وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
کتاب مشهوری است که توسط مسلم بن حجاج رحمه الله به رشته ی تحریر در آمده و آنچه از پیامبر صلی الله علیه و سلم به صحت روایت شده را در آن گردآورده است. امام نووی می گوید: در آن راهی را بس پراحتیاط، دقت، پارسایی و شناخت پیموده است که جز کسانی معدود در طی قرن ها بدان راه نمی یابد.
در این کتاب احادیث همانند در یک جا گردآورده شده و طرق حدیث و مفاد آن متناسب با موضوع هر باب بیان شده ولی از آوردن شروح خودداری نموده است؛ ممکن است از بیم ازدیاد حجم کتاب یا چیزی دیگر باشد.
اما عده ای از شارحان شروحی را بر آن نگاشته اند و یکی از بهترین شرح های موجود بر این کتاب سترگ شرح امام نووی رحمه الله می باشد.
تعداد احادیث آن با احتساب موارد تکراری (۷۲۷۵( هفت هزار و دویست و هفتاد و پنج حدیث بوده و در صورت حذف موارد تکراری تعداد آن به (۴۰۰۰( چهار هزار حدیث می رسد.
تمامی علما اتفاق نظر دارند که این کتاب از لحاظ صحت و دقت در مرتبه ی دوم پس از صحیح بخاری قرار می گیرد. در مقایسه ی بین این دو کتاب چنین گفته شده است :
کسانی در مورد کتاب های بخاری و مسلم با هم نزد من اینگونه می گفتند: کدامیک بر دیگری مقدم است؟
گفتم: بخاری در صحت برتری جسته است همانطور که مسلم در ساختار نیکو برتری جسته است.
* مسلم:
اسم ایشان ابوحسین مسلم بن حجاج بن مسلم قشیری نیشابوری است. در سال (۲۰۴ هـ ق) دویست و چهار هجری قمری در شهر نیشابور به دنیا آمد. او نیز شهرها را در طلب حدیث درنوردید. به حجاز، شام، عراق و مصر مسافرت نمود و زمانی که امام بخاری وارد نیشابور شد، به ایشان پیوست و در رکاب ایشان بود و از دانش وی بهره جسته وپا جای پای وی نهاد.
بسیاری از دانشمندان علم حدیث و سایر علوم او را ستوده اند.
ایشان در سال (۲۶۱ هـ ق) دویست و شصت و یک هجری قمری در نیشابور چشم از جهان فرو بست.
امام مسلم با تألیفات خویش دانشی را به جای نهاد که خداوند مایان را از وی بهره بسیار دهد.
دو نکته:
نکته ی نخست :
”الصحیحین” کامل نیستند: صحیح بخاری و مسلم تمامً احادیثی هستند که درستی روایت آن ها از رسول الله -صلّى الله علیه و سلّم- ثابت شده باشد و در دیگر کتب احادیث صحیح دیگری وجود دارند که در این دو کتاب نقل نشده اند. امام نووی می فرماید: امام بخاری و مسلم سعی داشتند دسته ای از احادیث صحیح را گردآورند، همانطور که یک نویسنده مطالب فقهی می کوشد تا دسته ای از مسائل را جمع آوری نماید و نه بیان تمام مسائل موجود، لکن با این حال اگر حدیثی را جا انداخته اند یا یکی از آنان آن را با وجود درستی ظاهر اسناد آن حدیث بطور کامل نیاورده اند و مشابه یا جایگزینی نیز برای آن استخراج ننموده باشند، ظاهراً می تواند ناشی از آن باشد که در روایت نمودن آن حدیث علت و موردی دیده باشند، یا ممکن است اصلاً از روی فراموشی یا بوده و یا ترجیح داده اند برای جلوگیری از اطاله ی کلام آن را بیان ننمایند و یا شاید دیده اند حدیث دیگری در کتاب می تواند جای آن را پر کند و دلایل دیگری می تواند داشته باشد.
نکته ی دوم:
علما اتفاق نظر دارند در اینکه ”صحیحین بخاری و مسلم” راست ترین کتاب های نوشته شده در زمینه ی حدیث های متصل ذکر شده در آن می باشند. شیخ الإسلام ابن تیمیه رحمه الله می گوید: این دو بر حدیثی متفق نمی شوند مگر آنکه آن حدیث بی تردید حدیث صحیحی باشد. همچنین گفته است: بیشتر اقوال آن ها را اهل حدیث بطور قطع و یقین می دانند که گفته ی پیامبر -صلّى الله علیه و سلّم- می باشند.
با این وجود برخی از حافظان حدیث در مورد اینکه برخی احادیثی که از درجه و رتبه ای که آن دو بدان التزام داشته اند پایین تر و کم تر هستند بر گردآورندگان کتاب های “صحیحین” خرده گرفته اند. شمار این احادیث جمعاً به دویست و ده حدیث می رسد که سی و دو حدیث در صحیحین مشترک بوده و تنها در صحیح بخاری تعداد هفتاد و هشت حدیث و در صحیح مسلم یکصد حدیث از این نوع وجود دارند.
شیخ الإسلام ابن تیمیه می گوید: در مورد بیش تر احادیثی که بر امام بخاری ایراد گرفته اند، در آنچه وی صحیح دانسته باشد سخن وی بر کسانی که با وی منازعه نمایند ترجیح داده می شود بر خلاف مسلم که حق با کسی است که در برابر وی دلیلی بیاورد. در این جا به عنوان نمونه احادیث زیر را ذکر می نماید: )خلق الله التربه یوم السبت ( یعنی: « خاک را در روز دوشنبه آفریده..»، و حدیث: )صلاه الکسوف بثلاث رکوعات وأربع( یعنی: «نماز کسوف با سه و چهار رکوع خوانده می شود.»
در این جا انتقادهای وارده را با دو جواب مختصر و مفصل پاسخ می دهم:
۱- پاسخ مختصر: ابن حجر عسقلانی در مقدمه ی ”فتح الباری” چنین می نویسد: در برتری داشتن بخاری و بعد از وی مسلم بر ائمه ی هم عصرشان و نیز ائمه ی پس از ایشان در این علم و فن و در شناخت صحیح و عیب دارشکی نیست. سپس چنین می گوید: به فرض پذیرفتن قول کسانی که بر ایشان خرده می گیرند، این کلام با صحیح دانستن آن دو(صحیحین) معارضت خواهد داشت و در اینصورت اعتراض بطور کامل از حیث اعتبار می افتد.
۲- پاسخ مفصل و کامل تر: ابن حجر در مقدمه ای که بر کتاب ”صحیح البخاری” نگاشته است، جواب مفصلی را برای هر کدام از احادیث بیان نموده است. همچنین رشید عطار کتابی را در پاسخ به کسانی که به صحیح مسلم انتقاد دارند بصورت حدیث به حدیث تألیف کرده است. در عین حال العراقی در ”شرح ألفیته” در مورد مصطلحات نوشته است که او کتابی را بطور مخصوص در مورد احادیثی از ”صحیحین” که ضعیف دانسته شده اند و جواب ایرادات مذکور نوشته است و هر کس بخواهد اطلاعات بیشتری کسب نماید می تواند به آن مراجعه نماید و در آن فواید و مسائل مهم دیگریی نیز خواهد یافت.