نکوهش اهل کلام از سوی سلف به سبب مخالفت آنها با قرآن و سنت (۲)

سپس سبب تسمیه­ی مسائل آن به علم کلام را بیان کرده و می­گوید: «مجموع این مسائل را علم کلام می­نامند یا بدین سبب علم کلام می­نامند که در برابر بدعت­ها مناظره می­کنند که این مناظره تنها از حیث گفتاری است و به عمل باز نمی­گردد و یا به این سبب است که سبب وضع و بررسی آن، تنازع در باب کلام نفسی است.[۱] و با فقه متفاوت است زیرا فقه، عمل است. فقه مجموعه­ای از عبادات است که از طهارت شروع شده و انتها و پایان آن مرگ است و اقتضای ایمان عمل است.»[۲]

از زیباترین سخنان ابن خلدون در ناتوانی عقل از احاطه­ی به مخلوقات این است که می­گوید: ادراکات ما مخلوق و حادث است و خلق الله متعال بزرگتر از خلق مردم است و حصر مجهول و وجود، وسیع­تر از آن است و الله متعال از ورای همه­ی آنها احاطه دارد. و این توجیه خواننده را به منهج و روش سالم و سودمند سوق می­دهد که برای فرد مفید است و منهج و روش بیمار و غیر مفید را باطل می­کند، می­گوید: «ادرکات و مدرکات خود را متهم به حصر و کمبود کن و در عمل و اعتقاد، از دستورات شارع پیروی کن، زیرا او بر سعادت تو از همه حریص­­تر است و به منفعت تو از همه عالم­تر و آگاه­تر است زیرا او بالاتر و برتر از عقل تو و وسیع­تر از عقل تو می­باشد.»[۳]

[۱] – مقدمه ص ۴۶۵ ط التجاریه.

[۲] – المقدمه ص ۴۶۱٫

[۳] – المقدمه ص ۴۶۰٫