زکات فطر بر چه کسی واجب است؟

غذای غالب در شهر ما گندم و برنج است آیا جائز است مبلغ ۳ کیلو گندم یا برنج را محاسبه کرده و چیزهای دیگر مانند نخود ، لوبیا ، روغن و سایر مایحتاج فقرا و مساکین را خریداری کرده و بعنوان زکات فطر بپردازیم؟

الحمدلله

زکات فطر بر هر مسلمانی(که بیش ازقوت یک شبانه روز خود و خانواده اش را داشته باشد) واجب است:

عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِیَ اللَّه عَنْهُمَا قَالَ: فَرَضَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم زَکَاهَ الْفِطْرِ صَاعًا مِنْ تَمْرٍ أَوْ صَاعًا مِنْ شَعِیرٍ، عَلَی الْعَبْدِ وَالْحُرِّ، وَالذَّکَرِ وَالأُنْثَی، وَالصَّغِیرِ وَالْکَبِیرِ، مِنَ الْمُسْلِمِینَ، وَأَمَرَ بِهَا أَنْ تُؤَدَّی قَبْلَ خُرُوجِ النَّاسِ إِلَی الصَّلاهِ.

(بخاری:۱۵۰۳)

یعنی: ابن عمر رضی الله عنهما می گوید: رسول ‏الله صلی الله علیه وسلم صدقه فطر را  بر مرد و زن, بزرگ و کوچک, برده و آزاد مسلمان، فرض قرار داد و مقدار آن را یک صاع خرما و یا یک صاع جو، تعیین فرمود. و دستور داد تا قبل از نماز عید فطر، پرداخت گردد.

اما اگر در میان کسانی که نفقه آن ها را به هر مناسبتی بر عهده دارد فردی وجود داشته باشد که به خداوند مؤمن نیست یا به اسلام معتقد نباشد مانند کمونیست ها و افراد لائیک و بی دین،
از پرداختن زکات فطر برای آن ها معاف است چون آن ها کافرند و زکات فطر اختصاص به مسلمانان دارد .

مقدار زکات فطر:

ابو سعید خدری رضی الله عنه می فرماید: ما درزمان رسول الله صلی الله علیه و سلم یک صاع از گندم یا جو یا خرما یا کشک یا کشمش را برای هر نفرزکات فطر می دادیم.

(رواه بخاری۱۵۰۵-مسلم۹۸۵)

و در حدیث دیگری می فرماید:
« کُنَّا نُخْرِجُ فِی عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و سلم یَوْمَ الْفِطْرِ صَاعًا مِنْ طَعَامٍ، وَکَانَ طَعَامَنَا الشَّعِیرُ وَالزَّبِیبُ وَالأَقِطُ وَالتَّمْرُ.

(بخاری:۱۵۱۰)

یعنی: ابوسعید خدری رضی الله عنه می گوید: ما در زمان رسول ‏الله صلی الله علیه و سلم یک صاع از طعام را صدقه فطر میدادیم. و طعام ما در آن ایام، جو، کشمش، کشک و خرما بود.
پس روشن می شود که زکات فطر باید یک صاع از طعام باشد وهرصاع برابر با چهار مد است.
و به(۲کیلو و۴۰۰گرم تا۲کیلو و۵۰۰گرم) تعبیر شده است
واین قول علمای مذهب شافعی و بعضی دیگر است.

شیخ الاسلام ابن تیمیه رحمه الله می فرماید:
زکات فطر پرداخت می شود از قوت بلد(منطقه)مانند برنج وغیره ،اگرچه شخص توان پرداخت موارد مذکور در حدیث را هم داشته باشد واین قول اکثر علما واصح اقوال است، که همانا اصل در دادن آن مساوات وبرابری با فقرا است.

(الفتاوی الکبری ۴۵۵/۴)

ابن قیم جوزی رحمه الله می فرماید:
این چند مورد از حبوبات (گندم- جو- خرما و…)که در احادیث آمده نشانگر آن است که در آن زمان در مدینه غذای غالب مردم همین چیزها بوده
و اگر درجایی یا زمانی دیگر قوت غالب چیز دیگری باشد باید ازآن بپردازند اگرچه غذایشان غیرازحبوبات، مثل شیروگوشت و ماهی باشد. واین قول جمهور علما وقول ارجح است ومقصود از پرداخت زکات فطر یکسانی با مساکین است، درطعام روزعید، یعنی غذای مسکین هم درآن روز همانند بقیه مردم باشد.

( اعلام الموقعین ۳/۱۲).

و این ردی است بر عمل کسانی که فقط به دادن گندم بسنده می کنند وخودشان از بهترین طعام در طول سال وروز عید استفاده می کنند.اما دادن خوراکی های دیگر مانند لوبیا و روغن و نخود و غیره،چنانکه بعنوان غذایی معمولی در سرزمینی استفاده می شد، بطوریکه کسانیکه از مساکین فطریه را دریافت می کنند ،می تواند با آنها برای روز عیدشان غذایی درست کنند جایز است وگرنه بهتر است که طعامی داده شود که بتوانند با آن در روز عید برای خود غذایی فراهم آورند که با بقیه فرقی نداشته باشد.
و دادن پول به جای طعام به عنوان زکات فطر مخالفت صریح با نصوص است چون زکات فطر عبادت است واصل در عبادت توقیفی بودن است وخدا ورسولش صلی الله علیه و سلم حکمت آنرا بهتر می دانند.

امام نووی رحمه الله می فرماید:
عامه فقها دادن قیمت(پول) به جای طعام را جایز ندانسته اند، چون اگردادن پول جایز می بود خدا و رسول صلی الله علیه و سلم آن را بیان می فرمودند

(شرح امام نووی بر صحیح مسلم) واین قول امام شافعی وامام احمد و امام مالک رحمه الله علیهم است.

زکات فطر به چه کسانی داده می شود:

زکات فطر به همان اصنافی که استحقاق زکات را دارند باید پرداخت شود چنان که آیه ۶۰ سوره توبه به آن ناطق است

{إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاء وَالْمَسَاکِینِ وَالْعَامِلِینَ عَلَیْهَا وَالْمُؤَلَّفَهِ قُلُوبُهُمْ وَفِی الرِّقَابِ وَالْغَارِمِینَ وَفِی سَبیل اللّهِ وَابْنِ السَّبِیلِ فَرِیضَهً مِّنَ اللّهِ وَاللّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ}.