فضل و اهمیت فرصت‌دادن به بدهکاری که توانایی مالی ندارد تا بدهی‌هایش را بپردازد(۱)

مسلم، کتاب: «المساقاه والمزارعه»

۲۳۹- «… أَنَّ حُذَیْفَهَ رضی الله عنه حَدَّثَهُمْ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ  صلی الله علیه و سلم: تَلَقَّتِ الْمَلَائِکَهُ رُوحَ رَجُلٍ مِمَّنْ کَانَ قَبْلَکُمْ، فَقَالُوا: أَعَمِلْتَ مِنَ الْخَیْرِ شَیْئًا؟ قَالَ: لَا، قَالُوا: تَذَکَّرْ، قَالَ: کُنْتُ أُدَایِنُ النَّاسَ فَآمُرُ فِتْیَانِی أَنْ یُنْظِرُوا الْمُعْسِرَ، وَیَتَجَوَّزُوا عَنِ الْمُوسِرِ، قَالَ: قَالَ اللهُ جل جلاله: تَجَوَّزُوا عَنْهُ».

239. «روایت شده است که حذیفه رضی الله عنه برای راویان صحبت کرد و گفت: پیامبرصلی الله علیه و سلم فرمودند: «فرشتگان روح مردی را که قبل از شما می‌زیست، گرفتند و [به او] گفتند: آیا کاری نیکی انجام داده‌ای؟ جواب داد: خیر، گفتند: فکر کن، جواب داد: من به مردم وام (قرض) می‌دادم و به خدمتکارانم دستور می‌دادم به کسی که توانایی پرداخت آن را ندارد، فرصت دهند و بر کسی هم که توانایی پرداخت آن را دارد، آسان بگیرند (یا تخفیف بدهند یا گذشت کنند)، پیامبرصلی الله علیه و سلم فرمودند: خداوند متعال فرمود: از او بگذرید (من او را بخشیدم)».

۲۴۰- «اجْتَمَعَ حُذَیْفَهُ وَأَبُو مَسْعُودٍ، فَقَالَ حُذَیْفَهُ: رَجُلٌ لَقِیَ رَبَّهُ، فَقَالَ: مَا عَمِلْتَ؟ قَالَ: مَا عَمِلْتُ مِنَ الْخَیْرِ إِلَّا أَنِّی کُنْتُ رَجُلًا ذَا مَالٍ، فَکُنْتُ أُطَالِبُ بِهِ النَّاسَ، فَکُنْتُ أَقْبَلُ الْمَیْسُورَ، وَأَتَجَاوَزُ عَنِ الْمَعْسُورِ، فَقَالَ: تَجَاوَزُوا عَنْ عَبْدِی، قَالَ أَبُو مَسْعُودٍ: هَکَذَا سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ  صلی الله علیه و سلم یَقُولُ».

240. «ابومسعود و حذیفه رضی الله عنهما در کنار هم نشسته بودند، حذیفه گفت که [پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمودند]: «مردی [فوت و سپس] خدایش را ملاقات کرد، خداوند به وی فرمود: چه کاری کرده‌ای؟ جواب داد: هیچ کار نیکی انجام نداده‌ام، جز این که من مردی ثروتمند بودم و به مردم وام می‌دادم، [وقتی زمان باز پرداخت بدهی‌ها می‌شد]، از کسی که توانایی بازپرداختش را داشت، هرچه می‌توانست بدهد، می‌پذیرفتم و به وی مهلت دوباره می‌دادم و از کسی هم که تنگدست بود، گذشت می‌کردم (و بر او سخت نمی‌گرفتم). خداوند فرمود: از بنده‌ام بگذرید».

ابومسعود (هم گفت) می‌گوید: من هم حدیث را اینچنین از پیامبر  صلی الله علیه و سلم شنیدم.

۲۴۱- «عَنْ حُذَیْفَهَ رضی الله عنه قَالَ: أُتِیَ اللهُ بِعَبْدٍ مِنْ عِبَادِهِ، آتَاهُ اللهُ مَالًا، فَقَالَ لَهُ: مَاذَا عَمِلْتَ فِی الدُّنْیَا؟ قَالَ: ﴿وَلَا یَکۡتُمُونَ ٱللَّهَ حَدِیثٗا﴾ [النساء: ۴۲]. قَالَ: یَا رَبِّ! آتَیْتَنِی مَالَکَ، فَکُنْتُ أُبَایِعُ النَّاسَ، وَکَانَ مِنْ خُلُقِی الْجَوَازُ، فَکُنْتُ أَتَیَسَّرُ عَلَى الْمُوسِرِ، وَأُنْظِرُ الْمُعْسِرَ، فَقَالَ اللهُ جل جلاله: تَجَاوَزُوا عَنْ عَبْدِی».

241. «از حذیفه رضی الله عنه روایت شده است که گفت: [پیامبرصلی الله علیه و سلم فرمودند:] خداوند، یکی از بندگانش را که مال زیادی به او بخشیده بود [بعد از آن که فوت کرد]، حاضر کرد و به او فرمود: در دنیا چه کار کردی؟ [حذیفه] گفت: [چنانچه قرآن می‌فرماید]: ﴿وَلَا یَکۡتُمُونَ ٱللَّهَ حَدِیثٗا﴾ [النساء: ۴۲].«آنان هیچ سخنی را از خداوند پنهان نمی‌کنند»، آن مرد هم جواب داد: خدایا! مالت را به من دادی، من نیز با مردم داد و ستد می‌کردم و [در این داد و ستد به آن‌ها وام می‌دادم و] گذشت، اخلاق من بود و بر کسی که می‌توانست وام مرا بدهد، آسان می‌گرفتم و به کسی که نمی‌توانست، فرصت می‌دادم، خداوند متعال فرمود: از بنده‌ام بگذرید».

عُقبه بن عامر جُهنی و ابومسعود انصاری (از صحابه) هم گفتند: ما هم این حدیث را این چنین از پیامبر  صلی الله علیه و سلم شنیدیم.

۲۴۲- «عَنْ أَبِی مَسْعُودٍ الأَنْصَارِیِّ رضی الله عنه قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ  صلی الله علیه و سلم: حُوسِبَ رَجُلٌ مِمَّنْ کَانَ قَبْلَکُمْ، فَلَمْ یُوجَدْ لَهُ مِنَ الْخَیْرِ شَیْءٌ، إِلَّا أَنَّهُ کَانَ یُخَالِطُ النَّاسَ، وَکَانَ مُوسِرًا، فَکَانَ یَأْمُرُ غِلْمَانَهُ أَنْ یَتَجَاوَزُوا عَنِ الْمُعْسِرِ، قَالَ: قَالَ اللهُ: نَحْنُ أَحَقُّ بِذَلِکَ مِنْهُ، تَجَاوَزُوا عَنْهُ».

242. «از ابومسعود انصاری رضی الله عنه روایت شده است که گفت: پیامبرصلی الله علیه و سلم فرمودند: مردی که قبل از شما زندگی می‌کرد [فوت کرد و] محاکمه شد، اما کار نیکی برایش یافت نشد (کار نیکی را انجام نداده بود) جز این که با مردم همنشینی می‌کرد و با آن‌ها برخورد داشت و فرد دارایی(توانگری) بود، [و اگر به کسی وامی می‌داد] به خدمتکارانش دستور می‌داد که از کسی که تنگدست است، گذشت کنند (به او فرصت بدهند یا تخفیف بدهند و یا اصلاً بدهیش را از او نگیرند)، پیامبرصلی الله علیه و سلم فرمودند: خداوند می‌فرماید: ما بیشتر از تو حق داریم که گذشت کنیم، پس از او بگذرید».

۲۴۳- «عَنْ أَبِی هُرَیْرَهَ رضی الله عنه أَنَّ رَسُولَ اللهِ  صلی الله علیه و سلم قَالَ: کَانَ رَجُلٌ یُدَایِنُ النَّاسَ، فَکَانَ یَقُولُ لِفَتَاهُ: إِذَا أَتَیْتَ مُعْسِرًا، فَتَجَاوَزْ عَنْهُ، لَعَلَّ اللهَ یَتَجَاوَزُ عَنَّا، فَلَقِیَ اللهَ تَعَالَى: فَتَجَاوَزَ عَنْهُ».

243. «از ابوهریره رضی الله عنه روایت شده است که پیامبرصلی الله علیه و سلم فرمودند: «مردی به مردم وام می‌داد و به خدمتکارش می‌گفت: هرگاه تنگدستی [از من وام گرفت و برای پرداخت وامش] نزد وی رفتی، از او گذشت کن، امید است که خداوند از ما گذشت کند. پس [فوت کرد و] خداوند متعال را ملاقات کرد و خداوند از او گذشت کرد».