چشم‌پوشی از لغزش‌های برادران

﴿خُذِ ٱلۡعَفۡوَ وَأۡمُرۡ بِٱلۡعُرۡفِ وَأَعۡرِضۡ عَنِ ٱلۡجَٰهِلِینَ ١٩٩﴾ [الأعراف: ۱۹۹] «عفو را پیشه کن و به معروف امر نما و از جاهلان روی بگردان».

اگر بیشتر رفتارهای برادرت را می‌پسندی، شایسته نیست که به خاطر یک یا دو رفتار نادرست، به او بی‌علاقه باشی؛ چون اشتباه اندک، قابل بخشش است و کمال، همواره کاستی‌هایی دارد. کندی می‌گوید: چگونه می‌خواهی که دوست تو یک رفتار داشته باشد با اینکه او، دارای چهار طبیعت می‌باشد؟! با اینکه نفس انسان در اختیار و تحت تدابیر اوست، اما از تمام خواسته‌های انسان، اطاعت نمی‌کند . پس چگونه امکان دارد نفس کسی دیگر در همه چیز مطیع انسان باشد؟

﴿کَذَٰلِکَ کُنتُم مِّن قَبۡلُ فَمَنَّ ٱللَّهُ عَلَیۡکُمۡ﴾ [النساء: ۹۴] «پیش از آن اینگونه بودید؛ پس خداوند، بر شما منت نهاد». ﴿فَلَا تُزَکُّوٓاْ أَنفُسَکُمۡۖ هُوَ أَعۡلَمُ بِمَنِ ٱتَّقَىٰٓ ٣٢﴾ [النجم: ۳۲] «پس از پاک بودن خود سخن مگویید؛ او، کسی را که تقوا پیشه کرده، بهتر می‌شناسد».

همین کافی است که برادرت در بیشتر موارد طبق میل تو می‌باشد. ابودرداءس می‌گوید: رنجشی که از برادرت به تو می‌رسد، بهتر از آن است که برادری نداشته باشی. چه کسی می‌تواند، جای برادرت را پر کند؟

شعرا در همین باره اشعاری سروده‌اند. ابوالعتاهیه می‌گوید:

أأخی من لک من بنی الد

نیـا بکل أخیـک مـن لک

«برادرم! چه کسی در دنیا جای برادرت را خواهد گرفت»؟

فاستــبق بعضــک لا یمـلـ

ـک کل من لم تعط کلـک

«پاره وجودت را نگاه دار، کسی که تمام وجودت را به تو نمی‌دهد، نباید تو را خسته نماید».

و ابوتمام طائی می‌گوید:

ما غبن المغبون مثل عقله

من لک یوماً بأخیک کله

«به انسان زیان دیده هیچ چیزی به اندازه عقلش، زیان نمی‌رساند و هیچ روزی نیست که برادرت، تمام خوبی‌ها را در خود داشته باشد».

بعضی از حکما گفته‌اند: توقع انصاف از دیگران، خودش کم انصافی است. همچنین گفته‌اند: ما که از خودمان راضی نشده‌ایم، چگونه از دیگران راضی می‌شویم؟!

نباید مشاهده عیبی کوچک در شخصی که رفتار او را پسنیده و فضل و عقل او را شناخته‌ای، باعث شود تا تو نسبت به او بی‌علاقه گردی؛ تو، هرگز کسی را نخواهی یافت که هیچگونه عیبی نداشته باشد و هیچ گناهی از او سر نزند. پس او را با دید رضامندی بنگر و از روی هوای نفس در مورد او قضاوت مکن. زیرا اگر اندکی او را بسنجی و بیازمایی، به خواسته ات دست خواهی یافت و خواهی توانست نسبت به فرد گناهکار و خاطی مهربان باشی. شاعر می‌گوید:

ومن ذا الذی ترضی سجایاه کلها

کفی المرء نبـلا أن تعـد معایبه

«چه کسی وجود دارد که تمام خصلت‌های او مورد پسندت باشد؟ برای شرافت شخص، همین کافی است که عیب‌های او، اندک و قابل شمارش باشد».

و نابغه ذبیانی می‌گوید:

ولست بمستبق أخا لاتلمه

علی شعث أی الرجال المهذب

«تو که بر همه کس، خرده می‌گیری، هیچ برادری برای خود نگه نمی‌داری؛ آیا شخص کاملی وجود دارد که هیچ عیبی نداشته باشد»؟

اینکه نباید بر دیگران خرده‌گیری کرد، با سخن پیشین ما در تعارض قرارندارد که باید دوست را آزمود و ویژگی‌های او را امتحان کرد. زیرا اشتباهات کوچک، قابل گذشت هستند. اگر از دوستت لغزش یا اشتباهی مشاهده نمودی و دیدی که مدت زمان اندکی، مرتکب آن اشتباه شد، زود قضاوت نکن و تا در مورد تغییر رفتارش، یقین نکرده‌ای، نگران و بدبین مشو و این را طبیعی بدان. زیرا انسان گاهی از توجه به خودش که خصوصی‌ترین حریم اوست، غافل می‌ماند و این، بدین معنا نیست که او با خودش دشمن می‌باشد یا از خودش خسته شده است.

حکما گفته‌اند: نباید تنها یک گمان، رابطه تو را با دوستی خراب کند که از روی یقین به شایستگی‌اش، با او دوست شده‌ای. جعفر بن ابی محمد به فرزندش گفت: فرزندم! هر یک از برادرانت که سه بار بر تو خشم گرفت و در عین حال در مورد تو چیزی جز حق نگفت، او را به عنوان دوست خود نگاه دار.

حسن بن وهب می‌گوید: یکی از حقوق دوستی، این است که برادران را ببخشی و اگر کوتاهی و لغزشی از آنها سر زد، چشم پوشی نمایی.

خدای متعال می‌فرماید: ﴿فَٱصۡفَحِ ٱلصَّفۡحَ ٱلۡجَمِیلَ ٨۵﴾ [الحجر: ۸۵] «و با گذشتی زیبا درگذر کن».

علیس درباره این آیه می‌گوید: منظور، این است که انسان، بدون سرزنش کردن راضی باشد.

ابن رومی می‌گوید:

هم الناس والدنیا ولا بـد من قذی

یلــم بـعیـن أو یکــدر مـشـربا

«آنها مردم و دنیا هستند و از خاشاکی که در چشم برود یا آب را مکدر نماید، چاره‌ای نیست.

ومن قله الأنصاف أنک تبتغی الـ

ـمهذب فی الدنیا ولست المهذبا

«این، از کم انصافی است که تو در حالی در جستجوی انسان بی‌عیبی باشی که خودت بی‌عیب نیستی».

﴿وَلَوۡلَا فَضۡلُ ٱللَّهِ عَلَیۡکُمۡ وَرَحۡمَتُهُۥ مَا زَکَىٰ مِنکُم مِّنۡ أَحَدٍ أَبَدٗا﴾ [النور: ۲۱] «اگر فضل خدا و رحمت او بر شما نمی‌بود، هیچکس از شما پاک نمی‌شد».

تـریـد مهــذباً لا عیـب فـیـه

وهل عود یفوح بلا دخـان

«تو فرد پیراسته و بدون عیبی را می‌خواهی؛ آیا تا کنون چوب عودی را دیده‌ای که بوی خوب بدهد بی‌آنکه دود از آن بلند نشود»؟

﴿فَلَا تُزَکُّوٓاْ أَنفُسَکُمۡۖ هُوَ أَعۡلَمُ بِمَنِ ٱتَّقَىٰٓ ٣٢﴾ [النجم: ۳۲] «از پاک بودن خود سخن مگویید. زیرا خدا کسی را پرهیزگارتر است بهتر می‌شناسد».