پدرم چند سال است که فوت کرده، آیا درست است برایشان حج تمتع بخریم؟

پدرم چند سال است که فوت کرده، آیا درست است برایشان حج تمتع بخریم؟

 

الحمدلله،

کسی که توانایی رفتن به حج را دارد، (یا حج را بر خود نذر کرده) پس ادای حج بر او فرض می شود و لازمست که حتما و قبل از فوت به حج برود وگرنه گناهکار خواهد بود. خداوند متعال می فرماید:

) وَ للهِ عَلَی النَّاِس حِجُّ البَیتِ مَنِ استَطَاعَ إلَیهِ سَبِیلاً وَ مَن کَفَرَ فَإنَّ اللهَ غَنِیٌّ عَنِ العَالَمِینَ( (آل عمران : ۹۷)

«و حج این خانه الهی واجب است بر کسانی که توانایی (مالی و بدنی برای رفتن به آنجا را دارند و هر کس وجوب حج را انکار کند کافر می‌شود و (به خود زیان رسانده نه به خدا) که خداوند از همه جهانیان بی‌نیاز است».

و از ابوهریره رضی الله عنه روایت است : پیامبر صلی الله علیه وسلم برای ما خطبه خواند و فرمود :

(یا أیها الناس إن الله قد فرض علیکم الحج فحجوا..) «أی مردم! خداوند حج را بر شما فرض کرده است؛ پس حج کنید. مسلم (۱۳۳۷).

و از ابن عمر رضی الله عنه روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود : (بنی الإسلام علی خمس؛ شهاده أن لا إله إلا الله، و أن محمدا رسول الله، و إقام الصلاه، و إیتاه الزکاه، و حج البیت وصیام رمضان) «اسلام بر پنج رکن بنا شده است : گواهی دادن به اینکه هیچ معبود بر حقی غیر از الله نیست و محمد صلی الله علیه وسلم رسول الله است و بر پایی نماز، دادن زکات، حج خانه خدا، و روزه‌ی ماه رمضان».متفق علیه

اما اگر او فوت کرد ولی فرض خود را انجام نداد، در آنصورت بستگان او می توانند نفری را به نیابت از او به حج بفرستند تا ثواب آن حج به او برسد. بنابراین جایز است که فردی را اجیر کنید و به او مبلغی پول بدهید تا بجای پدر فوت شده ی شما حج نماید.

ابن عباس رضی الله عنه ‌گوید: زنی  از  قبیله  جهینه به خدمت پیامبر صلی الله علیه و سلم  آمد  وگفت‌:  مادرم  نذر  کرده  بودکه  حج  بگزارد  و حج  نگزارد  تا  اینکه  مرد،  آیا  من  بجای  او  حج  بگزارم‌؟ او  فرمود:« نعم، حجی عنها.أرأیت لو کان علی أمک دین أکنت قاضیته؟ اقضوا الله، فالله أحق بالوفاء» [آری‌،  بجای  او  حج  بگزار.  بگو  ببینم  اگر  مادرت  بدهکار، می‌بود، آن  را می‌پرداختی‌؟  بدهی خدا را بپردازید، وام  خداو‌ند  برای  پرداخت  شایسته‌تر  است‌]‌. بروایت  بخاری‌.

از  این  حدیث  برمی‌آید  که  گزاردن  حج  بجای  میت  واجب  است‌،  خواه  بدان  وصیت‌کرده  باشد یا نکرده  باشد، زیرا باز پرداخت، وام  در  هر  صورت واجب  است  و  پرداخت حقوقات  مالی  دیگر  نیز  از  قبیل‌کفاره  و  زکات  و  نذر  واجب  می‌باشد.

رای  ابن  عباس  و  زید  بن  ثابت  و  ابوهریره  و  شافعی  چنین  است‌.  آنان  می‌گویند  هزینه  انجام  این‌کارها،  باید  از  اصل  سرمایه  پرداخت  شود.  با  توجه  به ” فالله أحق بالوفاء ” چنان  پیداست‌که  حج‌گزاردن‌،  بجای  میت  بر  پرداخت  دیون  مقدم  باشد،  اگر  دارائی  متوفی  برای  هر  دوکفایت  نکند.  امام  مالک‌گفته  است‌:  وقتی  بجای  او  حج‌گزارده  می‌شودکه  وصیت‌کرده  باشد  چون  حج  عبادتی  است‌که  جنبه  بدنی  آن‌،  بر  جنبه  مالی  آن  رجحان  دارد،  پس  نیابت  درآن  پذیرفته  نمی‌شود،  و  اگر  متوفی  وصیت‌کرده  بود  ازیکسوم  دارائی  اوهزینه  حج  تامین  می‌شود. (البته در وحله ی اول باید هزینه ی سفر را از اموال و دارائی های بجا مانده ی متوفی تامین کرد زیرا ادای حج بمانند دینی بر گردن او باقی می ماند، و گرنه دیگران می توانند از باب استحسان هزینه ی او را متقبل شوند.)

شیخ الاسلام ابن تیمیه رحمه الله می‌گوید: “کسی که مالی را بگیرد تا به وسیله ی آن حج بگذارد، ایرادی ندارد، اما کسی که برای بدست آوردن مال، حج بگذارد در قیامت بهره‌ای از آن حج نمی‌برد، پس برای کسی که مالی می‌گیرد تا به جای کسی حجی را انجام دهد پسندیده است به یکی از نیات مذکور حج کند.” «مجموع الفتاوی» (۲۶/۱۵-۱۸)، بنحوه و زیاده.

و اما کسی که در حال حیات توانایی و استطاعت مالی را برای رفتن به حج نداشته است، در آنصورت اجیر کردن شخی برای ادای حج به نیابت از او ضروری و لازم نیست ولی جایز است.

 

البته شخصی را که به نیابت از فرد مرده یا شخص زنده ای که خود توانایی بدنی را برای رفتن به حج ندارد، اجیر می شود باید: یا خود اسطتاعت رفتن به حج را نداشته باشد، یا قبلا خود فریضه ی حج را انجام داده باشد.

شیخ ابن عثیمین می گوید: “اگر شخصی که حج بر وی فرض شده و هنوز فریضه‌ی حج را ادا نکرده است، به جای کسی دیگر حج را انجام دهد، جایز نیست. علما می‌گویند: حج از طرف خودش ادا می‌شود نه کسی که از  طرف او  نیت کرده است و اگر چیزی (مالی) از آن فرد در قبال انجام حج گرفته است، باید به او برگرداند. اما اگر خودش به خاطر عدم توانایی، قادر به ادای حج نباشد و به جای دیگری این کار را انجام دهد؛ ایرادی ندارد، چون اگر قادر به انجام حج نباشد حج بر او واجب نیست و در این صورت حج را به جای فردی دیگر به جای آورده و به نیابت از او این حج ادا می‌شود.” شیخ‌ابن‌عثیمین، مجموع فتاوی و رسائل۲۱/۱۴۵-س۱۸۰

 

نکته: کسی که زنده است و خود توانایی (بدنی) رفتن به حج را دارد، نم تواند بجای خود شخص دیگری را اجیر کند، و فقط افرادی که ناتوان هستند می توانند از وکیل استفاده کنند.