اعتکاف هنگامه‌ی تحول

خداوند متعال به برخی از زمان‌ها و مکان‌ها شرف قبولیت و ارزش والایی داده است؛ لذا نمی‌توان ارزش همه زمان‌ها و مکان‌ها را مساوی شمرد. ماه رمضان سراسر رحمت، ماه بندگی و زدودن زنگارهای شیطانی از آیینه دل است؛ ولی اعتکاف جلوه عشق و برافروختن فانوس معرفت در شبستان وجود است.

انسان در گریز از هوای نفس و فرار از آلایش‌های زندگی، نیازمند چنان خلوتی است تا در تنهایی وجود خویش آثار صنع پروردگارش را با دیده عبرت بنگرد و با سوز دل و اشک دیده، باطن خود را از زنگار گناهان بشوید و خانه دل را مصفای حضور خالق هستی سازد، و اعتکاف زمینه‌ی چنین خلوتی را فراهم می‌کند و فرصت و مجالی می‌دهد برای پرداختن به امور نفس خویش و جلوه‌گری نور محبت خدا در اعماق سرای وجود انسان، تا انسان بدون دلواپسی از کارهای انجام نشده و وابستگی‌های روز‌مره، خود را در سرای معبود خویش نظاره‌گر باشد.
روزه‌ی معتکف، نمازش، حضور وی در مسجد و دیگر اعمالش مایه‌ی تقرب است. نشستن بر سفره‌ی مغفرت و بخشایش دوست صفای خودش را دارد، در این وقت که هنگامه‌ی تحول است وی خود را از دیگران می‌بُرد و با الله وصل می‌کند. عاکف با صیقل روح و روان، زنگار گناه را از دل می‌زداید و مهیای امتحان بزرگ در ماه های دیگر است.

اعتکاف در پرتو قرآن و حدیث

در فضیلت اعتکاف همین بس که معادل طواف کعبه و همتای رکوع و سجود است. قرآن کریم در آیاتی متعددی به مسأله‌ی اعتکاف اشاره کرده است؛ چنانکه به حضرت ابراهیم واسماعیل – علیهما السلام – دستور می‌دهد که خانه‌ی خدا را برای طواف کنندگان و معتکفان و نماز‌گزاران آماده سازید؛ آنجا که فرمود: ﴿وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَیتَ مَثابَهً لِلنّاسِ وَأمْناً وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِیمَ مُصَلّیٰ وَعَهِدْنا إِلیٰ اِبْراهِیمَ وَ إِسْماعیلَ أنْ طَهِّرا بَیتِیَ لِلطّائِفِینَ وَالْعَاکِفِینَ وَالرُکَّعِ السُّجُودِ﴾ [بقره: ١٢۵]؛ «و [به یاد آورید] هنگامی که خانه کعبه را محل بازگشت و مرکز امن برای مردم قرار دادیم، و از مقام ابراهیم، عبادتگاهی برای خود انتخاب کنید، و ما به ابراهیم و اسماعیل امر کردیم که: خانه مرا برای طواف کنندگان و معتکفان و رکوع کنندگان و سجده کنندگان پاک و پاکیزه کنید.»
این آیه شریفه به صراحت از اعتکاف در مسجد الحرام سخن به میان آورده است، ولی از آنجا که همه‌ی مساجد خانه‌‌های خداوند در روی زمین هستند، اعتکاف در هر یک از آنها مورد توجه خداوند و دارای پاداش فراوان است.
گنجینه‌ی احایث نبوی سرشار است از مشروعیت اعتکاف؛ چنانکه از حضرت عائشه – رضی الله عنها – مروی است: «أَنَّ النَّبِیَ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ کَانَ یَعْتَکِفُ العَشْرَ الأَوَاخِرَ مِنْ رَمَضَانَ حَتّىٰ تَوَفَّاهُ اللهُ تَعَالىٰ» (رواه البخاری)؛ پیامر دهه‌ی اخیر ماه رمضان را تا دم موت به اعتکاف می‌نشست.
همچنان از ابن عمر – رضی الله عنه – روایت است که گفت: «کَانَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَعْتَکِفُ العَشْرَ الأَوَاخِرَ مِنْ رَمَضَانَ»؛ پیامبر صلی الله علیه وسلم دهه‌ی اخیر رمضان را اعتکاف می‌کرد.

پرورش روح و روان با اعتکاف

هر عبادتی جوابگوی نیازی از نیازهای معنوی بشر است؛ لذا نماز، زنگار و پرده غفلت را از روان زدوده و سمباته‌ی روح و روان مسلمان و از آلایش به بدیها بازدارنده است. در روزه، پالایشگاه خلوص است و نردبان صعود. روزه دار پرواز در آسمان عبادت و عبودیت را می‌آزماید و آیینه‌ی قلبش را نورستان خدایی می‌کند. حج، شرکت در امتحان الهی و قطع تعلقات و دلبستگی دنیوی است. عبادات مالی؛ چون زکات و صدقات، دمیدن روح ایثار و گذشت در وجود آدمی است. اما اعتکاف، آمیزه‌ای از چند عبادت با فضیلت است. از جمله روزه که خود عبادتی بس ارزشمند است، اما برای صحتِ اعتکاف شرط آن است و شرط دیگر آن حضور در مسجد و خواندن نماز است که این خود عبادتی ارزشمند است. نکته‌ی دیگر اینکه اعتکاف عهد مودّت و میثاق مجدد با پروردگار است و رسیدن به شب پر فیض قدر.