ویژگی‏ های عقیده ‏ی اهل سنت

عقیده ‏ی اهل سنت وجماعت دارای ویژگی‏های برجسته و ممتازی است، که در زیر پاره ‏ای از آنها به دلیل واضح بودنشان و ترس از اطاله‌ی کلام به صورت چکیده و خلاصه بیان می شود و نیازی نیست مگر برای یادآوری فردی که فراموش کرده، توجه و هشدار به غافل و یاد دادن به کسی که این ویژگی‌ها را نمی‌داند. پس این ویژگی‌های ازشمند، به این ترتیب هستند:

۱- برگرفته از منابع اولیه‏ ی اسلام: یعنی کتاب و سنت و بدور از هرگونه تأثیرات بیگانه‏ ای است که بر محیط اسلامی تسلط یافته‏ اند و از تأویلات عقلی و انگیزه‏ های هوی پرستانه و مجادلات و منازعات گروهی بری و پاک است.

۲- مسلمان را از شک، تردید و اوهام بدور می‏دارد و راه نفوذ شیطان را به دل و درون آنان سد می‏نماید و به جان‌هایشان طمأنینه، آرامش و رضایت کامل عطا می‌کند. و این همان موقفی است که مورد رضایت و خشنودی اسلام است، چرا که الله تعالی می‏فرماید:

﴿إِنَّمَا ٱلۡمُؤۡمِنُونَ ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ بِٱللَّهِ وَرَسُولِهِۦ ثُمَّ لَمۡ یَرۡتَابُواْ وَجَٰهَدُواْ بِأَمۡوَٰلِهِمۡ وَأَنفُسِهِمۡ فِی سَبِیلِ ٱللَّهِۚ أُوْلَٰٓئِکَ هُمُ ٱلصَّٰدِقُونَ ١۵﴾ [الحجرات: ۱۵].

«مؤمنان (واقعی) تنها کسانیند که به خدا و پیغمبرش ایمان آورده‌ند. سپس هرگز شکّ و تردید بخود راه نداده‌اند، و با مال و جان خویش در راه خدا به تلاش ایستاده‌اند و به جهاد برخاسته‌اند. آنان (بلی آنان در ایمان خود) درست و راستگویند».

و این در حالی است که بسیاری از پیروان گروه های دیگر در اعتقادات فاسدشان دچار بهت و حیرت‌اند.

۳- به نگرش وموقف انسان مسلمان در برابر نصوص کتاب و سنت، شکوه و عظمت می‏بخشند، زیرا به تحقیق می‏دانند هر آنچه در آنها آمده حق و صواب است و در آن نجات و رستگاری عظیم نهفته است، چرا که او را از دست ردّ زدن به معنای متون کتاب و سنت و بازی کردن با الفاظ آنها و تحریف و تفسیرشان با هوی و هوس باز می‏دارد.

۴- انسان مسلمان را به سلف و پیشینیان بزرگوار خود پیوند می‏ دهد و بر عزت، افتخار و بینش او در دینش می‏ افزاید و چرا اینگونه نباشد در حالیکه او را گام به گام در مسیر دین و برنامه‏ی عظیمی قرار می‏ دهد که صحابه رضی الله عنهم و سلف پرخیر و برکت این ‏امت و بزرگان اولیاء و ائمه‏ ی پرهیزگار پیشتر آن را پیموده‌اند و در مسیری بوده اند که هیچ جدالی درآن نیست بلکه با توجهِ به آن، بر یقین انسان نسبت به دینش افزوده می‌شود[۱].

چنین فردی به یقین در می‏ یابد که در مسیر و سایه سار گروه نجات یافته‏ ای گام برمی ‏دارد که رسول الله صلی الله علیه و سلم آنان را چنین ستوده است:

«وَسَتَفْتَرِقُ‏ اُمَّتِی عَلَى ثَلاثٍ وَ سَبْعیِنَ فِرْقَهً کُلُّهاَ فی النَّارِ إِلَّا واحِدَهً».

«به زودی‏امتم به هفتاد و سه گروه تقسیم می‏شوند، همه‏ی آنها جز یک گروه در آتش دوزخ خواهند بود».

گفتند: آن گروه کدام است‏ای رسول الله؟ فرمود:

«مَنْ کَانَ عَلَى مِثْلِ مَا أَنَا عَلَیه وَأَصْحَابِی»[۲].

«گروهی که پیرو خط مشی و برنامه‏ای هستند که من و یارانم بر آن قرار داریم».

در حقیقت هیچکس نمی‌‌تواند این ویژگی بزرگ را از پیشینیان این‏ امت نفی نماید، یا ادّعا کند آنان هیچ دلیل روشن و آشکاری در دینشان نداشته‌اند، زیرا در حقیقت چنین نگرش و ادّعایی ردّ ضمنی توصیفی است که الله  عزوجل از آنان داشته است، آنجا که می‌فرماید:

﴿کُنتُمۡ خَیۡرَ أُمَّهٍ أُخۡرِجَتۡ لِلنَّاسِ تَأۡمُرُونَ بِٱلۡمَعۡرُوفِ وَتَنۡهَوۡنَ عَنِ ٱلۡمُنکَرِ وَتُؤۡمِنُونَ بِٱللَّهِ﴾ [آل‌عمران: ۱۱۰].

«شما (ای پیروان محمد) بهترین ‏امتی هستید که به سوی انسان‌ها پدیدار شده‌اید، ‏امر به معروف و نهی از منکر می‏نمایید و به خدا ایمان دارید …».

و هیچ گمانی نیست کسانی که پس از آنان می‏آیند، به راه و روش آنان اقتدا می‌کنند، در حقیقت همان راه یافتگان، یا گروه نجات یافته خواهند بود و این همان سخنی است که محققین اهل علم بر آن اذعان دارند و بر آن مهر تأیید گذاشته‌ا‌ند.‏امام علی بن المدینی گوید:

«گروه نجات یافته همان اهل حدیثند»[۳].

۵- قرآن کریم به ضرورت پایبندی و پیروی از مسلمانان پیشتاز صدر اسلام و دوری و پرهیز از تبعیّت از غیر آنان اشاره فرموده است، آنجا که می‏فرماید:

﴿وَمَن یُشَاقِقِ ٱلرَّسُولَ مِنۢ بَعۡدِ مَا تَبَیَّنَ لَهُ ٱلۡهُدَىٰ وَیَتَّبِعۡ غَیۡرَ سَبِیلِ ٱلۡمُؤۡمِنِینَ نُوَلِّهِۦ مَا تَوَلَّىٰ وَنُصۡلِهِۦ جَهَنَّمَۖ وَسَآءَتۡ مَصِیرًا ١١۵﴾ [النساء: ۱۱۵].

«کسی که با پیغمبر دشمنی کند، بعد از آنکه (راه) هدایت (از راه ضلالت برای او) روشن شده است و (راهی) جز راه مؤمنان درپیش گیرد، او را به همان جهتی که ( به دوزخ منتهی می‌شود) و دوستش داشته است رهنمود می‏گردانیم (و با همان کافرانی همدم می‏نماییم که ایشان را به دوستی گرفته است) و به دوزخش داخل می‏گردانیم و با آنان می‏سوزانیم و دوزخ چه بدجایگاهی است».

و نیز فرمود:‌

﴿ٱهۡدِنَا ٱلصِّرَٰطَ ٱلۡمُسۡتَقِیمَ ۶﴾ [الفاتحه: ۶].

«ما را به راه راست راهنمایی فرما».

و این راه کسانی است که مقربان درگاهند و خداوند بدیشان نعمت هدایت داده‌است، و مشمول الطاف خود نموده است و بزرگواری خویش را بر آنان تمام کرده است. آن مقربانی که او همدمشان خواهد بود، عبارتند از: پیغمبران، راستروان و راستگویانی که پیغمبران را تصدیق کردند و بر راه آنان رفتند و شهیدان یعنی آنان که خود را در راه خدا فدا کردند و شایستگان یعنی سایر بندگانی که درون و بیرونشان به زیور طاعت و عبادت آراسته شد و آنان چه اندازه دوستان خوبی هستند.

۶- برای مسلمانان توصیفی را محقق می‏گرداند که الله -تعالی- برایشان پسندیده است، آنجا که می‏فرماید:

﴿فَلَا وَرَبِّکَ لَا یُؤۡمِنُونَ حَتَّىٰ یُحَکِّمُوکَ فِیمَا شَجَرَ بَیۡنَهُمۡ ثُمَّ لَا یَجِدُواْ فِیٓ أَنفُسِهِمۡ حَرَجٗا مِّمَّا قَضَیۡتَ وَیُسَلِّمُواْ تَسۡلِیمٗا ۶۵﴾ [النساء: ۶۵].

«اما، نه! … به پروردگارت سوگند که آنان مؤمن به شمار نمی‌‌آیند تا تو را در اختلافات و درگیری‌های خود به داوری نطلبند و سپس ملالی در دل خود از داوری تو نداشته و کاملاً تسلیم (قضاوت تو) باشند».

۷- صف‌های مسلمانان را یکپارچه و سخنانشان را یکنواخت می‌کند، زیرا از عقیده‏ای سرچشمه گرفته که برگرفته از کتاب و سنت است و تحقیق عملی و لبیک راستینی است به ندای الله -تعالی- که می‏فرماید:

﴿وَٱعۡتَصِمُواْ بِحَبۡلِ ٱللَّهِ جَمِیعٗا﴾ [آل‌عمران: ۱۰۳].

«همگی به رشته‏ی ناگسستنی قرآن الله چنگ زنید …».

۸- از دیگر ویژگی‌های بارز و یگانه‏ی این عقیده، پایبندیش به سنت نبوی است و اگر شروطی که پذیرش یک حدیث را ایجاب می‌کنند، در آن گرد آمده باشد، دست ردّ به آن نمی‏زنند و میان متواتر و آحاد آن در ‏امر عقیده هیچ تمایزی قایل نیستند، بنابراین با این کار صف خود را از متکلمین و سایر گروههای منحرف و بدعتگزار جدا کرده‏اند، زیرا پذیرش کامل سنت (با رعایت شروط اخذ آن) در حقیقت تحقیق همان سخن رسول الله صلی الله علیه و سلم است، که می‏فرماید:

«فَإِنَّهُ مَنْ یَعِشْ مِنْکُمْ بَعدی فَسَیَرَی اخْتِلافاً کثیراً فَعَلَیْکُمْ بِسُنَّتیِ وَسُنَّهِ الخُلَفَاءِ الرَّاشِدینَ تَمَسَّکُوا بِهَا وَعَضُّوا عَلَیْهَا بِالنَّواجِذِ»[۴].

«هر کس پس از من زنده بماند اختلافات بسیاری را خواهد دید (در هنگام بروز چنین اختلافاتی) پس بر شماست به سنتم و سنت خلفای راشدین پس از من پایبند و ملتزم باشید و با چنگ و دندان محکم به آن بچسبید».

۹- مسلمانان را از غوطه­ ور شدن درگرداب کشنده ‏ی بدعت و انحراف محافظت می‏کند، در حقیقت آنان را از اندیشیدن در ذات الله -تعالی- بدور می‌دارد، زیرا عقیده ‏ای آسان، ساده و بدور از هر گونه معما، سختی و پیچیدگی است، اصولاً یکی از نشانه‏ های برجسته‏ی سلف صالح در برخورد با مسائل و قضایای دینی سهولت و سادگی است، بنابراین هر تلاشی برای حذف فطرت یا به حاشیه راندن آن، در حقیقت تلاش برای کنار زدن دین خواهد بود[۵].

[۱]– نگا: الإبانه عن شریعه الفرقه الناجیه: المحقق رضا بن نعسان ۱/۱۱-۱۲٫

[۲]– روایت ترمذی در سنن، کتاب الایمان، ۵/۲۶، ۲۹۸، شماره‌ی ۲۶۴۱٫

[۳]– تلبیس إبلیس: ابن جوزی، ص ۲۷٫

[۴]– این حدیث را ‏امام ابوداود به شماره‌ی ۴۶۰۷، ترمذی به شماره‌ی ۲۶۷۶ و دارمی ۱/۴۴ روایت کرده‌اند.

[۵] – نگا: الإبانه عن شریعه الفرقه الناجیه: ۱/۱۷-۱۸٫