إِنَّ الْإِنسَانَ لِرَبِّهِ لَکَنُودٌ (۶)
جواب سوگندهای یاد شده این است: «هرآینه انسان در برابر پروردگارش سخت ناسپاس است» کنود: کسی است که بسیار انکارگر و کفرانکننده نعمت باشد. ظاهرا مراد از انسان در این آیه، جنس انسان است اما اکثر علما برآنند که مراد از آن، انسان کافر میباشد زیرا خداوند جلّ جلاله بعد از آن میفرماید: أَفَلَا یَعْلَمُ : (مگر نمیداند که وقتی آنچه در گورهاست زیر و زبر شود؟) در حالیکه انسان مؤمن از این حقایق با خبر است. ولی این گروه از علما احتمال این امر را که مراد از آیه جنس انسان باشد، نیز رد نکردهاند با این توضیح که جنس و طبیعت انسان بر ناسپاسگزاری سرشته شده است مگر کسیکه خداوند جلّ جلاله او را به لطف و توفیق خود از این آفات حفظ کند.
وَإِنَّهُ عَلَى ذَلِکَ لَشَهِیدٌ (۷).
«و هرآینه او بر این امر نیک گواه است» یعنی: انسان بر ناسپاسی خود گواه است وبه زبان حال یا قال این گواهی را علیه خود میدهد، از آن رو که اثر این ناسپاسی بر وی آشکار و هویداست. اما قتاده و سفیان ثوری میگویند: «معنی این است که: خدای عزوجل بر این ناسپاسی گواه میباشد».
وَإِنَّهُ لِحُبِّ الْخَیْرِ لَشَدِیدٌ (۸).
«و همانا انسان سخت شیفته مال است» مفسران در معنی این آیه دو رأی ذکر کردهاند: اول اینکه انسان بسیار مالدوست است، دوم اینکه او به سبب مالدوستی حریص و بخیل میباشد. ابنکثیر میگوید: «هر دو معنی صحیح است». بنابراین، معنای جمع کننده هر دو وجه این است: انسان در مالدوستی زیادهرو و در طلب آن به گونهای سختکوش و در تک و دو میباشد که در پی اندوختن آن دست از پا نمیشناسد.