تعریف غلو

تعریف غلو: «تعدی و تجاوز از حد و حدود در عبادت و عمل و ستایش، چه از باب مدح یا عیبجویی»

خداوند متعال می فرماید: «یا أَهْلَ الْکِتابِ لا تَغْلُوا فی‏ دینِکُمْ وَ لا تَقُولُوا عَلَی اللَّهِ إِلاَّ الْحَقَّ» (نساء: ۱۷۱) «ای اهل کتاب! در دین خود غلو نکنید و درباره‌ی  الله جز حق نگویید». خداوند متعال در این آیه اهل کتاب را از غلو در دین نهی می کند. غلو یعنی پا را از حد و حدود و اندازه مشروع فراتر گذاشتن و وارد شدن به حریمی که مشروع نیست. پس همان  طورکه از تقصیر و تفریط نهی شده است، از غلو و افراط نیز نهی شده است.[۱]

اهل سنت و جماعت به روش های مختلف به استقامت و پایداری و میانه روی و عدم غلو فرا می خوانند. از جمله:

۱ـ «مسلمانان می آموزند که از خداوند بخواهند آنها را از افراط و تفریط در پناه خویش محفوظ نگه دارد و در این راستا خداوند متعال این دعا را به صورت متعدد در هر نمازی مشروع نموده است. چنانچه بگویند: «اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ * صِرَاطَ الَّذِینَ أَنعَمتَ عَلَیهِمْ غَیرِ المَغضُوبِ عَلَیهِمْ وَلاَ الضَّالِّین» (فاتحه: ۶-۷) «ما را به راه راست هدایت کن. راه کسانی‌که بر آنان نعمت دادی؛ نه خشم گرفتگان بر آن‌ها؛ و نه گمراهان».

و چون خداوند متعال به ما دستور داده تا در هر نماز از او بخواهیم که ما را به راه راست هدایت کند، راه کسانی که به آنها نعمت بخشیده است… خود بیانگر این مطلب است که ترس آن می رود که بنده به سوی یکی از این دو راه انحرافی (مغضوب علیهم و ضالین) منحرف شود.[۲]

۲- هشدار دادن و برحذر داشتن از تجاوز و تعدی در حدود و امر کردن به رعایت حدود الهی؛ خداوند متعال می فرماید: «تِلْکَ حُدُودُ اللّهِ فَلاَ تَعْتَدُوهَا وَمَن یَتَعَدَّ حُدُودَ اللّهِ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ» (بقره: ۲۲۹) «این‌ها  حدود الهی است، پس از آن‌ها تجاوز نکنید و هرکس از حدود الله تجاوز کند، پس اینانند که ستمگرند».

و این یک قاعده ی کلی است که خداوند ب چیزی امر نکرده است مگر اینکه شیطان در آن مورد به دو گونه انسان را دچار وسوسه می کند: یا به سوی تفریط فرا می خواند و یا به سوی افراط (که همان غلو است.)

اما دین الهی میان کسی که از آن روی می گرداند و آنکه در آن غلو می کند، جایگاه میانه و وسط را داراست همچون دره ای در میان دو کوه و هدایت میان دو گمراهی و جایگاه وسط بین دو طرف مذموم و ناپسند؛

بنابراین چنانکه روی گردان از امر الهی، با چنین رفتاری آن را ضایع می کند، کسی که در امر خداوند غلو می کند، در حقیقت آن را ضایع می گرداند. اولی با کوتاهی در اجرای امر و دیگری با تجاوز از حد و حدود آن؛[۳]

۳- دعوت به استقامت و پایداری و پایبندی به اوامر و عدم غلو و زیاده روی؛ خداوند متعال به استقامت و پایداری و میانه روی که همان اعتدال است، فرا می خواند. خداوند متعال پیامبرش محمد را به استقامت و عدل امر نموده و می فرماید: «فَلِذلِکَ فَادْعُ وَ اسْتَقِمْ کَما أُمِرْتَ وَ لا تَتَّبِعْ أَهْواءَهُمْ وَ قُلْ آمَنْتُ بِما أَنْزَلَ اللَّهُ مِنْ کِتابٍ وَ أُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَیْنَکُمُ اللَّهُ رَبُّنا وَ رَبُّکُمْ لَنا أَعْمالُنا وَ لَکُمْ أَعْمالُکُمْ لا حُجَّهَ بَیْنَنا وَ بَیْنَکُمُ اللَّهُ یَجْمَعُ بَیْنَنا وَ إِلَیْهِ الْمَصیرُ» (شوری: ۱۵) «پس به این (دین) دعوت کن و همان‌گونه  که مأمور شده‌ای پایداری (و استقامت) ورز؛ و از هوی و هوس‌های آنان پیروی مکن و بگو: «به هر کتابی که الله نازل کرده است، ایمان آورده‌ام و مأمورم در میان شما به عدالت رفتار کنم، الله پروردگار ما و پروردگار شماست، (نتیجه) اعمال ما از آنِ ما و (نتیجه) اعمال شما از آنِ شماست، بین ما و شما هیچ جدال (و خصومتی) نیست، الله ما و شما را (در یک‌‌جا) گرد می‌آورد و بازگشت (همه) به سوی اوست».

و می فرماید: «فَاسْتَقِمْ کَما أُمِرْتَ وَ مَنْ تابَ مَعَکَ وَ لا تَطْغَوْا إِنَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصیرٌ» (هود: ۱۱۲) «پس (ای پیامبر!) همان‌گونه  که فرمان یافته‌ای، (در برابر مشرکان) استقامت کن و (نیز) کسی‌که با تو (به الله) رو آورده است (باید استقامت کند) و سرکشی نکنید، بی‌گمان او به آنچه که می‌کنید، بیناست».

و نیز خداوند متعال پاداشی را که برای استقامت کنندگان آماده نموده، ذکر می نماید: «إِنَّ الَّذِینَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلا هُمْ یَحْزَنُونَ» (احقاف: ۱۳) «بی‌گمان کسانی‌ که گفتند: «پروردگار ما الله است، سپس استقامت کردند، پس بر آن‌ها ترسی نیست و نه آن‌ها اندوهگین شوند».

و می فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَهُ أَلاّ تَخافُوا وَ لاتَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّهِ الَّتِی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ * نَحْنُ أَوْلِیاؤُکُمْ فِى الْحَیاهِ الدُّنْیا وَ فِى الْآخِرَهِ وَ لَکُمْ فِیها ما تَشْتَهِی أَنْفُسُکُمْ وَ لَکُمْ فِیها ما تَدَّعُونَ *  نُزُلاً مِنْ غَفُور رَحِیم» (فصلت:۳۰-۳۲) «بی‌گمان کسانی‌که گفتند: پروردگار ما الله است سپس استقامت کردند، فرشتگان بر آن‌ها نازل می‌شوند (و می‌گویند:) نترسید و اندوهگین نباشید و بشارت باد، به بهشتی‌که شما وعده داده می‌شدید. ما در زندگی دنیا و (نیز) در آخرت دوستان (و یاران) شما هستیم و برای شما در آن (بهشت) هر چه دل‌تان بخواهد فراهم است و هر چه در خواست کنید برایتان (حاضر) است. (این‌ها) پذیرایی از سوی (الله) آمرزنده مهربان است».

 

[۱] – تیسیرالکریم الرحمن: ۲۷۳

[۲] – مجموع الفتاوی، ابن تیمیه: ۱/۶۵

[۳] – مدارج السالکین، ابن قیم: ۲/۵۱۷