چه دلیلی وجود دارد که گواه بر فضل صحابه باشد و اثبات کند آنان دین را از آیندگان بهتر فهمیده اند؟

در قرآن و سنت و اقوال سلفِ صالح ادلّه­ ی فراوانی در این زمینه موجود است:

• آیه­ ی: *فَإِنْ آمَنُوا بِمِثْلِ مَا آمَنتُم بِهِ فَقَدِ اهْتَدَوا*: (پس اگر آنان به آن­چه شما بدان ایمان آورده‌اید، ایمان آوردند، قطعاً هدایت شده‌اند)[۱].

*کُنتُمْ خَیْرَ أُمَّهٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ*: (شما بهترین امتى هستید که براى مردم پدیدار شده‌اید)[۲].

*وَکَذَلِکَ جَعَلْنَاکُمْ أُمَّهً وَسَطًا لِّتَکُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ*: (و بدین گونه شما را امتى میانه قرار دادیم، تا بر مردم گواه باشید)[۳].

  اولین گروه و شایسته­ ترین افرادی که با این آیات مورد خطاب قرار گرفتند، صحابه­ ی پیامبر صل الله علیه و سلم بودند. الله متعال فرمود:*وَالسَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ وَالْأَنصَارِ وَالَّذِینَ اتَّبَعُوهُم بِإِحْسَانٍ رَّضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی تَحْتَهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَدًا ذَلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ*: (و پیشگامان نخستین از مهاجران و انصار، و کسانى که با نیکوکارى از آنان پیروى کردند، الله از ایشان خشنود و آنان [نیز] از او خشنودند، و براى آنان باغهایى آماده کرده که از زیر آن نهرها روان است. همیشه در آن جاودانه‌اند. این است همان کامیابى بزرگ)[۴].

رضایت الله تعالی از مهاجرین و انصارش گواهی وی بر برتر بودنِ آن­ها از دیگران است.

*لَا یَسْتَوِی مِنکُم مَّنْ أَنفَقَ مِن قَبْلِ الْفَتْحِ وَقَاتَلَ أُولَئِکَ أَعْظَمُ دَرَجَهً مِّنَ الَّذِینَ أَنفَقُوا مِن بَعْدُ وَقَاتَلُوا وَکُلًّا وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنَى*: (کسانى از شما که پیش از فتح انفاق و جهاد کرده‌اند، [با دیگران‌] یکسان نیستند. آنان در درجه بزرگتر از کسانى‌اند که بعداً به انفاق و جهاد پرداخته‌اند. و الله به هر کدام وعده ­ی نیکو داده است)[۵].

وعده­ ی به حُسنی که همان بهشت است اشاره­ای واضح و روشن بر فضیلت آنان است.

*لِلْفُقَرَاءِ الْمُهَاجِرِینَ الَّذِینَ أُخْرِجُوا مِن دِیَارِهِمْ وَأَمْوَالِهِمْ یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا وَیَنصُرُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُولَئِکَ هُمُ الصَّادِقُون* وَالَّذِینَ تَبَوَّءُوا الدَّارَ وَالْإِیمَانَ مِن قَبْلِهِمْ یُحِبُّونَ مَنْ هَاجَرَ إِلَیْهِمْ وَلَا یَجِدُونَ فِی صُدُورِهِمْ حَاجَهً مِّمَّا أُوتُوا وَیُؤْثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَلَوْ کَانَ بِهِمْ خَصَاصَهٌ وَمَن یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُون* وَالَّذِینَ جَاءُوا مِن بَعْدِهِمْ یَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونَا بِالْإِیمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِی قُلُوبِنَا غِلًّا لِّلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّکَ رَءُوفٌ رَّحِیمٌ*: (این غنایم، نخست‌] اختصاص به بینوایان مهاجرى دارد که از دیارشان و اموالشان رانده شدند: خواستار فضل الله و خشنودى [او] مى‌باشند و الله و پیامبرش را یارى مى‌کنند. اینان همان مردم درست کردارند* و کسانی که پیش از مهاجران در سرای هجرت و ایمان [یعنی مدینه] جای گرفتند، کسانی را که به سوی آنان هجرت کرده اند دوست دارند، و در سینه های خود نیاز و چشم داشتی به آن­چه به مهاجران داده شده است نمی­یابند، و آنان را بر خود ترجیح می­دهند، گرچه خودشان را نیاز شدیدی باشد. و کسانی را که از بخل و حرصشان بازداشته­اند، اینان همان رستگارانند* و نیز کسانی که بعد از آنان آمدند در حالی که می­ گویند: پروردگارا! ما و برادرانمان را که به ایمان بر ما پیشی گرفتند بیامرز، و در دل هایمان نسبت به مؤمنان، کینه قرار مده. پروردگارا! یقیناً تو رؤوف و مهربانی)[۶].

الله ـ شهادت می­ دهد که مهاجرین صداقت دارند و انصار رستگار و کامیاب­اند. آیات در این زمینه بسیار است.

• احادیثی که دلالت بر فضیلت صحابه دارد:

رسول الله صلی الله علیه و سلم می­ فرماید: «خَیرُ الناسِ قَرنی»: (بهترین مردم، مردمان(مسلمان و مؤمنِ) قرن من هستند)[۷].

  حدیث مرفوع دیگری بدین مضمون آمده است: «إِنَّ خَیرَکُم قَرنی»: (بهترینِ شمامردم(مسلمان)  قرن من هستند)[۸]. و نیز: «القَرنُ الَّذی أنا فیهِ»: (قرنی که من در آنم)[۹].

در روایت مرفوع دیگری می­خوانیم: «لا تَسُبُّوا أَصْحَابِی، فَلَوْ أَنَّ أَحَدَکُمْ أَنْفَقَ مِثْلَ أُحُدٍ ذَهَبًا مَا بَلَغَ مُدَّ أَحَدِهِمْ وَلا نَصِیفَهُ»: (اصحاب مرا دشنام ندهید. زیرا اگر یکی از شما به اندازه ی کوه احد، طلا انفاق کند، با یک یا نصف مدّی[۱۰] که اصحاب من انفاق می کنند، برابری نمی کند)[۱۱].

در روایت مسلم به صورت مرفوع آمده است: « وَأَصْحَابِی أَمَنَهٌ لِأُمَّتِی؛ فَإِذَا ذَهَبَ أَصْحَابِی أَتَى أُمَّتِی مَا یُوعَدُونَ »: (و اصحابم پاسداران امت من هستند. وقتی رفتند، آن چه وعده شده بر امتم خواهد آمد).

رسول الله صل الله علیه و سلم می­فرماید: « عَلیکَم بِسنَّتی و سنَّه الخلفاءِ الرَّاشدینَ عَضُّوا علیها بَالنَّواجِذِ»: (بر شما باد سنت من و خلفای راشدین؛ مصرّانه به آن پایبند باشید).

و فرموده­ اند: « مَا مِنْ نَبِیٍّ بَعَثَهُ اللهُ فِی أُمَّهٍ قَبْلِی إِلَّا کَانَ لَهُ مِنْ أُمَّتِهِ حَوَارِیُّونَ، وَأَصْحَابٌ یَأْخُذُونَ بِسُنَّتِهِ وَیَقْتَدُونَ بِأَمْرِهِ، ثُمَّ إِنَّهَا تَخْلُفُ مِنْ بَعْدِهِمْ خُلُوفٌ یَقُولُونَ مَا لَا یَفْعَلُونَ، وَیَفْعَلُونَ مَا لَا یُؤْمَرُونَ، فَمَنْ جَاهَدَهُمْ بِیَدِهِ فَهُوَ مُؤْمِنٌ، وَمَنْ جَاهَدَهُمْ بِلِسَانِهِ فَهُوَ مُؤْمِنٌ، وَمَنْ جَاهَدَهُمْ بِقَلْبِهِ فَهُوَ مُؤْمِنٌ، وَلَیْسَ وَرَاءَ ذَلِکَ مِنَ الْإِیمَانِ حَبَّهُ خَرْدَلٍ»: (هر پیامبری که الله متعال قبل از من برای امتی مبعوث کرده است، در بین امتش، دوستان و یارانی نزدیک و مخلص داشته است که سنّت و رفتار او را در پیش می­ گرفتند و به اوامر و سنت­های او اقتدا می ­کردند، و سپس کسانی بعد از آنان جانشینشان می ­شدند که به گفته­ ی خود عمل نمی­ کردند و کاری می­ کردند که به آن امر نشده بودند، هر کس با دست با آن­ها جهاد و مبارزه کند، مؤمن و هر کس با زبانش با آنها کارزار کند، مؤمن و هر کس در دل خود با آن­ها مخالفت کند، مؤمن است؛ و بعد از مخالفت قلبی حتی به اندازه­ دانه­ ی خردلی (ذره­ای) ایمان وجود ندارد)[۱۲].

پیامبر بزرگوارصل الله علیه و سلم در مورد فرقه­ی نجات یافته می­ فرماید: «ما أَنا علیهِ و أصحابی»: (آن­چه من و اصحابم به آن معتقدیم)[۱۳].

• چند نمونه از اقوال سلف در این مورد:

  سخن ابن مسعود رضی الله عنه: إن الله نظر فی قلوب العباد فوجد قلب محمد خیر قلوب العباد فاصطفاه لنفسه، وابتعثه برسالته، ثم نظر فی قلوب العباد بعد قلب محمد صل الله علیه و سلم فوجد قلوب أصحابه خیر قلوب العباد فجعلهم وزراء نبیه، یقاتلون على دینه، فما رآه المسلمون حسناً فهو عند الله حسن، وما رأوه سیئاً فهو عند الله سیئ): (الله متعال به قلب­های بندگان نگریست؛ قلب محمد ص را از دل همه­ی بندگان­ بهتر یافت و او را برای خویش برگزید و به رسالت خود مبعوثش نمود. سپس بعد از قلب محمد صل الله علیه و سلم به دل دیگر بندگان نظر افکند و قلوب اصحاب او را بهترین قلب­ها یافت و آنان را وزرای نبی خود نمود که برای (دفاع) از دینش کارزار می­کنند. لذا آن­چه را مسلمانان نیک پندارند نزد الله ﻷ نیک است و آن­چه را بد و ناپسند بدانند، نزد الله ـ هم ناپسند و بد است)[۱۴].

ابن عمر رضی الله عنهما می­گوید: (کان أصحابُ رسولِ الله r خیرُ هذه الأمهِ قلوباً، وأعمقهم علماً، وأقلِّهم تکلفاً، اختارَهُمُ الله عز وجلَّ لِصحبهِ نبیِّه ونقلِ دینِه): (بهترین قلب­های این امت، عالم­ترین و کم­تکلف­ترین ایشان، اصحاب رسول الله ص بودند. الله ﻷ آن­ها را برای همنشینیِ نبی خویش و رساندن دینش برگزید).

[۱] . بقره / ۱۳۷٫

[۲] . آل عمران / ۱۱۰٫

[۳] . بقره / ۱۴۳٫

[۴] . توبه / ۱۰۰٫

[۵] . حدید / ۱۰٫

[۶] . حشر / ۸- ۱۰٫

[۷] . بخاری و مسلم.

[۸] . مسلم.

[۹] . مسلم.

[۱۰] . مدّ، پیمانه ای است که برخی آن را به اندازه ی پُری دوکفِ دست دانسته اند که تقریباً ۵۴۴ گرم می­شود.

[۱۱] . بخاری و مسلم.

[۱۲] . مسلم.

[۱۳] . این روایت حَسَن است.

[۱۴] . احمد، طیالسی در مُسنَد خود، ابن الأعرابی در کتاب معجم خویش. موقوفاً صحیح است. به سلسله احادیث ضعیف و موضوع شماره ۵۳۳ نوشته­ی شیخ آلبانی: نگاه کن.