کتب زوائد حدیث:
مقصود از «زوائد»، احادیثی است که در صحاح ستّه ویا دیگرکتب مهم حدیث نیامدهاند و مؤلف به گردآوری و تدوین آنها بپردازد [و باید دانست که احادیث زوائد به سه صورت تحقق مییابند:
اول به این صورت: احادیثی که لفظاً و معناً به هیچ وجه – نه به وسیلهی راویان صحابی همین زوائد، و نه به وسیلهی صحابیان دیگر در کتب صحاح سته و دیگر کتب، نیامده باشند.
دوم: احادیثی که لفظاً و یا معناً در کتب اصلی حدیث وارد شدهاند اما نه به وسیله صحابیهای روایت کنندهی زوائد.
سوم: احادیثی که اگرچه با همان لفظ یا معنی در کتب اصلی حدیث وارد شده، اما متن حدیث در کتب زائد – در مقایسه با متن حدیث در کتب اصلی – از نکات اضافی و جدیدی برخوردار باشد، به طوری که این نکات دربردارندهی حکم جدیدی بوده و یا مطلبی را قید زده یا عامّی را تخصیص کرده و یا مشتمل بربیان و تفصیل حدیث مجملی باشد.]
و مشهورترین کتب زوائد حدیث عبارتند از:
۱- «مصباح الزجاجه فی زوائد ابن ماجه»، تألیف: ابوالعباس، احمد بوصیری (متوفی ۸۲۰ ه). و این «بوصیری» غیر از «بوصیری شاعر»، که نامش «محمد بن سعید» و متوفی (۶۹۶ ه) است، میباشد.
این کتاب مشتمل بر احادیث زائد سنن ابن ماجه بر احادیث کتب پنجگانه [صحیح بخاری، صحیح مسلم، سنن ابوداود، سنن ترمذی، و سنن نسائی] است.
۲- «المطالب العالیه بزوائد المسانید الثمانیه» تألیف: حافظ ابن حجر عسقلانی (متوفی ۸۵۲ ه).
و مسانید هشت گانه عبارتند از: «مسند ابوداود طیالسی»، «مسند حمیدی»، «مسند مسدد»، «مسند محمد بن یحیی»، «مسند ابن ابی شیبه»، «مسند ابن منیع»، «مسند عبدبن حمید» و «مسند حارث بن ابی اسامه».
مؤلف در این کتاب [المطالب العالیه] نسبت به صحاح ستّه، و هشت مسند، و مسند احمد دست به تحقیق زده و زوایدی را تألیف کرده است.