هفدهمین پایه از پایه‌های ایمان: علم آموختن است

که شامل شناخت باری تعالی و یاد گرفتن آنچه از نزد الله به ما رسیده و علوم نبوی و هر آنچه که پیامبر  صلی الله علیه وسلم را از دیگران جدا می­کند و همچنین کسب علم شامل آموختن احکام الله تعالی و آنچه که او اقتضاء نموده و شناخت هر چیزی است که احکام از آن صادر می­شود مانند قرآن و سنت پیامبر  صلی الله علیه وسلم و قیاس و راه­های اجتهاد و قرآن و سنت که توسط علم علماء حمل می­شوند.

الله تعالى می­فرماید: ﴿…إِنَّمَا یَخۡشَى ٱللَّهَ مِنۡ عِبَادِهِ ٱلۡعُلَمَٰٓؤُاْۗ…﴾ [فاطر: ۲۸]. «… فقط بندگان عالم هستند که از الله خشیه دارند…». و همچنین می­فرماید: ﴿…شَهِدَ ٱللَّهُ أَنَّهُۥ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ وَٱلۡمَلَٰٓئِکَهُ وَأُوْلُواْ ٱلۡعِلۡمِ قَآئِمَۢا بِٱلۡقِسۡطِ…﴾ [آل عمران: ۱۸]. «…الله و ملائک و صاحبان علم، گواهی می‌دهند که هیچ پرستش شوندۀ بر حقی جز او وجود نداشته [و همچنین گواهی داده] که او دادگری می­نماید…». همچنین می­فرماید: ﴿…وَعَلَّمَکَ مَا لَمۡ تَکُن تَعۡلَمُۚ وَکَانَ فَضۡلُ ٱللَّهِ عَلَیۡکَ عَظِیمٗا ١١٣﴾ [النساء: ۱۱۳]. «…و چیزی را به تو آموخت که قبلاً از آن شناختی نداشتی و فضل الله بر تو عظیم است». و می­فرماید: ﴿…یَرۡفَعِ ٱللَّهُ ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ مِنکُمۡ وَٱلَّذِینَ أُوتُواْ ٱلۡعِلۡمَ دَرَجَٰتٖ…﴾ [المجادله: ۱۱]. «…الله به کسانی از شما که ایمان آورده و بهرۀ از علم دارند درجات بزرگی می­بخشد…». در جای دیگر می­فرماید: ﴿…قُلۡ هَلۡ یَسۡتَوِی ٱلَّذِینَ یَعۡلَمُونَ وَٱلَّذِینَ لَا یَعۡلَمُونَۗ إِنَّمَا یَتَذَکَّرُ أُوْلُواْ ٱلۡأَلۡبَٰبِ ٩﴾ [الزمر: ۹]. «… بگو: آیا کسانی‌که می­دانند با کسانی‌که نمی‌دانند یکسان هستند [از این سخن] کسی متذکر نمی­شود مگر صاحبان خرد».

در صحیحین از عبدالله بن عمرو بن عاص  رضی الله عنهما آمده است که پیامبر  صلی الله علیه وسلم فرمود: «إِنَّ اللَّهَ لَا یَقْبِضُ الْعِلْمَ انْتِزَاعًا یَنْتَزِعُهُ مِنْ الْعِبَادِ وَلَکِنْ یَقْبِضُ الْعِلْمَ بِقَبْضِ الْعُلَمَاءِ حَتَّى إِذَا لَمْ یُبْقِ عَالِمًا اتَّخَذَ النَّاسُ رُءُوسًا جُهَّالًا فَسُئِلُوا فَأَفْتَوْا بِغَیْرِ عِلْمٍ فَضَلُّوا وَأَضَلُّوا»^[۱]. «الله علم را از بین بندگانش حذف نمی­کند ولی علم را توسط گرفتن علماء دور می­کند تا اینکه عالمی باقی نمی­ماند و مردم جاهلان را رئیسان خود قرار می­دهند و وقتی از آنها سوال می­شود به غیر علم فتوا داده و در نتیجه خود گمراه شده و [دیگران] را گمراه می­کنند». از ابی هریره رضی الله عنه آمده است که پیامبر  صلی الله علیه وسلم فرمود: «مَنْ نَفَّسَ عَنْ مُؤْمِنٍ کُرْبَهً مِنْ کُرَبِ الدُّنْیَا نَفَّسَ اللَّهُ عَنْهُ کُرْبَهً مِنْ کُرَبِ یَوْمِ الْقِیَامَهِ وَمَنْ یَسَّرَ عَلَى مُعْسِرٍ یَسَّرَ اللَّهُ عَلَیْهِ فِى الدُّنْیَا وَالآخِرَهِ وَمَنْ سَتَرَ مُسْلِمًا سَتَرَهُ اللَّهُ فِى الدُّنْیَا وَالآخِرَهِ وَاللَّهُ فِى عَوْنِ الْعَبْدِ مَا کَانَ الْعَبْدُ فِى عَوْنِ أَخِیهِ وَمَنْ سَلَکَ طَرِیقًا یَلْتَمِسُ فِیهِ عِلْمًا سَهَّلَ اللَّهُ لَهُ بِهِ طَرِیقًا إِلَى الْجَنَّهِ وَمَا اجْتَمَعَ قَوْمٌ فِى بَیْتٍ مِنْ بُیُوتِ اللَّهِ یَتْلُونَ کِتَابَ اللَّهِ وَیَتَدَارَسُونَهُ بَیْنَهُمْ إِلاَّ نَزَلَتْ عَلَیْهِمُ السَّکِینَهُ وَغَشِیَتْهُمُ الرَّحْمَهُ وَحَفَّتْهُمُ الْمَلاَئِکَهُ وَذَکَرَهُمُ اللَّهُ فِیمَنْ عِنْدَهُ وَمَنْ بَطَّأَ بِهِ عَمَلُهُ لَمْ یُسْرِعْ بِهِ نَسَبُهُ»^[۲]. «کسی‌که در دنیا بلائی را از مؤمنی دور سازد، الله بلائی از بلایای روز قیامت را از او دور می­سازد، و کسی‌که در مورد کسی‌که می­شود [برای او] سخت­گیری کرد، آسان بگیرد، خداوند برای او در دنیا و آخرت آسان می­گیرد و کسی‌که عیب مسلمانی را بپوشاند، خداوند در دنیا و آخرت [عیب] او را می­پوشاند و خداوند در کمک بنده­اش است تا زمانی‌که بنده در کمک برادرش باشد و‌ کسی‌که برای کسب علم مسیری را می­پیماید، خداوند راهی بسوی بهشت را برای او آسان می­نماید و گروهی نیستند که در خانۀ از خانه­های خداوند (مساجد) جمع شده و در آن کتاب الله را تلاوت نموده و به تدریس آن بپردازند مگر اینکه خداوند آرامش را بر آنها نازل فرموده و آنان را با رحمت خود در برگرفته و ملائک حول آنان را می­پوشانند و ایشان را پیش کسانی‌که نزد وی هستند یاد می­فرماید و کسی‌که عملش کوتاه باشد، نسبش او را پیش نمی­برد».

 

 

 

[۱]– صحیح بخاری: ۱۰۰؛ صحیح مسلم: ۶۹۷۱؛ سنن ترمذی: ۲۶۵۲؛ سنن ابن ماجه: ۵۲؛ و شیخ آلبانی سند آن را صحیح دانسته است.

[۲]– صحیح مسلم: ۶۷۴۳-۷۰۲۸؛ سنن ترمذی: ۱۴۲۵-۱۴۲۶- ۱۹۳۰- ۲۹۴۵؛ سنن ابوداود: ۴۹۴۶؛ سنن ابن ماجه: ۲۲۵؛ و شیخ آلبانی سند آن را صحیح دانسته است.