۳- «جامع الکبیر»
این کتاب، از زمرهی مهمترین و دقیقترین کتابهای امام محمد به شمار میآید، چرا که وی مسائل مهم و کلیدی، و اساسی و محوری را در آن گردآوری و تدوین نموده است.
امام محمد این اثر را دو مرتبه تصنیف نموده است؛ در مرتبهی نخست، شاگردانش از قبیل: «ابوحفص کبیر» و «ابوسلیمان جوزجانی» و دیگران، آن را از ایشان روایت نمودند؛ و در مرتبهی دوم، امام محمد به تصحیح و بازنگری آن پرداخت و ابواب و مسائل فقهی زیادی را در آن، درج کرد و در مواضع متعددی از آن، عبارات فقهی را با الفاظی زیبا و معانیای شیوا، به رشتهی تحریر درآورد و به بیان تفریعات و تطبیقات فقهی پرداخت و پس از آن، دوباره شاگردانش از وی این کتاب را (به صورتی پیشرفتهتر و دقیقتر) روایت نمودند.
شیخ ابوزهره میگوید:[۱]
«جامع الکبیر همانند «جامع الصغیر» است که هر دو، عاری از استدلالات و براهین فقهیاند و در هیچ کدام، دلیل و برهانی از کتاب و سنت نقل نشده است و وجوه قیاس نیز به طور مفصل و واضح بیان نگشته است، بلکه این دوکتاب، خودِ خواننده را وامیدارد تا به تفریع و تطبیق مسائل از خلال اینگونه تفصیلات بپردازد.»
عدهی بیشماری از فقهاء، از جمله: «سمرقندی»، «بزدوی»، «سرخسی» و دیگران به شرح، تلخیص، و ترتیب این کتاب پرداختهاند.
و چاپخانهی «الاستقامه» مصر، در سال ۱۳۵۶ ه . ق این کتاب را چاپ، و انجمن «احیاء المعارف» حیدرآباد دکن هند، آن را منتشر نموده است.
[۱]– ابوحنیفه: حیاته و عصره ص۲۱۵