درس دهم، وجوب اخلاص در ذبح حیوانات(۱)

یکی دیگر از روزهای بزرگ و مبارک روز عید قربان در دهم ماه ذیحجه است، این روز مبارک به این سبب به روز «نحر» یا عید قربان نامیده شده است که مسلمانان در آن با ذبح و قربانی کردن چهارپایان حلال گوشت، به پروردگارشان تقرّب می‌جویند، از این رو حجاج بیت‌الله الحرام هدایای خود را در سرزمین منی، و سایر مسلمانان در سراسر دنیا قربانی‌های خود را به پیشگاه پروردگار بزرگ و بی‌نیاز تقدیم می‌کنند و گوشت آنها را به فقرا و نیازمندان می‌خورانند و بدینوسیله به بارگاه ملکوتی آن ذات یکتا و بی‌نیاز تقرّب می‌جویند، لذا خداوند در این باره می‌فرماید:

﴿وَلِکُلِّ أُمَّهٖ جَعَلۡنَا مَنسَکٗا لِّیَذۡکُرُواْ ٱسۡمَ ٱللَّهِ عَلَىٰ مَا رَزَقَهُم مِّنۢ بَهِیمَهِ ٱلۡأَنۡعَٰمِۗ فَإِلَٰهُکُمۡ إِلَٰهٞ وَٰحِدٞ فَلَهُۥٓ أَسۡلِمُواْۗ وَبَشِّرِ ٱلۡمُخۡبِتِینَ ٣۴ ٱلَّذِینَ إِذَا ذُکِرَ ٱللَّهُ وَجِلَتۡ قُلُوبُهُمۡ وَٱلصَّٰبِرِینَ عَلَىٰ مَآ أَصَابَهُمۡ وَٱلۡمُقِیمِی ٱلصَّلَوٰهِ وَمِمَّا رَزَقۡنَٰهُمۡ یُنفِقُونَ ٣۵ وَٱلۡبُدۡنَ جَعَلۡنَٰهَا لَکُم مِّن شَعَٰٓئِرِ ٱللَّهِ لَکُمۡ فِیهَا خَیۡرٞۖ فَٱذۡکُرُواْ ٱسۡمَ ٱللَّهِ عَلَیۡهَا صَوَآفَّۖ فَإِذَا وَجَبَتۡ جُنُوبُهَا فَکُلُواْ مِنۡهَا وَأَطۡعِمُواْ ٱلۡقَانِعَ وَٱلۡمُعۡتَرَّۚ کَذَٰلِکَ سَخَّرۡنَٰهَا لَکُمۡ لَعَلَّکُمۡ تَشۡکُرُونَ ٣۶ لَن یَنَالَ ٱللَّهَ لُحُومُهَا وَلَا دِمَآؤُهَا وَلَٰکِن یَنَالُهُ ٱلتَّقۡوَىٰ مِنکُمۡۚ کَذَٰلِکَ سَخَّرَهَا لَکُمۡ لِتُکَبِّرُواْ ٱللَّهَ عَلَىٰ مَا هَدَىٰکُمۡۗ وَبَشِّرِ ٱلۡمُحۡسِنِینَ ٣٧﴾ [الحج: ۳۴-۳۷].

«و برای هر امتی طریقه‌ای برای قربانی کردن قرار داده‌ایم تا (به هنگام ذبح) نام خدا را بر دامهای زبان بسته‌ای که روزی آنان گردانیده یاد کنند، و (بدانید که) خدای شما خدایی یگانه است پس به (فرمان) او گردن نهید، و بشارت ده فروتنان را، همان کسانی را که چون (نام) خدا یاد شود خوف و بیم دلهایشان را فرا گیرد، و آنانی که (در مقابل) آنچه بر سرشان آید صبر پیشه‌گانند و برپادارندگان نمازند، و از آنچه که روزی ایشان گردانیده‌ایم انفاق می‌کنند، و شتران چاق و فربه را برای شما (در موسم حج) از جمله شعائر خدا قرار دادیم که برای شما در آنها خیر و برکت است، پس نام خدا را بر آنها ـ در حالی که (برای ذبح) در صف‌ برپای ایستاده‌اند ـ ببرید و چون (بعد از ذبح) به پهلو درغلتیدند (و سرد شدند) از (گوشت) آنها بخورید و به فقیران قانع و نیز فقیرانی که می‌طلبند بخورانید، اینگونه آنها را برای شما رام کردیم، تا اینکه شکرگزار باشید، هرگز (نه گوشت‌های آنها و نه خون‌هایشان به خدا نخواهد رسید، بلکه این تقوای شما است که به او می‌رسد، بدینگونه (خداوند) آنها را برای شما رام کرد تا خدا را به (پاس) آنکه شما را هدایت نموده به بزرگی یاد کنید و نیکوکاران را مژده ده».

پس مراد این است که هدف فقط سر بریدن این چهارپایان حلال گوشت نیست، بلکه به این سبب ذبح (یا سر بریدن) آنها برای شما مشروع گردانیده شده است تا اینکه در هنگام ذبح، نام خدا را بر زبان آورید، زیرا او آفریدگار و روزی‌دهنده شما است، و بدیهی است که پروردگار عالم به هیچ چیزی از گوشت و خون آنها نیازمند نیست، او از همه آفریده‌های خود بی‌نیاز است، امّا آنچه که خدا می‌خواهد همان تقوا و پرهیزگاری شما است و بس، بنابراین آنچه که در این عبادت: (قربانی) و سایر عبادتها مطلوب می‌باشد تقوی و اخلاص و نیت درست و پاک است و همچنین انتظار پاداش و طلب رضا و خشنودی خداوند در هر عمل نیکو می‌باشد.

بنابراین آنچه را که در رابطه با این عبادت (یعنی قربانی) که می‌آموزیم عبارت است از ترغیب و تشویق هرچه بیشتر به اخلاص عمل و پاکی نیّت در قربانی، و اینکه باید یگانه هدف و مقصود از آن فقط کسب رضا و خشنودی خداوند متعال باشد، زیرا خداوند هیچ عملی را نمی‌پذیرد مگر اینکه خالص برای او انجام گیرد و جز جلب رضایت و خشنودی او هیچ قصد و غرض دیگری در کار نباشد، چنانکه خداوند می‌فرماید:

﴿ قُلۡ إِنَّ صَلَاتِی وَنُسُکِی وَمَحۡیَایَ وَمَمَاتِی لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِینَ ١۶٢ لَا شَرِیکَ لَهُۥۖ وَبِذَٰلِکَ أُمِرۡتُ وَأَنَا۠ أَوَّلُ ٱلۡمُسۡلِمِینَ ١۶٣ ﴾ [الأنعام: ۱۶۲-۱۶۳].

«بگو: در حقیقت نماز من و (سایر) عبادات من و زندگی و مرگ من، برای خدایی است که پروردگار جهانیان است، او خدایی است هیچ شریک و انبازی ندارد، و من بر این (کار) دستور یافته‌ام و من (در میان امت خود) اولین مسلمان هستم».

ابن کثیر در تفسیر این آیه می‌گوید: «خداوند به او فرمان می‌دهد که به مشرکین و به کسانی که غیرخدا را می‌پرستند و به نام غیر او ذبح می‌کنند خبر دهد که او با آنان در این کار مخالف است، زیرا نماز و قربانی او باید فقط برای خدا و به نام خدا انجام گیرد، و این شبیه این آیه است که می‌فرماید:

﴿فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَٱنۡحَرۡ ٢﴾ [الکوثر: ۲].

«نماز و قربانی‌ات را برای خدا خالص گردان (و فقط برای رضا و خشنودی او انجام ده)».