نگرش درست به نقش عقل نزد اهل سنت

عقل سلیم در نزد اهل سنت همان عقلی است که در برابر شکوه و عظمت الله تعالی، راضی، خشنود و مطمئن است، همان عقلی که در آفریده‌های سترگ و پراکنده ‏ی الله عزوجل در پهنه‏ ی گیتی به تفکر و تدبر می‏ نشیند و سرانجام سر تسلیم فرود می‏آورد.

اهل سنت مانند مسیحیان عقل را در حاشیه قرار نمی‌‌دهند و مباحث عقلی را مطلقاً زشت، ناپسند نمی‌‌دانند، بلکه فقط زمانی آن را مذموم می ‏دانند که بر ادله‏ی شرعی مقدم شوند یا با آن مخالف باشند.

شایان ذکر است عقل سلیم در زمینه‌ی ‏امور غیبی یا همان مسایل عقیدتی که با سمع حاصل می ‏شوند، هیچ دخل و تصرفی ندارد، ‏اما در مسایلی که با آنها بر یگانگی و یکتا بودن الله تعالی، علم، قدرت، حکمت، رستاخیز، جزا، پاداش و غیره استدلال می شود، قرآن از عقل بشری می خواهد تا با اندیشیدن در آنها به هدایت دست یابد. زیرا چنین ادله‏ ای به فهم درست متون و تثبیت اعتقاد کمک می‌کنند، از این رو کسی که اندک تدبری در آیات قرآن داشته باشد، با آیاتی روبرو می‌شود که عقل بشری را به تفکر، بصیرت و اندیشه فرا می خوانند.

اگر مجال عقل بشری گشوده شود تا در پهنه‏ی گیتی به حرکت در آید، در آن صورت سختی‏ها و مشکلات را رام و مسخر و انسان را به شاهراه تمدن، که همان راه رسیدن به خیر و سعادت است، خواهد رساند؛ بی‌گمان حرکت عقل در چنان مسیری نه تنها پسندیده و زیباست، بلکه مسیر طبیعی و درستش همان خواهد بود و بس!‏ اما وقتی به عقل اجازه داده شود تا در مسایل غیبی فرو رود، یا بدان تشویق و ترغیب شود، در آن صورت در حق انسان ‏امروز و آینده دچار خطای فاحش و حماقت بزرگی شده‌ایم و با درگیر کردنش در چنین مسایلی در حقیقت او را به پرتگاه کشانده، خوار و زبونش کرده‌ایم. آری! این است نگرش درست به نقش عقل در نزد اهل سنت و بر این باوریم اگر عقل نور خود را از کتاب و سنت بگیرد و آن دو را چراغ فراروی خود قرار دهد و به کمکشان احکام دینش را -اعم از مسایل عقیدتی، عبادتی، اخلاقی، معاملاتی و غیره فهم و درک کند، در آن صورت از بزرگ‏ترین نعماتی به شمار خواهد آمد که از شکر آن عاجز خواهیم بود[۱].

 

[۱]– الإبانه عن شریعه الفرقه الناجیه: ۱/۱۷،۱۶،۱۵٫