شروط مورد اتفاق علما در تواتر

پنج شرط مورد اتفاق علما بر تواتر به شرح زیر است:

۱- شرط اول این است که تعداد بسیار زیادی  آن را روایت کرده باشند.

سیوطی به تبعیت از اسطخری می گوید: أنَّ أقل عدد التواتر عشره، وقال: لأنّه أوّل جموع الکثره. ا هـ من «التدریب» (۲/۱۷۷).

ترجمه: حد اقل لازم برای تواتر ده نفر است

شنقیطی می گوید: وبطلان القول بالأربعه فما دونها واضح؛ لوجوب تزکیه الأربعه فی شهادتهم على الزنا… ا هـ (ص:۱۰۰) من «المذکره»

بطلان قول به اینکه برای تواتر پایین تر از چهار نفر هم صحیح است واضح است برای اینکه برای شهادت بر زنا چهار نفر حد اقل لازم است

۲- شرط دوم این است که این تعداد زیاد در همه طبقات و حلقه های سند روایت وجود داشته باشد:

خلاصه سخن حافظ ابن حجر را مصطفی اسماعیل سلیمانی در اتحاف النبیل چنین بیان می کند: فإذا قلّ العدد فی طبقه من طبقات السند عن العدد المشار إلیه آنفاً لا یکون متواتراً. (إتحاف النبیل بأجوبه اسئله علوم الحدیث و العلل و الجرح و التعدیل صفحه ۲۵)

«نزهه النظر» (ص:۵۵) بتحقیق الحلبی، وانظر «إجابه السائل» (ص:۹۵) للصنعانی، و«إرشاد الفحول» (ص:۴۲) للشوکانی

ترجمه: پس اگر در یکی از طبقات سند تعداد راویان از عدد اشاره شده کمتر باشد پس متواتر محسوب نمی شود.

بدین معنا که اگر در یکی از طبقات ۳ نفر وجود داشته باشد و در باقی طبقات هر کدام صد نفر نیز وجود داشته باشد، باز متواتر محسوب نمی شود.

۳- شرط سوم محال بودن هم دستی کردن و اتفاق نظر کردن همه آنها بر دروغ گویی. بنا بر این شرط، تواتر قول یهود  که گفتند «عزیر ابن الله» عزیر پسر خداست و نیز تواتر قول نصاری که گفتند: ««المسیح ابن الله» مسیح پسر خداست و نیز  تواتر مجوس برباطلشان و تواتر رافضه بر سناریوی  وصیت و شهادت فاطمه و تحریف قران و غیره باطل می شود. و در اصل، آنها این تواتر که آن را ساخته و بافته اند و سپس مقلدانشان نیز آن را نقل کرده اند و به شکل تواتر بین خود نقل می کنند.پس چنین تواتری از اقسام تواتر باطل و ضعیف می باشد و مد نظر ما و آنچه علمای حدیث در مصطلح تواتر بیان داشته اند نیست.

۴- شرط چهارم تواتر این است که راویان آن را با الفاظی همانند سمعت شنیدم یا « رأیت» دیدم یا شهدت و امثال این استفاده کرده باشند، و مستندشان نیز بر یک امر مجرد عقلانی و باطل نباشد(چراکه عقل انسان در حال تطور است و هر روز نظریه ای از علم را بیان میدارد که ناقض نظریه گذشته است) چنانکه متواترا روایت کنند که مثلا انسان از میمون خلق شده «نظریه داریون» یا تواترا باطل های دیگری را بیان نمایند.

۵- شرط پنجم برای تواتر این است که تواتر آنها بر یک امر ظنی و از روی گمانی نباشد. برای مثال متواترا جماعت بسیاری بگویند در آسمان پرنده ای دیدیم و فکر کنیم آن پرنده کلاغ بود و شاید هم کلاغ نباشد و قرقی باشد. چنین تواتری چون یقینی نیست و بر ظن استوار است  و به طور جزم نگفته اند که چه پرنده ای دیده اند، از متواتر مد نظر علما که قبول خبر آن را الزام آور دانسته اند محسوب نمی شود.  عملا متواتر است که چنین خبری را گفته اند اما اصطلاحا متواتر نیست چون مصطلح حدیث ، تواتر را چنین بیان نکرده اند.

بنابر آنچه که از شروط مورد اتفاق علمای حدیث بر متواتر ذکر کرده اند، پس تواتر  زمانی به وجود می آید که حد اقل چهار روایت با چهار طرق مختلف در همه طبقات آن و با سندی که احتمال هماهنگی همه آنها بر گفتن دروغ محال باشد، در آن موقع متواتری است که الزام آور قبول است.

سوال: آیا تواتر ضعیف وجود دارد؟

پاسخ: بله تواتر ضعیف و دروغ و باطل و غیر ذالک وجود دارد مانند تواتر یهود بر اینکه عزیر پسر خداست و تواتر نصاری بر اینکه عیسی به صلیب کشیده شده است و تواتر روافض بر ادعای شهادت فاطمه و وصیت برای علی و تحریف قرآن و غیره.

سوال: آیا مگر نگفته اند که تواتر الزام آور است و باید قبول کرد پس چطور تواتر ضعیف می شود؟ مثل این است که می گویید این حدیث صحیح ضعیف است یا این حدیث صحیح دروغ است.

پاسخ: برای درک این مساله باید به مصطلحات حدیث و مراد محدثان از کلمه تواتر رجوع کنید و بفهمید که هدف محدثان و شروط آنها برای تواتر چه بوده است. و آن محدثان و علما، به کرّات تواترات دروغین را رد کرده اند و قبل از آنها خداوند متعال متواترات اهل کتاب را مبنی بر اینکه عزیر پسر خداست یا عیسی پسر خداست رد کرده است. دقت کنید که تمام مسیحی ها متفق القول هستند که عیسی پسر خداست و به صلیب کشیده شده است. به این معنا که تواتری است که ملیارد ها نفر در قرن ها و زمان های مختلف به طور تواتر آن را نقل کرده اند. اما آیا سفاهت نیست که بگوییم چون سند آن متواتر است پس لزومی ندارد به بررسی سند آن توجه کرد و  باید آن را قبول کنیم؟

و یا افسانه شهادت فاطمه را عده ای زندیق و خارج از دین مسمی به روافض جعل کرده و بین مقلدانشان به شکل طواطؤ و همدستی و همانگی در بین خود، آن را نقل و پخش کرده اند، آیا معقول است بگوییم چون مثلا چهار تا سند برای این کذب وجود دارد پس متواتر است و نیازی به بررسی سند آن ندارد؟ و با تلبیس و سفسطه ای که روافض از قیچی کردن متون و گفته های علما می کنند، چنین وانمود کنند که لازم نیست به صحت آن نگاه کرد بلکه باید آن را قبول کرد.

بدون شک این باطل است.

سوال: چرا استاد عقیل هاشمی می گوید روایت متواتر می تواند ضعیف باشد اما دکتر ملا زاده حرف او را رد می کند و می گوید مگر متواتر می تواند ضعیف باشد؟ توجیه شما چیست؟

پاسخ: این دو گرامی، هر دو راست گفته اند اما با این تفاوت که دکتر ملازاده کلام استاد هاشمی را نفهمیده اند و به طور کامل از منظور ایشان آگاهی نیافته اند. استاد هاشمی در خارج از آنچه که محدثان از معنای متواتر بیان کرده اند، گفته است ممکن است به طور جعلی خبری را به طور دروغ و به شکل تواتر نقل کنند پس این خبر با اینکه متواترا نقل شده اما صحیح نیست و داخل در دایره و شروط صحت حدیث متواتر که علما قرار داده اند قرا نمی گیرد.

در مقابل دکتر ملا زاده به این بُعد نگاه نکرده و سخن استاد را درک کامل نکردند و در چارچوب تعریفی که علمای حدیث قرار داده اند که حدیث متواتر همواره صحیح است، در اینجا او نیز گفته است حدیث متواتر همواره صحیح است. در حالی که ایشان منظور هاشمی را نفهمیده اند که مراد او از متواتر ضعیف این نبوده است.

سوال: آیا برای تواتر حتما باید روایات صحیح باشد یا ضعف راویان مشکلی بر تواتر آن وارد نمی کند؟

پاسخ: وقتی که ما مساله ای را متواتر دانستیم، برای مثال دو تکه شدن ماه و انشقاق آن، مادام که امر متواتر است، اگر روایات ضعیف نیز ضمیمه این تواتر شوند، ایرادی به تواتر نمی زند و گفته نمی شود چون روایت ضعیف در آن وجود دارد پس متواتر نیست. بلکه به این معنا است که اصل تواتر باید با ادعای راوایان راستگو که احتمال دسیسه چینی و هم کاری و هم دست شدن برای جعل آن خبر را نکرده باشند. به عنوان مثال اهل شام و اهل میدنه و اهل کوفه و اهل مصر همه شان بدون اینکه یک دیگر را دیده باشند و از روی دسیسه چینی قصد جعل کردن داشته باشند، بگویند که مثلا رسول خدا چنین و چنان گفت و اگر ما این اتحاد زیبا از نقاط مختلف ببینیم ، می گوییم این متواتر است و اصل آن با روایات صحیح ثابت است، پس اگر هم روایاتی از آنها ضعیف باشد به تواتر آن خدشه وارد نمی کند،

پس  برای تواتر صدق و راستگویی که احتمال جعل آن وجود نداشته باشد لازم است.

اما در مورد خبر شهادت فاطمه که ادعای تواتر می شود، بله در بین شیعیان متواتر است و آن را به شکل متواتر نقل می کنند اما چون این تواتر از اتحاد یک مشت کذاب و زندیق که خارج از ملت اسلام هستند، نقل شده است، پس چنین تواتری قبول نیست.

برای اینکه برای ادعای کذب شهادت فاطمه، روایت صحیحی وجود ندارد و اگر تواترات مذهب کذب و دروغ شیعه را قبول کنیم، ناچاریم روایات متواتر آنها در ادعای تحریف قرآن را نیز بپذیریم در حالی که خودشان نیز (از روی تقیه) این روایات متواتر را رد می کنند.

 

مجاهد دین