کتابت حدیث۱

در بعضی از احادیث که برخی از آن‌ها در صحیح مسلم نیز مذکور‌اند، تصریح شده است که آن حضرت  صلی الله علیه و سلم از نوشتن احادیث منع کرده بود، الفاظ روایت صحیح مسلم بدین قرار است:

«لَا تَکْتُبُوا عَنِّی، وَمَنْ کَتَبَ عَنِّی غَیْرَ الْقُرْآنِ فَلْیَمْحُهُ».

«آنچه از من می‌شنوید ننویسید و هرکس به جز قرآن چیزی نوشته است آن را محو و پاک کند».

ولی معلوم می‌شود که این فرمان مربوط به زمان ابتدای اسلام بود، زیرا از احادیث صحیح متعددی، ثابت شده است که در زمان رسول اکرم  صلی الله علیه و سلم بعضی از اصحاب با اجازۀ آن حضرت  صلی الله علیه و سلم سخنان ایشان را می‌نوشتند.

در کتاب «العلم» صحیح بخاری، از قول حضرت ابوهریره بیان شده که می‌گوید:

«هیچیک از اصحاب بیش از من احادیث را حفظ ندارد، البته «عبدالله بن عمر» مستثنی است، زیرا او احادیث آن حضرت  صلی الله علیه و سلم را می‌نوشت و من نمی‌نوشتم».

در روایت دیگری آمده است:

عادت حضرت عبدالله بن عمر چنین بود که هرآنچه از پیامبر اکرم  صلی الله علیه و سلم می‌شنید، می‌نوشت. قریش او را از این کار منع کردند و گفتند: آن حضرت گاهی در حال خشم و گاهی در حال عادی هستند و تو هرچیز را یادداشت می‌کنی! بر این اساس وی نوشتن را ترک کرد و جریان را برای آن حضرت  صلی الله علیه و سلم بیان داشت. آن حضرت به سوی دهان مبارک خود اشاره کرده و فرمودند: «بنویس آنچه از این بیرون آید، حق است»^([۱]).

خطیب بغدادی، در رسالۀ خود «تقیید العلم» روایتی ذکر کرده که نام دفتری که عبدالله بن عمر احادیث رسول اکرم  صلی الله علیه و سلم را در آن یادداشت می‌کرد «صادقه» بود^([۲]).

یک بار آن حضرت دستور دادند: کسانی که تا به حال مسلمان شده‌اند، اسامی آن‌ها نوشته شود، آنگاه اسامی یک هزار و پانصد نفر در دفتر نوشته شد^([۳]). خطیب بغدادی در «تقیید العلم» روایت کرده است:

هرگاه افراد زیادی نزد حضرت انس برای شنیدن احادیث جمع می‌شدند، او یک دفتر را بیرون می‌آورد و اعلام می‌کرد: این‌ها احادیثی هستند که من از رسول اکرم  صلی الله علیه و سلم شنیده و یادداشت کرده بودم.

احکامی که آن حضرت دربارۀ صدقات و زکات به قبایل مختلف نوشته و ارسال داشتند، تحریری بودند و عیناً در کتب حدیث منقول‌اند. پیام دعوت اسلام که به سوی سلاطین و رهبران بعضی از کشورها فرستادند، مکتوب بود. در صحیح بخاری «باب کتابه العلم» مذکور است:

در سال فتح مکه هنگامی که یک نفر از قبیله عرب خزاعی، شخصی را در حرم به قتل رساند، رسول اکرم  صلی الله علیه و سلم بر شتر خود سوار شد و خطبه‌ای را ایراد فرمود؛ یکی از اهالی یمن درخواست کرد که این خطبه را برایم بنویسید، چنانکه آن حضرت  صلی الله علیه و سلم دستور دادند تا آن خطبه برایش نوشته شود.

 

 

[۱]– ابوداود ۲ / ۷۷٫

[۲]– در جامع البیان ابن عبدالبر طبع مصر / ۷۷ نیز «صادقه» ذکر شده است.

[۳]– صحیح البخاری، باب الجهاد.