در علم و عمل مخلص هستند و از ریاکاری میهراسند، چون آنان دین را خالصانه برای خداوند انجام میدهند، و فقط الله متعال را میپرستند و هیچ چیزی را شریک او قرار نمیدهند و نیتهای آنان خالص برای خداوند است و از شائبه شرک و آلودگیهای ریاکاری و شهرت طلبی و پیروی از هوای نفس پاک است، چون فقط الله متعال سزاوار پرستش و طاعت است.
و خالص نمودن دین برای خداوند بر دو اساس استوار است که عبارتند از:
ـ عمل فقط خالصانه برای الله متعال انجام شود
ـ عمل باید موافق شریعت باشد، یعنی متابعت محقق گردد.
و خداوند به اخلاص در گفتار و کردار فرمان داده و از ریاکاری و شرک ورزی برحذر داشته است، چنان که میفرماید: ﴿إِلَّا ٱلَّذِینَ تَابُواْ وَأَصۡلَحُواْ وَٱعۡتَصَمُواْ بِٱللَّهِ وَأَخۡلَصُواْ دِینَهُمۡ لِلَّهِ فَأُوْلَٰٓئِکَ مَعَ ٱلۡمُؤۡمِنِینَۖ وَسَوۡفَ یُؤۡتِ ٱللَّهُ ٱلۡمُؤۡمِنِینَ أَجۡرًا عَظِیمٗا١۴۶﴾ [النساء: ۱۴۶].
«به جز کسانی که توبه کردند و خود را اصلاح نمودند و به دین خدا چنگ زدند و آئین خود را خالصانه برای خدا قرار دادند، پس ایشان با مؤمنانند و خداوند پاداشی بزرگ به مؤمنان خواهد داد».
و میفرماید: ﴿وَمَآ أُمِرُوٓاْ إِلَّا لِیَعۡبُدُواْ ٱللَّهَ مُخۡلِصِینَ لَهُ ٱلدِّینَ حُنَفَآءَ وَیُقِیمُواْ ٱلصَّلَوٰهَ وَیُؤۡتُواْ ٱلزَّکَوٰهَۚ وَذَٰلِکَ دِینُ ٱلۡقَیِّمَهِ۵﴾ [البینه: ۵].
«و فرمان نیافتند جز آن که خدا را مخلصانه و حقگرایانه بپرستند و نماز را برپای دارند و زکات را بپردازند و این است آئین راستین».
شکیبایی و صبوری در راه خداوند متعال، و بر نعمتهای فراوانی که داده و صبر به هنگام مشکلاتی که زندگی آنان را فرامیگیرد و کنترل خود در برابر شهوت،ها و استقامت و شکیبایی بر طاعت خداوند و انجام واجبات بندگی خداوند، و صبر بر سختیهای راه دعوت و جهاد از ویژگی های زیبایی آنان است و آنان میدانند که صبر در راه خدا از صفت انبیاء علیهم الصلاه و السلام است و شرط موفقیت دعوت آنان در رساندن پیامهای الله متعال و رساندن شریعت و فرمان اوست، و میدانند که از نیازهای ضروری بنده برای رسیدن به آرزوهایش و دست یافتن به اهدافش صبر و شکیبایی است، چون آنان بهشت را میجویند و بهشت کالای گرانبهای الهی است و باید بهای آن پرداخت شود و هر کسی صبر پیشه کرد موفق خواهد شد و خداوند متعال میفرماید: ﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ ٱصۡبِرُواْ وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ لَعَلَّکُمۡ تُفۡلِحُونَ٢٠٠﴾ [آل عمران: ۲۰۰].
«ای کسانیکه ایمان آوردهاید! بردباری کنید، و استقامت و پایداری ورزید، و مراقب باشید و از خدا بترسید تا رستگار شوید».
و میفرماید: ﴿فَٱصۡبِرۡ کَمَا صَبَرَ أُوْلُواْ ٱلۡعَزۡمِ مِنَ ٱلرُّسُلِ وَلَا تَسۡتَعۡجِل لَّهُمۡ﴾ [الأحقاف: ۳۵].
«پس شکیبایی کن چنانکه پیامبران اولوالعزم شکیبایی ورزیدند، و برای (عذاب) آنان شتاب مکن».
و میفرماید: ﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ ٱسۡتَعِینُواْ بِٱلصَّبۡرِ وَٱلصَّلَوٰهِۚ إِنَّ ٱللَّهَ مَعَ ٱلصَّٰبِرِینَ١۵٣﴾ [البقره: ۱۵۳].
«ای کسانیکه ایمان آوردهاید! از شکیبایی و نماز یاری بجویید که خداوند با صبر کنندگان است».
و آنان حرمات الهی را بزرگ میدارند و هرگاه حرمتهای الهی هتک شود غیرت آنان به جوش میآید، و آنها حکم و فرمان الهی را دوست دارند و دین و شریعت خداوندی را یاری میدهند و در هر امر کوچک و بزرگی کاملاً تسلیم شریعت هستند، و حرمتهای مسلمین را به شدت تعظیم مینمایند و خیر و خوبی را برایشان میپسندند، خداوند متعال میفرماید: ﴿ذَٰلِکَۖ وَمَن یُعَظِّمۡ شَعَٰٓئِرَ ٱللَّهِ فَإِنَّهَا مِن تَقۡوَى ٱلۡقُلُوبِ٣٢﴾ [الحج: ۳۲].
«و هر کس شعایر خداوند را بزرگ شمارد بیگمان بزرگداشت آن نشانۀ پرهیزگاری دلهاست».
چون آنها فقط ار الله متعال میترسند و از هیچ کسی غیر از او هراسی ندارند و در اجرای حدود الهی نرمش نشان نمیدهند و در عهدی که با خدا برای یاری دینش بستهاند در سخن و عمل صادقاند. و از بزرگترین صفاتشان این است که رسول اکرم صلی الله علیه وسلم را از همه بیشتر دارند. و رسول اکرم صلی الله علیه وسلم میفرماید: «هیچ کسی از شما مؤمن واقعی به شمار نمیآید مگر اینکه مرا از فرزند و پدر و از همه مردم بیشتر دوست داشته باشد»[۱].
ظاهر و باطن آنان یکی است و همواره برای دوری جستن از نفاق و دورویی میکوشند، کارها و اعمال خود را اندک میشمارند و اعمال آخرت را بر اعمال دنیا مقدم میدارند. دلهایشان نرم است و از کوتاهیهایی که در حق خدا نمودهاند به کثرت گریه و زاری میکنند تا شاید خداوند آنها را بیامرزد و ببخشد و از گناهانشان درگذرد.
از مرگ درس میگیرند و به آن اهمیت میدهند به خصوص وقتی جنازهای را ببینند، یا مرگ و سکرات آن و سوء خاتمه را به یاد آورند به کثرت گریه میکنند و متأثر میشوند و دلهایشان تکان میخورد هر چه در راه نزدیک شدن به خدا پیشرفت کنند متواضعتر میشوند.
و به کثرت توبه و اظهار ندامت میکنند و شب و روز استغفار میکنند چون باورشان این است که از گناه پاک نیستند حتی در طاعت و عبادت خود شاید به علت کوتاهی ورزیدن در آن مرتکب گناه شده باشند، و در مورد هیچ عملی از اعمال خود دچار خودپسندی نمیشوند و شهرت را دوست ندارند بلکه آنان عبادات خود را دارای نقص و کمبود میبینند چه برسد به بدیهایشان.
هیچ کس از آنها ادعای تقوا نمیکند و به شدت از خاتمه بد میترسند و به کثرت از الله میترسند و از ذکر و یاد او غافل نمیشوند. به هیچ چیزی از زینت و زیباییهای دنیای فانی شادمان نمیشوند و دنیا برایشان بیارزش است و از دنیا و فتنههایش به شدت دوری میجویند و این کمال خردمندی آنهاست.
به ساختن خانههای مجلل توجهی ندارند و فقط به آن مقدار که نیاز است بدون اسراف و تزئین، بسنده میکنند. و رسول اکرم صلی الله علیه وسلم میفرماید: «سوگند به خداوند! که دنیا در برابر آخرت چیزی نیست مگر مانند اینکه فردی از شما انگشت خود را در دریا فرو ببرد و بعد نگاه کند که چه مقدار از آب دریا با آن همراه است»[۲].
[۱]– بخاری.
[۲]– مسلم.