کتابت یا نوشتن حدیث:

الف) تعریف:

عبارتست از نقل حدیث از طریق کتابت یا نوشتن.

ب) حکم نوشتن حدیث:

اصل در آن بر جواز است، زیرا نوشتن وسیله است و پیامبر صلی الله علیه وسلم به عبدالله ابن عمرو اجازه داد تا آنچه را که از او می‌شنود بنویسد. (امام احمد با اسناد حسن آن را روایت کرده است).^[۱]

البته هرگاه ایشان از نوشتن اقوال خود به سبب منعی شرعی خوف داشت، از نوشتن منع نمود، چنان‌که نهی از کتابت را در این فرموده‌‌ی ایشان می‌یابیم: «لا تکتبوا عنی شیئاً غیر القرآن، فمن کتب عنی شیئاً غیر القرآن فلیمحه» (مسلم و احمد و لفظ متعلق به اوست).^[۲]

یعنی: چیزی بجز قرآن از من ننویسید، پس هرکس چیزی جز قرآن از من نوشت باید آن نوشته را پاک نماید و از بین ببرد.

و هرگاه کتابت حدیث، حفظ سنت و ابلاغ شریعت را در پی داشت، نوشتن آن واجب می‌شود، و نوشتن سخنان پیامبر ج برای مردم -که آن‌ها را به سوی الله دعوت و شریعت را بدانها ابلاغ می‌نمود- بر این امر حمل می‌شود، چنان‌که در صحیحین از ابوهریرهس روایت است که پیامبر صلّى الله علیه وسلّم در سال فتح مکه برای مردم خطبه خواند و در آن هنگام مردی از اهل یمن که به وی «أبو شاه» می‌گفتند بلند شد و گفت: ای رسول خدا برایم بنویسید، پیامبر ج فرمود: «اکتبوا لأبی شاه»^[۳] برای ابو شاه بنویسید؛ یعنی خطبه‌ای که از رسول الله ج شنید.^[۴]

[۱]– روایت احمد (۲/۲۱۵/۷۰۱۸) وابن خزیمه در «صحیح خود» (۴/۲۶/۲۲۸۰) کتاب زکات، و شیخ البانی آن را حسن دانسته است.

امام احمد و غیر او از حدیث عبدالله بن عمرو العاص روایت کرده‌اند که او گفت: «کنت أکتب کل ‏شیء أسمعه من رسول الله‎ ‎أرید حفظه فنهتنی قریش عن ذلک وقالوا: إن رسول الله بشر یتکلم فی الغضب ‏والرضا قال: فأمسکت عن الکتابه ثم ذکرت ذلک لرسول الله صلى الله علیه وسلم فقال النبی: أکتب‎ ‎فوالذی ‏نفس بیده ما خرج منی إلا الحق». ‏

یعنی: من هرآنچه را که از رسول الله صلی الله علیه وسلم می‌شنیدم، می‌نوشتم، و می‌خواستم آن‌ها را ‏حفظ کنم، ولی قریش مرا از این کار منع کردند و گفتند: رسول الله نیز بشری است که (مثل ما گاهاً) در ‏حالت خشم و خوشحالی سخن می‌گوید، بعد گفت: من نیز از نوشتن پرهیز کردم، سپس این موضوع را ‏به رسول خدا صلی الله علیه وسلم بازگو کردم و ایشان فرمود: «بنویس، سوگند به آنکسی که نفس من ‏در دست اوست، هیچ چیزی بجز حق از زبان من خارج نشده است».‏

[۲]– روایت مسلم (۳۰۰۴) کتاب زهد ورقائق، وأحمد (۳/۱۲/۱۱۱۰۰).

[۳]– روایت بخاری (۱۱۲) کتاب علم، ۳۹- باب کتابت علم. ومسلم (۱۳۵۵) کتاب حج.

[۴]– در صفحات بعد، در مورد کتابت وتدوین حدیث بصورت مفصل توضیح داده خواهد شد.