خواندن سوره ی فاتحه در نماز (۲)

پاسخ و بررسی دلایل احناف:

پاسخ به دلیل اول: بیشتر مفسرین گفته اند که این آیه «وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُواْ…» در مورد نمازهای فرض است که مأموم پشت سر امام باید ساکت باشد و به قرائت امام گوش دهد. اما طبق احادیث سوره فاتحه از حکم این آیه خارج است و مأموم باید پشت سر امام سوره فاتحه را بخواند اما در هنگام قرائت سوره توسط امام، ساکت باشد و به قرائت امام گوش دهد.

عباده بن صامت می گوید: در نماز صبح پشت سر رسول الله بودیم. قرائت بر رسول الله سخت و سنگین شد. زمانی که نماز تمام شد، رسول الله فرمود: «لَعَلَّکُمْ تَقْرَءُونَ خَلْفَ إِمَامِکُمْ؟ قُلْنَا: نَعَمْ، یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ: لَا تَفْعَلُوا إِلَّا بِفَاتِحَهِ الْکِتَابِ، فَإِنَّهُ لَا صَلَاهَ لِمَنْ لَمْ یَقْرَأْ بِهَا»: (شما پشت سرامام تان قرائت می خوانید؟ گفتیم: بله. فرمود: «این کار را نکنید، به جز (خواندن) سوره ی فاتحه، چون نماز کسی که سوره ی فاتحه را نخواند، صحیح نیست). (مسند أحمد/ ش:۲۲۶۷۱، سنن أبی داود/ ش:۸۲۳، سنن ترمذی/ش:۳۱۱ و…) و احادیث دیگر.

همان طور که مشاهده کردید رسول الله مأموم را از قرائت پشت سر امام نهی کرد اما سوره فاتحه را مستثنی کرد و دستور به خواندن آن پشت سر امام داد. بنابراین منظور از گوش دادن به قرائت در آیه «وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُواْ…» فاتحه نمی باشد.

پاسخ به دلیل دوم: در مورد حدیث «مَنْ کَانَ لَهُ إمَامٌ…» باید بگویم: این حدث نزد محدثین و حفاظ حدیث ضعیف است. به عنوان مثال:

امام بخاری در مورد این حدیث می فرماید: «فَقِیلَ لَهُ:هذا خبر لا یثبت عن اهل العلم بالحجاز و العراق و غیرهم، لارساله و انقطاعه»: (گفته شده است این خبر از اهل علم حجاز و عراق و دیگران ثابت نشده است به خاطر ارسال و انقطاع سند آن). (القراءه خلف الإمام (ص/ ۸
امام دارقطنی در کتاب (السنن/ج۱،ص۳۳۱) این حدیث را ضعیف دانسته است.

حاکم این حدیث را در کتاب (معرفه علوم الحدیث/ ص۳۰۴) ضعیف دانسته است.

ابن جوزی در (العلل/ ج۱/ص۴۳۱) این حدیث را ضعیف دانسته است.

حافظ ابن حجر در مورد این حدیث می گوید: «حدیث ضعیف عند الحفاظ، و قد استوعب طرقه و علله الدارقطنی و غیره»: (حدیث نزد حفاظ ضعیف است، و دارقطنی و دیگران طرق آنرا آورده و علت های آن را ذکر کرده است). (فتح الباری /ج۲/ص۲۴۲)

:mortar_board: جهت اطلاعات بیشتر در مورد ضعف طرق این حدیث به کتاب (مستدرک التعلیل علی ارواء الغلیل) تالیف: «دکتر احمد بن محمد الخلیل» مراجعه کنید.

اگر هم این حدیث «مَنْ کَانَ لَهُ إمَامٌ…» را صحیح بدانیم باز هم نمی توان مأموم را از خواندن سوره فاتحه مستثناء کرد. زیرا در این حدیث بحثی از سوره فاتحه نیست بلکه بحث از قرائت است که این قرائت هم مربوط به فاتحه نمی شود. چنانچه طبق حدیث «لَا تَفْعَلُوا إِلَّا بِفَاتِحَهِ الْکِتَابِ، فَإِنَّهُ لَا صَلَاهَ لِمَنْ لَمْ یَقْرَأْ بِهَا» که توضیح آن گذشت، رسول الله به خواندن سوره فاتحه پشت سر امام سفارش کرده است.

تذکر: برخی از علما در نمازهای جهری (مغرب، عشاء و صبح) گفته اند که مأموم ساکت باشد و به قرائت امام گوش دهد اما در نمازهای سری (ظهر و عصر) سوره فاتحه را حتما بخواند اما گروهی دیگر طبق دلایلی که گفته شد خواندن سوره فاتحه را چه در نمازهای سری و چه در نمازهای جهری پشت سرامام لازم و ضروری می دانند.

با توجه به مطالب و دلایلی که بیان شد برای همه واجب است که سوره ی فاتحه را در نماز بخوانند و فرقی نمی کند امام یا مأموم یا منفرد باشد زیرا نماز بدون خواندن سوره فاتحه صحیح و کامل نیست و در نماز جماعت شخص مأموم پشت سر امام سوره فاتحه را بخواند و هنگام قرائت سوره ای که بعد از فاتحه توسط امام خوانده می شود، ساکت باشد و گوش دهد.

نویسنده: امید خزاعی