درس ششم، بیان طواف بیت‌الله الحرام(۲)

آری هر فرد مسلمانی که به حج می‌رود و به امر خداوند این مقام بزرگ: (بیت‌الله الحرام) را طواف می‌کند فایده عظیم و درس مهّمی را که از این فرمان خدای متعال می‌آموزد این است که: طواف و هفت بار چرخیدن به دور کعبه عبادتی است فقط دراین مکان مقدّس و تنها به دور بیت‌الله الحرام مشروع می‌باشد، کما اینکه آیات و احادیثی را که قبلاً و همچنین در چند سطر قبل بیان نمودیم، به صراحت این امر را ثابت می‌کنند، و علاوه بر آنها، آیات و احادیث دیگری که چنین امری را مورد تأکید و تأیید قرار می‌دهند بسیارند. بنابراین به خوبی درمی‌یابیم که طواف‌کردن هر مکان دیگری به صورت دور زدن و چرخیدن به گرد آن در هر جایی از دنیا بجز بیت‌الله الحرام امری مشروع نمی‌باشد، و دلیل و برهانی و آیت و حدیثی مشروعیت آن را نمی‌رساند، بلکه این کارنوعی انحراف و گمراهی و نافرمانی از فرمان خداست، و مساوی قراردادن خانه مخلوق خدا به خانه و محور توحید آفریدگار عالمیان می باشد خانه‌ای که خدای پاک و منزه دستور فرموده است که فقط محل ذکر و طاعت و عبادت و نیایش او قرار گیرد و تمام مسلمانان در عبادت و نمازگزاردن خود تنها متوجّه آن مکان مقدّس (یعنی بیت‌الله الحرام) شوند. از جهت دیگر، در میان علما و دانشمندان اسلام هیچ اختلافی در این نیست که طواف‌کردن هر بقعه‌ای و چرخیدن به دور آن در هر جای دنیا بجز بیت‌الله الحرام امری باطل و غیرمشروع می‌باشد. بنابراین طواف کردن و چرخیدن به دور قبه‌ها، مقبره‌ها، درختها و سنگها و امثال اینها به هیچ‌وجه جایز نمی‌باشد، روایتها و نقل‌قولها از اهل علم در این باب بسیارند. من در اینجا سعی خواهم کرد که به طور اختصار و خلاصه‌وار نمونه‌ای از اقوال علمای مسلمین را ذکر کنم:

امام نووی / در کتاب خود: المجموع شرح المهذب، گفته است: «ولا یجوز أن یطاف بقبره  صلی الله علیه و سلم…»: «چرخیدن و دورزدن گرداگرد قبر رسول‌خدا  صلی الله علیه و سلم جایز نیست…»، سپس به دنبال ذکر مطالب زیادی در این رابطه می‌گوید: «ولایغترّ بمخالفه کثیرین من العوامّ و فعلهم، ذلک فإنّ الإقتداء والعمل إنّما یکون بالآحادیث وأقوال العلماء ولا یلتفت إلی محدّثات العوام وغیرهم وجها لاتهم» «نباید به مخالفت بسیاری از عوام و کردار آنان فریب خورد، زیرا که (پس از قرآن کریم) فقط احادیث (صحیحه) و اقوال علماء است که معیار اقتداء و عمل می‌باشد، پس نباید به بدعتهای عوام و دیگر ناآگاهیهای آنان توجّه کرد».

همچنین می‌گوید: در صحیحین بخاری و مسلم از أم‌المؤمنین عایشه ل روایت شده که پیامبر اکرم  صلی الله علیه و سلم فرموده است: «مَنْ أَحْدَثَ فِى أَمْرِنَا هَذَا مَا لَیْسَ مِنْهُ فَهُوَ رَدٌّ»^[۱]: «کسی که در این دین ما چیزی پدید آورد که از آن نیست مردود می‌باشد». همچنین از مسلم روایت شده که پیامبر فرموده است: «مَنْ عَمِلَ عَمَلاً لَیْسَ عَلَیْهِ أَمْرُنَا ، فَهْوَ رَدٌّ»^[۲]: «کسی که عملی را انجام دهد مطابق دین ما نباشد عملش باطل و مردود می‌باشد».

از ابوهریره روایت شده که پیامبراکرم فرموده است: «وَلا تَجْعَلُوا قَبْرِی عِیدًا، وَصَلَّوْا عَلَیَّ، فَإِنَّ صَلاتَکُمْ تَبْلُغُنِی حَیْثُ مَا کُنْتُمْ»^[۳]: «قبر مرا جشنگاه قرار ندهید، (بلکه) بر من درود و صلوات بفرستید که هرجا باشید درود و صلوات شما به من می‌رسد».

فضیل ابن عیاض می‌گوید: «راههای هدایت و راهنمائی را پیروی کن و کمی پیروان آن تو را ناراحت نکند، از راههای ضلالت و گمراهی بپرهیز، و از اینکه پیروان آن زیادند فریب مخور و دلگیر مباش».

همچنین می‌گوید: «کسی که گمان می‌کند دست‌‌کشیدن بر چیزی و یا انجام پاره‌ای حرکات نامشروع موجب فزونی خیر و برکت می‌گردد در غفلت و ناآگاهی است، زیرا که خیر و برکت فقط در چیزی است که موافق با شرع و دستور اسلام باشد، چگونه ممکن است که فضیلت و برکت در راههای نادرست و مخالف با دستور شریعت به دست آید»^[۴] شیخ‌الاسلام / گفته است: «مسلمانان اتفاق‌نظر دارند بر اینکه طواف‌کردن به صورت چرخیدن به دور هیچ‌چیز جز بیت‌الله الحرام جایز نیست، بنابراین دور زدن و چرخیدن به دور صخره بیت‌المقدس و حجره پیامبر  صلی الله علیه و سلم و قبه کوه عرفات و دیگر جاها جایز نمی‌باشد»^[۵].

همچنین گفته است: «آنطوری که کعبه طواف می‌شود و مردم به گرد آن می‌چرخند در هیچ جای دیگری در روی کره زمین آنگونه طواف نمی‌شود، و اگر کسی معتقد باشد که جایز است جای دیگری همچون کعبه طواف گردد، بدتر از کسی است که معتقد باشد به هنگام نماز، غیرکعبه را قبله قراردادن جایز می‌باشد، زیرا پیامبراکرم  صلی الله علیه و سلم وقتی که از مکه به مدینه هجرت کرد، هیجده ماه (یا شانزده ماه) به طرف بیت‌المقدس که قبله بود، نماز می‌گزاردند، سپس خداوند قبله را تغییر داد و کعبه را قبله قرار داد، چنانکه این مسأله و رخداد، در قرآن مجید سوره بقره بیان شده است، پس به دستور خداوند، پیامبراکرم  صلی الله علیه و سلم و بقیه مسلمین از آن به بعد رو به سوی کعبه نماز خواندند و کعبه برای همیشه قبله مسلمانان قرار گرفت، همانطوری که قبله ابراهیم  علیه السلام و بقیه پیامبران نیز کعبه بود ـ بنابراین اگر امروزه کسی صخره بیت‌المقدس را قبله قرار دهد و رو به طرف آن نماز بخواند کافر و مرتد است که باید توبه‌کند، با وجود اینکه بیت‌المقدّس پیش از این قبله هم بوده است، پس کسی که جای دیگری را به صورت دور زدن طواف می‌کند باید چگونه باشد؟ در حالی که خداوند دور زدن و چرخیدن به دور جای دیگری غیر از کعبه را هرگز مشروع نفرموده است»^[۶].

بنابراین به وسیله تحقیق و بررسی‌هایی که امام نووی و شیخ‌الإسلام و دیگر علما در این باب به عمل آورده‌اند، مشخص می‌شود که دور زدن و چرخیدن به دور هر مکان یا چیز دیگری غیر از بیت‌الله الحرام بسیار خطرناک می‌باشد، زیرا چنین کاری خدای ناکرده ممکن است انسان را به طرف شرک بکشاند، در حالی که امکان دارد شخص، از روی ارادت و محبّت این کار را انجام دهد، امّا باید دانست که شیطان دشمن آشکار انسان است پس نباید زمینه را برای چنین دشمن فریبکاری فراهم کرد. ولی متأسفانه امروزه می‌بینیم که در بعضی جاها مردم مسلمان از روی غفلت و سادگی و در اثر ناآگاهی و خوش‌باوری احیاناً در پیرامون بعضی مقبره‌ها و قبه‌ها و امثال آنها به چرخیدن و دورزدن می‌پردازند در صورتی که این عملی نادرست می‌باشد، زیرا چنین عملی هیچ‌گونه سند و مدرک شرعی ندارد بلکه صد درصد نادرست و غیرشرعی می‌باشد چون در هیچ جای قرآن و سنت ـ که دو منبع اصلی و اساسی اسلام می‌باشند ـ نیامده است که جایز است مثلاً گرداگرد فلان مقبره یا فلان مکان غیر از بیت‌الله‌الحرام، چرخید و دور زد، بنابراین باید دانست که این اشتباه بزرگ که ابتداء از روی ارادت و محبت ناآگاهانه شروع می‌شود ممکن است خدای ناکرده در اثر کمک و فریب شیطان انسان را به طرف شرک بکشاند، در حالی که خداوند پاک و برتر است از آنچه او را بدان توصیف می‌کنند و والاتر از آن چیزی است که شریک او می‌گردانند.

 

[۱]– صحیح بخاری ح ۲۶۹۷ و صحیح مسلم ح ۱۷۱۸٫

[۲]– صحیح مسلم به دنبال حدیث ۱۷۱۸٫

[۳]– سنن ابوداود شماره (۲۰۴۳).

[۴]– نقل از المجموع شرح المهذب ج ۸ ص ۲۰۶ و ۲۰۷٫

[۵]– مجمموع الفتاوی ج ۴ ص ۵۲۲٫

[۶]– نقل از مجموع‌الفتاوی ج ۲۷ ص ۱۰-۱۱٫