پاسخ به یک سؤال (۱)

در پاسخ باید بگویم: بله. ممکن است که حدیثی به امام ابوحنیفه و دیگر ائمه نرسیده باشد و ایشان نسبت به برخی از احادیث بی اطلاع بودند و این مساله توهین به مقام علمی امام ابوحنیفه محسوب نمی شود زیرا انسان نمی تواند به تمامی نصوص اشراف داشته باشد و این یک امر طبیعی است و این مساله تنها برای امام ابوحنیفه نبوده است بلکه بسیاری از ائمه و حتی اصحاب رسول الله از بعضی از احادیث بی خبر بودند. به چند روایت توجه کنید:

نسائی و غیره روایت کرده اند که از ابن مسعود  رضی الله عنه  در باره زنی سؤال شد که بدون تعیین مهر، مطلقه گردیده است، او گفت: من ندیده ام که رسول خدا  صلى الله علیه وسلم در این باره چه قضاوتی کرده است، مردم تا یک ماه برای گرفتن جواب نزد ابن مسعود می آمدند، به همین جهت ابن مسعود اجتهاد کرد و حکم کرد که: به آن زن مهر مثل تعلق می گیرد، و بر او عده واجب است، و از شوهرش ارث می برد، در این هنگام معقل بن یسار بلند شد و گواهی داد که رسول خدا صلى الله علیه وسلم  در حق زنی از ما چنین قضاوت کرد. عبدالله بن مسعود رضی الله عنه با شنیدن این حرف، آنقدر شاد شد که بعد از مسلمان شدنش بر هیچ چیزی چنین شاد نشده بود.

ائمه روایت کرده اند که نظر ابوهریره بر این بود که اگر کسی در حال جنابت صبح کرد، روزه اش باطل است اما ازواج مطهرات ابوهریره را نسبت به احادیثی که در این خصوص وارد شده است، آگاه کردند و او از نظر خودش برگشت.

مسلم از عبدالله بن عمر رضی الله عنهما روایت کرده است که او به زنان دستور می داد که به هنگام غسل موهای بافته شده ی سر خویش را باز کنند.عایشه رضی الله عنها آن را شنید و فرمود: «یَا عَجَبًا لِابْنِ عُمَرَ هُوَ یَأْمُرُ النِّسَاءَ أَنْ یَنْقُضْنَ شَعْرَهُنَّ أَفَلَا یَأْمُرُهُنَّ أَنْ یَحْلِقْنَ رُءُوسَهُنَّ؟ لَقَدْ کُنْت أَغْتَسِلُ أَنَا وَرَسُولُ اللَّهِ صلى الله علیه وسلم مِنْ إنَاءٍ وَاحِدٍ فَمَا أَزِیدُ أَنْ أُفْرِغَ عَلَى رَأْسِی ثَلَاثَ إفْرَاغَاتٍ»: «تعجب است بر ابن عمر، زن ها را دستور می دهد که موهای سرشان را برای غسل باز کنند! آیا دستور نمی دهد که سرهای شان را بتراشند؟! من با پیامبر از آب یک ظرف غسل می کردیم و از سه مشت بیشتر بر سرم آب نمی ریختم».

این سخن امام شافعی معروف است که ایشان به امام احمد گفتند: «أنتم أعلم بالأخبار الصحیحه منا فإذا کان خبر صحیح فأعلمونی حتی أذهب إلیه» 🙁 شما بیشتر از ما به احادیث صحیح آگاه تر هستید؛ پس هرگاه حدیثی صحیح بود مرا آگاه سازید تا من هم به آن حدیث عمل کنم).

پس با توجه به این روایات مشخص می شود حتی صحابه با وجود این که همگام و همراه رسول الله بودند اما باز هم از برخی از نصوص بی اطلاع بودند حال امام ابوحنیفه و سایر ائمه که رسول الله را ندیده اند چطور می توان گفت که از همه ی احادیث آگاه بودند؟

به همین دلیل امام ابوحنیفه گفته است: «اذا صح الحدیث فهو مذهبی»: (وقتی صحت حدیث به اثبات رسد، آن مذهب من است) و در جای دیگر می گوید: «إذا ﻗﻠﺖ ﻗﻮﻻً ﻳﺨﺎﻟﻒ ﻛﺘﺎب اﷲ ﺗﻌﺎﻟﻲ و ﺧﺒﺮ اﻟﺮّﺳﻮل ﻓﺎﺗﺮﻛﻮا ﻗﻮﻟﻲ» :(هرگاه سخنی گفتم که با قرآن و سنت پیامبر مخالف بود، سخن مرا ترک کنید). این سخنان امام ابوحنیفه نشان دهنده ی این است که خود آن بزرگوار هم به این مساله اعتراف کرده است که من از همه ی احادیث آگاهی ندارم و لذا اگر حدیث صحیح باشد آن مذهب من است.

نویسنده: امید خزاعی