وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
بسم الله الرحمن الرحیم
۳۳ سبب برای ایجاد خشوع در نماز
بر عواملی که موجب جلب خشوع و یا تقویت آن می شود حریص باشیم .
۱ ـ آماده شدن برای نماز : و این امر با تکرار اذان همراه موذن و خواندن دعای ثابت شده بعد از اذان و دعا در بین اذان و اقامه ، خوب وضوء گرفتن و خواندن اذکار قبل و بعد از وضوء ، اهمیت دادن به مسواک ، پوشیدن لباس تمیز و زیبا ، زود و آرام رفتن به مسجد و منتظر اقامه نماز شدن ، منظم و راست بودن صف نماز همه اینها مقدمه ای برای نماز باخشوع می باشد .
۲ ـ آرام نماز خواندن : پیامبر از حرکتی به حرکت دیگر منتقل نمی شدند مگر اینکه تمام استخوانهایش به جای خودش بر می گشت .
۳ ـ مرگ را در نماز بیاد آوردن : رسول الله صلی الله علیه و سلم می فرمایند ( در نماز مرگ را بیاد آورید سزاوار تر است که نمازش بهتر باشد و انسان طوری نماز بخواند که بعد از این نمی تواند نماز دیگری را بخواند. )
۴- فکر نمودن درباره آیات و اذکاری که می خوانیم : و این تفکر بوجود نمی آید مگر با پی بردن به معانی قرآن و احیاناً باعث جاری شدن اشک می شود . در آیه ۷۳ سوره فرقان آمده {وَالَّذِینَ إِذَا ذُکِّرُوا بِآیَاتِ رَبِّهِمْ لَمْ یَخِرُّوا عَلَیْهَا صُمّاً وَعُمْیَاناً } ( و کسانیند که هنگامی که بوسیله قرآن پند داده شدند همانند کران و نابینایان بدان نمی پردازند و گوش نمی دهند)
هنگام قرائت آیات رحمت از الله طلب رحمت کنیم و هنگام آیات عذاب به الله پناه ببریم که این خود موجب تقویت خشوع در نماز می شود .
همچنین آمین گفتن بعد از سوره فاتحه که در آن اجر بزرگی وجود دارد همانطور که رسول الله صلی الله علیه و سلم می فرمایند : ( هنگامیکه امام آمین گفت شما هم آمین بگوئید ، هرکس آمین او با آمین ملائکه همراه شود گناهان قبل که داشته آمرزیده می شود ) بروایت امام بخاری . و همچنین بعد از سمع الله لمن حمده ، در جواب امام بگوئیم : ربنا و لک الحمد ـ اجر زیادی دارد .
۵- قرائت شمرده شمرده داشته باشیم : زیرا باعث می شود بهتر آن را بفهمیم و پیامبر نیز قرآن را چنین می خواندند .
۶- قرآن را با صدای زیبا و خوب خواندن : الله تعالی در آیه ۴ مزمل می فرمایند { و رتل القرآن ترتیلا} و رسول الله صلی الله علیه و سلم می فرمایند : ( قرآن را با صدای خود زینت دهید همانا صدای زیبا به زیبایی قرآن می افزاید) بروایت حاکم .
۷- بدانیم که الله تعالی در نماز به ما جواب می دهد : همانطور که الله در حدیث قدسی می فرمایند : ( نماز را بین خود و بنده ام تقسیم نموده ام و برای بنده ام است آنچه که بخواهد هرگاه گفت : الحمد لله رب العالمین ، الله می فرماید : بنده ام مرا ستایش نمود . هرگاه گفت : الرحمن الرحیم ، الله می فرماید : بنده ام ثنای مرا گفت . و هرگاه گفت : مالک یوم االدین ، الله می فرماید : بنده ام مرا تمجید نمود . و هرگاه گفت : ایاک نعبد و ایاک نستعین ، الله می فرماید : این بین من و بنده ام است و برای بنده ام است هر چه بخواهد . و هرگاه گفت : اهدنا الصراط المستقیم ، صراط الذین انعمت علیهم غیر المغضوب علیهم و الضالین ، الله می فرماید : این برای بنده ام است هر چه طلب نموده) .
۸- نزدیک به ستره نماز بخوانیم : از امور مفید برای ایجاد خشوع در نماز ، داشتن ستره است .
فواید نزدیک بودن به ستره : حواس انسان به چیزهای پشت ستره جلب نمی شود سد و مانعی برای عبور شیطان از جلوی نماز است و راه برای عبور مردم آزاد می شود و رسول الله صلی الله علیه و سلم می فرمایند: ( هرگاه یکی از شما در برابر ستره نماز می خواند به ستره اش نزدیک شود تا شیطان نماز او را قطع نکند ) بروایت ابو داود
۹ ـ دست راست را بر روی دست چپ قرار دادن وآنرا بر روی سینه نهادن : پیامبر دست راست را بر روی دست چپ می نهادند و بر روی سینه قرار می دادند . و حکمت این عمل در آن است که شخص خود را در حالت ملتمسانه وکوچک احساس می کند و مانع از حرکات اضافی می شود و به خشوع نزدیک است .
۱۰ ـ نگاه کردن به جای سجده : ام المومنین عایشه رضی الله عنها می گویند پیامبر زمانی که نماز می خواندند سرشان بطور خاشعانه پایین می آوردند و به زمین نگاه می نمودند و زمانی که برای تشهد می نشستند به انگشتشان که در حال حرکت دادن بود نگاه می کردند چنانچه که این مسئله از پیامبر به صحت رسیده است .
۱۱ ـ انگشت سبابه را حرکت دادن : پیامبر فرموده اند : ( این برای شیطان سنگین تر از آهن است ) و به انگشت سبابه خود اشاره نمودند . اشاره با انگشت سبابه انسان را به وحدانیت الله یادآور می شود و این بزرگترین چیزی است که شیطان از آن بدش می آید . از شر شیطان به الله پناه می بریم .
۱۲ ـ متنوع ساختن آیات و اذکار در نماز : با این کار نماز گذار آیات و اذکار جدید استفاده می برد و اینکار از عادت و سنت پیامبر بوده و کامل کننده خشوع در نماز می باشد .
۱۳- سجده نمودن هنگام گذشتن از آیات سجده : الله تعالی در آیه۱۰۹ سوره اسراء می فرمایند { و یخرون للاذقان یبکون و یزیدهم خشوعا} ( و برچهره ها سجده می کنند و می گریند و بر تواضع آنان می افزاید ) و همچنین در آیه ۵۸ مریم می فرمایند { … اذا تتلی علیهم آیات الرحمن خروا سجدا و بکیا} ( ، هر زمان که آیات الله مهربان بر آنان تلاوت می شد سجده کنان و گریان به خاک می افتادند ).
رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرمایند : ( زمانیکه ابن آدم آیه سجده بخواند و سجده نماید شیطان خود را دور می گیرد و گریه میکند و می گوید وای برمن ، فرزند آدم به سجده امر شد و سجده نمود و بهشت برای اوست ، من به سجده امر شدم و خودداری کردم و آتش برای من است ) . بروایت امام مسلم رحمه الله .
۱۴- اعوذ بالله گفتن و از شر شیطان به الله پناه بردن : شیطان دشمن ماست و از جمله دشمنی هایی که با ما دارد اینست که ، خشوع و خضوع در نماز را از ما بگیرد ، شیطان به منزله راهزنی است که می خواهد مانع و قطع کننده این مسیر شود اما بنده عبادتکار با استفاده از صبر و اذکار وارد شده از نبی اسلام صلوات الله علیه و السلام از کید و مکر شیطان در امان می ماند .
۱۵- تامل در زندگی گذشتگان نیک ما که در برابر نماز چه حالتی داشته اند : مثلا علی بن ابی طالب رضی الله عنه زمانیکه وقت نماز می رسید می لرزیدند و رنگ رخسارشان تغییر می کرد ، به ایشان گفته شد شما را چه شده است ؟ گفتند : به الله قسم وقت نماز رسیده و قت ادای امانتی است که الله تعالی به کوهها عرضه نمود اما آنها نتوانستند آن را حمل کنند .
و سعید تنوخی رحمه الله زمانیکه نماز می گذاردند اشکش بر روی محاسن و گونه هایش سرازیر می شد تا اینکه نماز را به ا تمام میرساندند .
۱۶- شناخت مزایای خشوع در نماز : و از فواید خشوع در این حدیث پیامبر آمده که می فرمایند : ( شخص مسلمانی که هنگام نمازهای واجب خوب وضوء بگیرد و در نماز خشوع و رکوع خوبی داشته باشد موجب بخشیده شدن گناهانش بجز گناهان کبیره او می گردد و در تمام عصور چنین است ) بروایت امام مسلم .
۱۷- پایبند بودن به دعا در حالتهای مختلف نماز خصوصاً در سجده : الله سبحانه و تعالی در آیه ۵۵ اعراف می فرمایند { ادْعُواْ رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَخُفْیَهً ..} ( پروردگار خود را فروتنانه و پنهانی به کمک بخوانید ) و رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرمایند : ( نزدیکترین مکان بنده با پروردگارش سجده است پس در آنجا زیاد دعا کنید ) رواه مسلم .
۱۸- پایبند بودن به اذکارصحیح وارد شده از پیامبربعد از نماز : این اذکار باعث تثبیت اثر خشوع در قلب و بقای برکت نماز می شود .
دوما : از بین بردن موانع و مشغولیتهائی که باعث از بین رفتن خشوع یا کمرنگ شدن آن می شود:
۱۹- برطرف نمودن هر چیزی که ذهن انسان را در نماز به خود مشغول می سازد : انس رضی الله عنه از پیامبر روایت می کند : ام المومنین عائشه رضی الله عنها پارچه یا پیراهنی داشتند که طرح دار و رنگ رنگی بود و قسمتی از خانه اش را با آن پوشانیده بودند ، پیامبر به ایشان فرمودند : ) آن پارچه را بردار که طرحهای آن در نماز به چشم من می آید ) بروایت امام بخاری رحمه الله .
۲۰- در لباسی که در آن طرح و نقش و نوشته باشد نماز نخوانیم : ( از عائشه رضی الله عنه روایت است که پیامبر در لباسی که دارای طرح و نوشته هایی بود نماز خواندند ، نوشته ها و طرح لباس ایشان را مشغول کرد و بعد از نماز گفتند این لباسها را به نزد ابی جهم بن حذیفه ببرید و در عوض آن لباس ساده و بدون نقش بیاورید چون این لباس مرا در نماز مشغول ساخت ) . بروایت امام مسلم رحمه الله .
۲۱- زمانیکه غذا آماده است و یا اشتهاء خوردن غذا داشته باشیم نماز را بعد از غذا بخوانیم : پیامبر می فرمایند : (با حاضر شدن غذا نمازی وجود ندارد) بروایت امام مسلم رحمه الله .
۲۲ ـ در حالی که ادرار یا مدفوع داشته باشد نباید نماز خواند : پیامبر می فرمایند ( هرگاه غذا آماده باشد و یا دو چیز نجس فشار آورده باشد ، نمازی وجود ندارد .) بروایت امام مسلم رحمه الله . زیرا در این حالت خشوع در نماز بوجود نمی آید .
۲۳ ـ اگر خواب بر انسان غلبه کند نبایستی در آن حالت نماز خواند : رسول الله صلی الله علیه و سلم می فرمایند : ( زمانی که خواب بر انسان غلبه می کند باید بخوابد تا اینکه بداند چه می گوید .) بروایت امام بخاری رحمه الله .
۲۴ ـ پشت سر کسی که حرف می زند و یا خوابیده است نماز نخواند : چون پیامبر نهی فرموده اند : ( پشت سر کسی که خوابیده است یا حرف می زند نماز نخوانید .) چون کسی حرف می زند با حرف زدنش نماز گذار را مشغول می کند و همچنین شخصی که خوابیده ممکن است حرکاتی از او سر بزند که موجب مشغول شدن نمازگذار شود . والله بهتر می داند .
۲۵ ـ به صاف نمودن سنگ ریزه مشغول نشود : امام بخاری رحمه الله از معیقب رضی الله عنه روایت می کند اینکه پیامبر در مورد مردی که موقع سجده نمودن خاک را صاف می نمود گفتند : ( اگر اینکار می کنی یکبار کافیست) علت نهی در اینجا بخاطر محافظت بر خشوع نماز است چون زیادی حرکات موجب کم شدن خشوع می گردد . و بهتر است ، اگر محل سجده نیاز به صاف و درست شدن دارد قبل از نماز آنرا صاف و پاک نماید .
۲۶ ـ با بلند خواندن قرآن برای دیگران ایجاد تشویش نکند : رسول الله صلی لله علیه وسلم می فرماید : (همانا هر کدام از شما با پروردگارش در مناجات است ، مزاحم همدیگر نشوید و در قرائت صدای خود را بر همدیگر بالا نبرید یا گفتند در نماز . ) بروایت ابوداود رحمه الله
۲۷ ـ از چرخ دادن روی خود به اطراف خود داری کند : بخاطر حدیث ابوذر رضی الله عنه روایت می کنند پیامبر گفتند : ( در نماز به استمرار الله مقابل بنده است تا زمانی که بنده روی خود را چرخ ندهد پس زمانی که روی خود را چرخ داد الله از او روی می گرداند ) از رسول الله صلی الله علیه وسلم در مورد گرداندن صورت در نماز سئوال شد فرمودند : ( اختلاسی است که شیطان از نماز بنده اختلاس می کند .) بروایت امام بخاری رحمه الله .
۲۸ ـ نگاه خود را به بالا نبردن : در این مورد نهی شده و وعید سختی از پیامبر در این مورد آمده است
( زمانی که در نماز هستید روی خود را به آسمان نکنید) . بروایت امام احمد رحمه الله
تا جایی که به شدت نهی می کنند و می گویند : ( از این کار دست برمی دارید یا اینکه بیناییتان را از دست بدهید .) بروایت امام بخاری رحمه الله .
۲۹ ـ در نماز در جلو خود آب دهن نیاندازد : بدلیل اینکه با خشوع در تناقض است و در برابر الله از ادب بدور می باشد . پیامبر می فرمایند : ( هر گاه شما نماز می خواندید به جلو خود آب دهن نیاندازید چون در حال نماز الله در برابر شما است ) بروایت امام بخاری رحمه الله .
۳۰ ـ در نماز از خمیازه جلوگیری کردن : پیامبر فرموده اند : ( هرگاه یکی از شما در نماز خمیازه کشید تا جایی که می تواند جلو آنرا بگیرد چون شیطان داخل می شود .) بروایت امام مسلم رحمه الله .
۳۱ ـ دست را بر دو طرف پهلوی خود نگذارد : از ابو هریره رضی الله عنه روایت شده که رسول الله صلی الله علیه و سلم از اینکه دست خود را درنماز بر دوطرف پهلو قرار بدهیم نهی نموده اند.
۳۲ ـ در نماز دهن خود را نپوشاند : پیامبر از پوشاندن دهن در نماز نهی فرموده اند بروایت ابو داود رحمه الله .
۳۳ ـ از تشبیه نمودن به حیوانات دوری کند : پیامبر از سه چیز در نماز نهی نموده اند : از نوک زدن کلاغ (سریع نماز خواندن)، شکل خوابیدن حیوان درنده ، ( در سجده دو ساعد بر روی زمین پهن کردن ) ، و عادت کردن به یک جای خاص در مسجد که فضیلتی در آن نباشد مثل شتر که برای خوابیدن ، همیشه به یک جای خاص عادت می کند و جای خود را تغییر نمی دهد .
و این مسایلی بود که ذکر آن میسر شد . بکوشیم اسبابهایی که باعث جلب خشوع در نماز است بدست آوریم و علتهایی که درنماز مشغولیت ایجاد می کند ، از آن دوری کنیم .
والحمد لله و الصلاه و السلام علی نبینا محمد .
محمد صالح المنجد
ترجمه : نواراسلام