کان جلیلاً حافظ للأحادیث، بصیرا بالرجال ناقدا للأخبار، لم یرفی القمیین مثله فی حفظه وکثره علمه»[۲]….
«او بزرگ مرتبه و حافظ احادیث و آگاه از رجال حدیث و ناقد اخبار بود و در میان علمای قم همانندش در حفظ حدیث و فراوانی دانش دیده نشده است».
محمّد باقر مجلسی در باره وی می‌نویسد:
«من عظماء القدماء التابعین لآثار الأئمه النجباء الذین لا یتبعون الآراء والأهواء»[۳]
«از بزرگان پیشینیان است که از آثار امامان بزرگوار پیروی می‌نموده‌اند و از کسانی است که در پی آراء شخصی و دلخواه نفی بر نیامده‌اند».
مامقانی در باره وی می‌نویسد:
«شیخ من مشایخ الشیعه، ورکن من أرکان الشریعه، رئیس المحدثین والصدوق فیما یرویه عن الأئمه -علیه السلام-»[۴]
«او بزرگی از بزرگان شیعه و پایه‌ای از پایه‌های شریعت بود، سرآمد محدّثان شمرده میشود و در آنچه از امامان – -علیه السلام- – گزارش می‌کند بسی راستگو و مورد اعتماد است».
دیگر دانشمندان امامیه نیز در آثارشان از او تمجید فراوان نموده‌اند.
علاّمه حلّی در «خلاصه الأقوال» سیصد کتاب از آثار وی را یاد می‌کند که برخی از آن‌ها همچون «مدینه العلم» به ما نرسیده است.
در اینجا ما از میان کتبی که شیخ صدوق بجای نهاده چند کتاب را برگزیده‌ایم و از هر کدام گواهی می‌آوریم. کتاب‌های مزوبر عبارتند از:
- من لا یحضره الفقیه
- الخصال
- معانی الاخبار
- کمال‌الدین و تمام النعمه
- صفات الشیعه
- عقاب الاعمال
- عیون اخبار الرضاجامع‌ترین کتابی که از ابن بابویه در دسترس ما قرار دارد کتاب «من لا یحضره الفقیه» است. اهمیت این کتاب از آنروست که شیخ صدوق کوشیده تا احادیث صحیح و کاملاً مطمئن را در آن فراهم آورد و لذا در آغاز کتابش می‌نویسد:«لم أقصد فیه قصد المصنفین فی إیراد جمیع ما رووه، بل قصدت إلی إیراد ما أفتی به وأحکم بصحته وأعتقد فیه أنه حجه فیما بینی وبین ربی».[۵]
یعنی: «در این کتاب آهنگ آن نکردم که همانند دیگر مصنّفان، هر چه روایت نموده‌اند بیاورم، بلکه قصد آن کردم تا چیزهایی را گزارش نمایم که بدانها فتوی می‌دهم و بدرستی آن‌ها حکم می‌کنم و عقیده دارم که حجّت میان من و خداوند من است».
هر چند در کتب شیخ صدوق، روایت صحیح و موثّق یافت میشود ولی متأسفانه کتاب‌ها و آثاری وی، از اخبار نادرست و باطل نیز خالی نیستند که نمونه‌هایی از آن‌ها را به نظر خوانندگان ارجمند می‌رسانیم.
[۱]– رجال النجاشی، ص ۲۷۶٫
[۲]– خلاصه الأقوال فی معرفه الرجال، ص ۲۴۸٫
[۳]– بحار الأنوار، ج ۱۰، ص ۴۰۵ (چاپ جدید).
[۴]– تنقیح المقال، ج ۳، ص ۱۵۴٫
[۱]– من لایحضره الفقیه، ج ۱، صص ۲ -۳، از منشورات جماعه المدرّسین.