وقتی که ایمان دارای این همه ارزش باشد، کفر ضد آن را دارد؛ پس کفر منبع شرّ و مفاسد و رذایل و درهم شکنندۀ شخصیت و سوزنده سرشت انسان است. قرآن کریم کفار را مرده میداند، ایشان را به منزلۀ جسمی متنفر و وحشتزده که انسان را به سوی خواری و بیارزشی میکشاند تصور نموده است و از نظر آن کافران زندگی حیوانی دارند.
نه دستوراتی مشخص و نه عاقبتی رضایتبخش و نه هدف معینی دارند و از این زندگی حیوانی که خورد و خواب و متاع است تجاوز نمیکنند.
﴿وَٱلَّذِینَ کَفَرُواْ یَتَمَتَّعُونَ وَیَأۡکُلُونَ کَمَا تَأۡکُلُ ٱلۡأَنۡعَٰمُ وَٱلنَّارُ مَثۡوٗى لَّهُمۡ ١٢﴾ [محمد: ۱۲].
«و آن کسانی که کافر شده اند در ظاهر بهره میبرند، همانگونه که چارپایان میخورند، ولی جایگاه آنها آتش است».
حیاتی غرق در لذتهای شهوانی و لهو و لعب بدون فکر و اندیشه دارند.
﴿أَفَرَءَیۡتَ مَنِ ٱتَّخَذَ إِلَٰهَهُۥ هَوَىٰهُ وَأَضَلَّهُ ٱللَّهُ عَلَىٰ عِلۡمٖ وَخَتَمَ عَلَىٰ سَمۡعِهِۦ وَقَلۡبِهِۦ وَجَعَلَ عَلَىٰ بَصَرِهِۦ غِشَٰوَهٗ فَمَن یَهۡدِیهِ مِنۢ بَعۡدِ ٱللَّهِۚ أَفَلَا تَذَکَّرُونَ ٢٣﴾ [الجاثیه: ۲۳].
«آیا ندیدی کسی را که هوس خویش را معبود خود قرار داده، و خدا او را دانسته گمراه گردانیده و بر گوش او و دلش مهر زده و بر دیدهاش پرده نهاده است؛ آیا پس از خدا چه کسی او را هدایت خواهد کرد؟ آیا پند نمیگیرند»؟
﴿وَقَالُواْ مَا هِیَ إِلَّا حَیَاتُنَا ٱلدُّنۡیَا نَمُوتُ وَنَحۡیَا وَمَا یُهۡلِکُنَآ إِلَّا ٱلدَّهۡرُۚ وَمَا لَهُم بِذَٰلِکَ مِنۡ عِلۡمٍۖ إِنۡ هُمۡ إِلَّا یَظُنُّونَ ٢۴﴾ [الجاثیه: ۲۴].
«و گفتند غیر از زندگانی دنیای ما چیز دیگری نیست، میمیریم و زنده میشویم و ما را جز طبیعت هلاک نمیکند، ولی به این مطلب هیچ دانشی ندارند و جز گمان نمیبرند».
﴿وَإِذَا تُتۡلَىٰ عَلَیۡهِمۡ ءَایَٰتُنَا بَیِّنَٰتٖ مَّا کَانَ حُجَّتَهُمۡ إِلَّآ أَن قَالُواْ ٱئۡتُواْ بَِٔابَآئِنَآ إِن کُنتُمۡ صَٰدِقِینَ ٢۵﴾ [الجاثیه: ۲۵].
«چون آیات روشن ما بر آنان خوانده شود، دلیلشان همواره جز این نیست که میگویند: اگر راست میگویید پدران ما را حاضر آورید».
در این جو حیوانی، دریچه عقل و معرفت بسته شده، بینش و شعور و شنوایی تعطیل، و شعاعی که قلب را روشن کند خاموش گشته است.
﴿وَلَقَدۡ ذَرَأۡنَا لِجَهَنَّمَ کَثِیرٗا مِّنَ ٱلۡجِنِّ وَٱلۡإِنسِۖ لَهُمۡ قُلُوبٞ لَّا یَفۡقَهُونَ بِهَا وَلَهُمۡ أَعۡیُنٞ لَّا یُبۡصِرُونَ بِهَا وَلَهُمۡ ءَاذَانٞ لَّا یَسۡمَعُونَ بِهَآۚ أُوْلَٰٓئِکَ کَٱلۡأَنۡعَٰمِ بَلۡ هُمۡ أَضَلُّۚ أُوْلَٰٓئِکَ هُمُ ٱلۡغَٰفِلُونَ ١٧٩﴾ [الأعراف: ۱۷۹].
«در حقیقت بسیاری از جنیان و آدمیان را برای دوزخ دست نشان کردهایم، چرا که دلهایی دارند که با آن حقایق را دریافت نمیکنند، و چشمانی دارند که با آنها نمیبینند و گوشهایی دارند که با آنها نمیشنوند، آنان همانند چهارپایان، بلکه بدترند. آری، آنها همان غافلکنندگان هستند».
هنگامی که درِ عقل، قفل باشد بین آن و بین نور الهی حائل و مانعی پیش میآید و سرگردانی و شک و ضلالت قلب را میگیرد.
﴿فَمَن یُرِدِ ٱللَّهُ أَن یَهۡدِیَهُۥ یَشۡرَحۡ صَدۡرَهُۥ لِلۡإِسۡلَٰمِۖ وَمَن یُرِدۡ أَن یُضِلَّهُۥ یَجۡعَلۡ صَدۡرَهُۥ ضَیِّقًا حَرَجٗا کَأَنَّمَا یَصَّعَّدُ فِی ٱلسَّمَآءِ﴾ [الأنعام: ۱۲۵].
«پس کسی را که خدا بخواهد هدایت نماید، دلش را به پذیرش اسلام میگشاید، و هرکس را بخواهد گمراه کند، دلش را سخت تنگ میگرداند، چنانکه گویی به زحمت در آسمانها بالا میرود».
در اینگونه مواقع جدلِ بینتیجه و بیاعتبار و بدون دلیلِ توسل به حقیقت و برهان کتاب زیاد است.
﴿وَمِنَ ٱلنَّاسِ مَن یُجَٰدِلُ فِی ٱللَّهِ بِغَیۡرِ عِلۡمٖ وَلَا هُدٗى وَلَا کِتَٰبٖ مُّنِیرٖ ٨ ثَانِیَ عِطۡفِهِۦ لِیُضِلَّ عَن سَبِیلِ ٱللَّهِۖ لَهُۥ فِی ٱلدُّنۡیَا خِزۡیٞۖ وَنُذِیقُهُۥ یَوۡمَ ٱلۡقِیَٰمَهِ عَذَابَ ٱلۡحَرِیقِ ٩﴾ [الحج: ۸-۹].
«و از میان مردم کسی هست که در بارۀ خدا بدون هیچ دانشی و بیهیچ رهنمودی و کتاب روشنی به مجادله میپردازد آن هم از سر نخوت، تا مردم را از راه خدا گمراه کند، و در این دنیا برای او رسوایی است و در روز رستاخیز او را عذابِ آتشِ سوزان میچشانیم».
هنگامی که دلیل و برهانشان باطل شد، کینه و دشمنیشان را به دین و رهبران دینی آشکار مینمایند.
﴿وَإِذَا تُتۡلَىٰ عَلَیۡهِمۡ ءَایَٰتُنَا بَیِّنَٰتٖ تَعۡرِفُ فِی وُجُوهِ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ ٱلۡمُنکَرَۖ یَکَادُونَ یَسۡطُونَ بِٱلَّذِینَ یَتۡلُونَ عَلَیۡهِمۡ ءَایَٰتِنَاۗ قُلۡ أَفَأُنَبِّئُکُم بِشَرّٖ مِّن ذَٰلِکُمُۚ ٱلنَّارُ وَعَدَهَا ٱللَّهُ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْۖ وَبِئۡسَ ٱلۡمَصِیرُ ٧٢﴾ [الحج: ۷۲].
«و چون آیات روشن ما بر آنان خوانده میشود، در چهرۀ کسانی که کفر ورزیدهاند اثر انکار را تشخیص میدهی، چیزی نمانده که بر سر کسانی که آیات ما را برایشان تلاوت میکنند حملهور شوند، بگو: آیا شما را به بدتر از این خبر دهم؟ همان آتشی که خداوند آن را به کسانی که کفر ورزیده اند وعده داده و چه بد سرانجامی است».
بعداً به استهزای رسولان الهی و تحقیر دستورات و تعالیم ایشان و بیاعتنایی و خنده و مسخره به رسولان و پیروان آنها میپردازند.
﴿إِنَّ ٱلَّذِینَ أَجۡرَمُواْ کَانُواْ مِنَ ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ یَضۡحَکُونَ ٢٩ وَإِذَا مَرُّواْ بِهِمۡ یَتَغَامَزُونَ ٣٠ وَإِذَا ٱنقَلَبُوٓاْ إِلَىٰٓ أَهۡلِهِمُ ٱنقَلَبُواْ فَکِهِینَ ٣١ وَإِذَا رَأَوۡهُمۡ قَالُوٓاْ إِنَّ هَٰٓؤُلَآءِ لَضَآلُّونَ ٣٢﴾ [المطففین: ۲۹-۳۲].
«آری، در دنیا کسانی که گناه میکردند، آنان را که ایمان آورده بودند با اشاره سر و دست و چشم و ابرو به ریشخند میگرفتند، و هنگامی که نزد خانوادههای خود بازمیگشتند، به شوخ طبعی میپرداختند و چون مؤمنان را میدیدند میگفتند: اینها جماعتی گمراهند».
معلوم است با این همه جدل و گفتگوی زیاد، از دعوت رسولان الهی نفرت دارند، چرا که نه قلبشان تمایل و نه گوششان شنوائی دارد.
﴿وَإِنِّی کُلَّمَا دَعَوۡتُهُمۡ لِتَغۡفِرَ لَهُمۡ جَعَلُوٓاْ أَصَٰبِعَهُمۡ فِیٓ ءَاذَانِهِمۡ وَٱسۡتَغۡشَوۡاْ ثِیَابَهُمۡ وَأَصَرُّواْ وَٱسۡتَکۡبَرُواْ ٱسۡتِکۡبَارٗا ٧﴾ [نوح: ۷].
«و من هربار که آنها را دعوت کردم تا ایشان را بیامرزی، انگشتشان را در گوشهایشان کردند و ردای خویشتن بر سر کشیدند و اصرار ورزیدند و هرچه بیشتر بر کبر خود افزودند».
﴿وَإِذَا ذُکِرَ ٱللَّهُ وَحۡدَهُ ٱشۡمَأَزَّتۡ قُلُوبُ ٱلَّذِینَ لَا یُؤۡمِنُونَ بِٱلۡأٓخِرَهِۖ وَإِذَا ذُکِرَ ٱلَّذِینَ مِن دُونِهِۦٓ إِذَا هُمۡ یَسۡتَبۡشِرُونَ ۴۵﴾ [الزمر: ۴۵].
«و چون خدا به تنهایی یاد شود، دلهای کسانی که به آخرت ایمان ندارند منزجر میگردد و چون کسانی غیر از او یاد شوند، به ناگاه شادمانی میکنند».
ای کاش در این حال ماندگار میشدند، ولی زبانشان را همیشه به دروغ عادت داده و عهد را میشکنند و کتمان حقیقت کرده و با ترس و خوف، مردم را به واهمه میاندازند.
﴿إِنَّمَا یَفۡتَرِی ٱلۡکَذِبَ ٱلَّذِینَ لَا یُؤۡمِنُونَ بَِٔایَٰتِ ٱللَّهِۖ وَأُوْلَٰٓئِکَ هُمُ ٱلۡکَٰذِبُونَ ١٠۵﴾ [النحل: ۱۰۵].
«تنها کسانی دروغپردازی میکنند که به آیات خدا ایمان ندارند و آنان خود دروغگویانند».
﴿إِنَّ شَرَّ ٱلدَّوَآبِّ عِندَ ٱللَّهِ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ فَهُمۡ لَا یُؤۡمِنُونَ ۵۵ ٱلَّذِینَ عَٰهَدتَّ مِنۡهُمۡ ثُمَّ یَنقُضُونَ عَهۡدَهُمۡ فِی کُلِّ مَرَّهٖ وَهُمۡ لَا یَتَّقُونَ ۵۶﴾ [الأنفال: ۵۵-۵۶].
«بیتردید بدترین جنبدگان پیش خدا کسانیاند که کفر ورزیدند و ایمان نمیآورند، همانان که از ایشان پیمان گرفتی، ولی هربار پیمان خود را میشکنند و از خدا پروا نمیکنند».
لهو و لعب و بیبندوباری آشکار مینمایند تا مردم را از هدایت و استقامت و راستی منصرف کنند.
﴿وَمِنَ ٱلنَّاسِ مَن یَشۡتَرِی لَهۡوَ ٱلۡحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَن سَبِیلِ ٱللَّهِ بِغَیۡرِ عِلۡمٖ وَیَتَّخِذَهَا هُزُوًاۚ أُوْلَٰٓئِکَ لَهُمۡ عَذَابٞ مُّهِینٞ ۶﴾ [لقمان: ۶].
«از مردم کسانی هستند که سخن بیهوده را خریدارند، تا مردم را بیهیچ دانشی از راه خدا گمراه کنند و راه خدا را به ریشخند گیرند، برای آنان عذابی خوارکننده خواهد بود».
هرچه دلیل ظاهر و واضح باشد بازهم آنان به حق توجه و اعتباری ندارند.
﴿إِنَّ ٱلَّذِینَ حَقَّتۡ عَلَیۡهِمۡ کَلِمَتُ رَبِّکَ لَا یُؤۡمِنُونَ ٩۶ وَلَوۡ جَآءَتۡهُمۡ کُلُّ ءَایَهٍ حَتَّىٰ یَرَوُاْ ٱلۡعَذَابَ ٱلۡأَلِیمَ ٩٧﴾ [یونس: ۶-۷].
«در حقیقت کسانی که سخن پروردگارت بر آنان تحقق یافته ایمان نمیآورند، هرچند هرگونه آیتی برایشان بیاید، تا وقتی که عذاب دردناک را ببینند».
به خاطر کار باطلشان در راه شیطان سرنوشت آنان تا حد جنگ و کشتار میرسد.
﴿ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ یُقَٰتِلُونَ فِی سَبِیلِ ٱللَّهِۖ وَٱلَّذِینَ کَفَرُواْ یُقَٰتِلُونَ فِی سَبِیلِ ٱلطَّٰغُوتِ فَقَٰتِلُوٓاْ أَوۡلِیَآءَ ٱلشَّیۡطَٰنِۖ إِنَّ کَیۡدَ ٱلشَّیۡطَٰنِ کَانَ ضَعِیفًا ٧۶﴾ [النساء: ۷۶].
«کسانی که ایمان آوردهاند، در راه خدا کارزار میکنند، و کسانی که کافر شدهاند در راه طاغوت میجنگند، پس با یاران شیطان بجنگید که نیرنگ شیطان در نهایت ضعیف است».
کُفر درخت کثیف و بدبختی است که ثمرهای تلخ و شرارت بار دارد، کسی که بر صراط مستقیم و هدایت است میخواهد انسانیت را از گناه و کفر و ضلالت نجات دهد.
﴿وَمَثَلُ کَلِمَهٍ خَبِیثَهٖ کَشَجَرَهٍ خَبِیثَهٍ ٱجۡتُثَّتۡ مِن فَوۡقِ ٱلۡأَرۡضِ مَا لَهَا مِن قَرَارٖ ٢۶ یُثَبِّتُ ٱللَّهُ ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ بِٱلۡقَوۡلِ ٱلثَّابِتِ فِی ٱلۡحَیَوٰهِ ٱلدُّنۡیَا وَفِی ٱلۡأٓخِرَهِۖ وَیُضِلُّ ٱللَّهُ ٱلظَّٰلِمِینَۚ وَیَفۡعَلُ ٱللَّهُ مَا یَشَآءُ ٢٧﴾ [إبراهیم: ۲۶-۲۷].
«و مثل سخن ناپاک، چون درختی ناپاک است که از روی زمین کنده شده و و قراری ندارد. خدا کسانی را که ایمان آورده اند در زندگی دنیا و در آخرت با سخن استوار ثابت میگردند و ستمگران را بیراهه میگذرد و خدا هرچه بخوا