وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
پاسخ؛
حدیث درباره جمع بین دو نماز در غزوه تبوک وارد شده اما نه با آن بیانی که شما نوشته اید، احادیث وارده درباره جمع بین دو نماز در غزوه تبوک چنین است :
از معاذ رضی الله عنه روایت است:
«أن النبی صلی الله علیه وسلم کان فی غزوه تبوک إذا ارتحل قبل أن تزیغ الشمس، أخر الظهر حتی یجمعها إلی العصر، یصلیهما جیمعا، و إذا ارتحل بعد زیغ الشمس، صلی الظهر و العصر جمیعا ثم سار، و کان إذا ارتحل قبل المغرب أخر المغرب حتی یصلیها مع العشاء و إذا ارتحل بعد المغرب عجل العشاء فصلاها مع المغرب»
ابوداود (۱۱۹۶).
یعنی: «پیامبر صلی الله علیه وسلم در غزوه تبوک وقتی که قبل از زوال خورشید حرکت می‌کرد، ظهر را به تأخیر می‌انداخت و به هنگام عصر، با نماز عصر جمع می‌کرد و هرگاه بعد از زوال خورشید حرکت می‌کرد، نماز ظهر و عصر را با هم می‌خواند و پس از آن حرکت می‌کرد و اگر قبل از مغرب سفر می‌کرد نماز مغرب را به تأخیر می‌انداخت تا آنرا با عشاء بخواند؛ ولی اگر بعد از غروب آفتاب حرکت می‌کرد، نماز عشا را جلو می‌انداخت و با مغرب می‌خواند».
و با از معاذ روایت است:
«أنهم خرجوا مع رسول الله صلی الله علیه وسلم عام تبوک، فکان رسول الله صلی الله علیه وسلم یجمع بین الظهر و العصر و المغرب و العشاء قال : فأخر الصلاه یوما، ثم خرج فصلی الظهر و العصر جمیعا، ثم دخل، ثم خرج فصلی المغرب و العشاء جمیعا»
ابوداود (۱۱۹۴)، و مسلم و ابن ماجه تنها قسمت أول حدیث را روایت کرده‌اند.
یعنی: «آنها با پیامبر صلی الله علیه وسلم برای جنگ تبوک خارج شدند پیامبر صلی الله علیه وسلم نماز ظهر را با عصر و نماز مغرب را با عشا با هم جمع می‌کرد، (معاذ) گوید:
پیامبر صلی الله علیه وسلم روزی نماز را به تأخیر انداخت و سپس خارج شد و نماز ظهر و عصر را با هم خواند، سپس داخل (خیمه) شد سپس خارج شد و نماز مغرب و عشا را با هم خواند».
اما این احادیث دلیل بر آن نیستند که جمع بین دو نماز همیشه و در هر حالتی جایز باشد!
اگر اینگونه می بود قطعا پیامبر خدا صلی الله علیه وسلم و یارانش چنین می کردند، حال آنکه نصوص دیگر بیانگر این حقیقت هستند که پیامبر صلی الله علیه وسلم در اکثر قریب به اتفاق نمازهای روزانه، هر کدام را در وقت خود و بدون جمع خوانده اند،
و اما احادیث مربوط به جمع نماز در جنگ تبوک دلالت بر “جواز جمع بین دو نماز در هنگام سفر است” یعنی هرگاه شخصی مسافر بود او می تواند نمازهایش را جمع بخواند نه برای کسی که در وطن و خانه خود مقیم است،
ولی به دلیل ورود احادیث دیگر چنین نتیجه می شود که جمع بین دو نماز در غیر سفر تنها در حالت ضرورت جایز است، چنانکه از ابن عباس روایت است:
«ان النبی صلی رسول الله صلی الله علیه وسلم الظهر و العصر جمیعا بالمدینه فی غیر خوف ولاسفر» ابن ماجه
یعنی: «پیامبر صلی الله علیه وسلم در مدینه در غیر زمان خوف و سفر نماز ظهر و عصر را با هم جمع کرد» ابوزبیر گفت : از سعید پرسیدم چرا این کار را کرد؟ گفت : همانطور که تو از من سؤال کردی، از ابن عباس سؤال کردم گفت:
(أراد أن لایحرج أحداً من أمته)
«خواست کسی از امتش را به سختی نیاندازد».
امام نووی رحمه الله در شرح مسلم (۲۱۹/۵) گوید:
« جمع در حضر هنگام ضرورت برای کسی که آنرا به عادت تبدیل نکند، جایز است».
اگر جمع بین نماز عادت همیشگی پیامبر صلی الله علیه وسلم بود، صحابه و تابعین با حالت سوالی نمی پرسیدند که چرا پیامبر صلی الله علیه وسلم آن کار را کردند؟
و روشن است که این، اتفاق اندک و نادری بوده که علتش را پرسیده اند، پس بر طبق این حدیث؛ جمع بین دو نماز فقط در وقت ضرورت جایز است،
پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند:
« أفضل الأعمال الصلاه فی أول وقتها»
یعنی: افضلترین اعمال (نزد خداوند) اقامه ی نماز در اول وقت آن است.
حدیث را ترمذی وحاکم روایت کرده اند و صحیح است.
و فرمود:
«الذی تفوته صلاه العصر کأنما وتر بأهله وماله»
یعنی: «کسی که نماز عصر را از
دست بدهد ماننداین است که اهل و مالش را از دست داده باشد».
بخاری و مسلم
و باز فرمودند:
«من ترک صلاه العصر فقد حبط عمله»
بخاری (۵۵۳).
یعنی: «کسی که نماز عصر را ترک کند عملش از بین رفته است».
و فرمود : «تلک صلاه المنافق، یجلس و یرقب الشمس حتی إذا کانت بین قرنی الشیطان قام فنقرها أربعا لایذکر الله إلا قلیلا»
مسلم (۶۲۲).
یعنی: «این نماز منافق است که می‌نشیند و منتظر می‌ماند تا خورشید بین دو شاخ شیطان قرار بگیرد (کنایه از تاخیر نماز عصر)، آنگاه بلند می‌شود و چهار رکعت نماز را (مانند مرغی که به زمین نوک می‌زند) تندتند می‌خواند و در آن یادی از خدا نمی‌کند مگر اندک».
و فرمود : «لاتزال أمتی بخیر أو علی الفطره مالم یؤخروا المغرب حتی تشتبک النجوم»
یعنی: «امت من تا وقتیکه نماز مغرب را تا موقع ظاهر شدن ستارگان به تأخیر نیانداخته‌اند، همواره بر خیر و فطرت (دینی)، یا بر دین حنیف هستند».
ابوداود (۴۱۴)
آری، اگر رسول خدا صلی الله علیه وسلم یک بار یا چند بار در زندگی خود نمازش را جمع کرده برای پیش آمد ضرورت بوده و یا برای آموزش بوده تا یارانش را بفهماند که جمع بین دو نماز تنها مخصوص سفر و برای مسافر نیست،
بلکه اگر اضطراری پیش آید جایز است بین دو نماز را جمع نمود، بشرطیکه آنرا به عادت همیشگی تبدیل نکند چنانکه عادت دائم پیامبر صلی الله علیه وسلم بر جمع بین نمازها نبود بلکه بر ادای نماز در وقت خود بود، و الله متعال می فرماید:
« إِنَّ الصَّلاَهَ کَانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتَابًا مَّوْقُوتًا»
(نساء ۱۰۳).
یعنی: نماز فریضه‌ای است که خدای عزوجل آن را بر بندگان خویش در اوقات معلوم و معینی فرض گردانیده و هر وقتی از اوقات آن دارای آغاز و انجامی است.
و درباره نماز عصر می فرماید:
«حَافِظُوْاْ عَلَی الصَّلَواتِ وَ الصَّلاهِ الوُسطَی وَ قُوْمُوْاْ للهِ قَاْنِتِیْن»
(بقره : ۲۳۸)
یعنی : «بر خواندن نمازها و (بویژه) نماز وسطی (عصر کوشا باشید و) محافظت ورزید و فروتنانه برای خدا به پا خیزید».
که در این آیه مراد از وسطی نماز میانه است که همان عصر است، زیرا عصر مابین دو نماز صبح و ظهر با مغرب و عشاء است.
احادیث زیادی در فضیلت نماز اول وقت وارد شده و نیز احادیث فراوانی وارد شده اند در اینکه پیامبر صلی الله علیه وسلم اکثر قریب به اتفاق نمازهایشان را بدون جمع خواندند، و بندرت احادیثی درباره جمع وارد شده، بر همین مبنا با جمع بین احادیث وارد شده:
نمازها باید در وقت خود و بدون جمع خوانده شوند، ولی در پاره ای از موارد جمع دو نماز جایز است که قبلا بیان کردیم.
والله اعلم