نعمت‌ها و عذاب‌های قبر

مطلب اول: ایمان به نعمت‌ها و ناخوشی‌های قبر و دلیل بر آن

ایمان به نعمت‌های قبر برای اهل طاعت و ایمان به عذاب قبر برای کسی که مستحق آن است از اهل معصیت و گناه، از اصول ایمان می‌باشد که نصوص کتاب و سنت بر آن دلالت دارند.

دلیل کتاب بر نعمت و خوشی‌های قبر این سخن الله تعالی می‌باشد: ﴿یُثَبِّتُ ٱللَّهُ ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ بِٱلۡقَوۡلِ ٱلثَّابِتِ فِی ٱلۡحَیَوٰهِ ٱلدُّنۡیَا وَفِی ٱلۡأٓخِرَهِۖ﴾ [إبراهیم: ۲۷]. «خدا می‌فرماید مردمی را که ایمان آوردند، آنان را با کلمه حق در دنیا وآخرت ثابت قدم و پایدار می‌گرداند». آیه بر ثابت قدم کردن مؤمنان در جواب دادن به سؤال در قبر  و آنچه به دنبال آن از نعمت‌ها می‌آید، دلالت دارد.

از براء بن عازب  رضی الله عنهما ثابت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم می‌‌فرمایند: «إِذَا أُقْعِدَ الْمُؤْمِنُ فِی قَبْرِهِ أُتِیَ ثُمَّ شَهِدَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ فَذَلِکَ قَوْلُهُ: ﴿یُثَبِّتُ ٱللَّهُ ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ بِٱلۡقَوۡلِ ٱلثَّابِتِ﴾»^[۱] «هنگامی که مؤمن در قبرش نشانیده شود، (دو ملائکه نزد وی) می‌آیند. و او (مؤمن) گواهی می‌دهد که هیچ معبودی، بجز الله نیست و محمد صلی الله علیه وسلم  فرستاده الله است. و این، همان مصداق سخن خداوند است که می‌فرماید: ﴿یُثَبِّتُ ٱللَّهُ ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ بِٱلۡقَوۡلِ ٱلثَّابِتِ﴾ (خداوند مؤمنان را بر قول حق، ثابت قدم نگه می‌دارد)».

و دلیل بر عذاب قبر از قرآن این سخن الله تعالی می‌باشد: ﴿وَحَاقَ بِ‍َٔالِ فِرۡعَوۡنَ سُوٓءُ ٱلۡعَذَابِ ۴۵ ٱلنَّارُ یُعۡرَضُونَ عَلَیۡهَا غُدُوّٗا وَعَشِیّٗاۚ وَیَوۡمَ تَقُومُ ٱلسَّاعَهُ أَدۡخِلُوٓاْ ءَالَ فِرۡعَوۡنَ أَشَدَّ ٱلۡعَذَابِ ۴۶﴾ [المؤمن: ۴۵-۴۶]. «و فرعونیان را عذاب سخت فرا گرفت. اینک آتش دوزخ را صبح و شام بر آن‌ها عرضه میدارند، و چون روز قیامت شود خطاب آید که: فرعونیان را به سخترین عذاب جهنم وارد کنید». قرطبی می‌گوید: (الجمهور على أن هذا العرض یکون فی البرزخ وهو حجه فی تثبیت عذاب القبر) «جمهور بر این رأی می‌باشند که این حال و وضع آن‌ها در برزخ دلیل بر ثابت بودن عذاب قبر است» و ابن کثیر می‌گوید: (وهذه الآیه أصل کبیر فی استدلال أهل السنه على عذاب البرزخ فی القبور)^[۲] «و این آیه اصل بزرگی است در استدلال کردن اهل سنت بر اینکه عذاب قبر در برزخ وجود دارد». همچنین دلیل بر عذاب قبر در قرآن این فرموده الله تعالی می‌باشد: ﴿سَنُعَذِّبُهُم مَّرَّتَیۡنِ ثُمَّ یُرَدُّونَ إِلَىٰ عَذَابٍ عَظِیمٖ ١٠١﴾ [التوبه: ۱۰۱]. «دو بار آن‌ها را عذاب می‌دهیم سپس آن‌ها به عذابی بزرگ بازگردانیده می‌شوند». بسیاری از اهل سلف از این آیه بر عذاب قبر استدلال نموده‌اند. مجاهد در تفسیر این آیه می‌گوید: (بالجوع وعذاب القبر، قال: «ثم یردون إلى عذاب عظیم» یوم القیامه) «منظور از دو بار عذاب دادن، گرسنگی و عذاب قبر است و منظور از اینکه سپس به عذابی بزرگ باز گردانیده می‌شوند، قیامت است». قتاده می‌گوید: (عذاب الدنیا وعذاب القبر ثم یردون إلى عذاب عظیم) «منظور از دو عذاب، عذاب دنیا و عذاب قبر است سپس به سوی عذابی بزرگ برگردانیده می‌شوند». امام بخاری به وسیله این آیه و آیه قبلی بر عذاب قبر در تفسیر آن برای احادیث در مورد عذاب قبر استدلال کرده است^[۳].

اما دلیل بر نعمت و عذاب قبر در سنت بسیار است که از آن جمله در صحیحین از عبدالله بن عمر  رضی الله عنهما روایت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم می‌فرمایند: «إِنَّ أَحَدَکُمْ إِذَا مَاتَ عُرِضَ عَلَیْهِ مَقْعَدُهُ بِالْغَدَاهِ وَالْعَشِیِّ إِنْ کَانَ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّهِ فَمِنْ أَهْلِ الْجَنَّهِ وَإِنْ کَانَ مِنْ أَهْلِ النَّارِ فَمِنْ أَهْلِ النَّارِ فَیُقَالُ هَذَا مَقْعَدُکَ حَتَّى یَبْعَثَکَ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ»^[۴] «هر وقت، یکی از شما فوت کند، صبح و شام، جایگاهش به او عرضه می‌شود. اگر بهشتی باشد جایگاهش در بهشت و اگر دوزخی باشد، جایگاهش در دوزخ، به او نشان داده می‌شود. و به او گفته می‌شود: این، جای توست تا روز قیامت که خداوند تو را حشر می‌نماید». و در صحیح مسلم از انسس روایت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم می‌فرمایند: «لَوْلَا أَنْ لَا تَدَافَنُوا لَدَعَوْتُ اللَّهَ أَنْ یُسْمِعَکُمْ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ»^[۵] «اگر ترس از دفن نکردن مردهایتان نبود از خداوند می‌خواستم که عذاب قبر را بشنوید». و دلیل از کتاب و سنت بسیار است و آنچه ذکر شد به منظور استدلال کردن به آن در اثبات عذاب و نعمت‌های قبر بود و الله اعلم.

 

[۱] صحیح البخاری برقم (۱۳۶۹).

[۲] تفسیر ابن کثیر ح۷ / ۱۳۶٫

[۳] صحیح البخاری باب ما جاء فی عذاب القبر، فتح الباری (۳ / ۲۳۱).

[۴] صحیح البخاری برقم (۱۳۷۹)، وصحیح مسلم برقم (۲۸۶۶).

[۵] صحیح مسلم برقم (۲۸۶۸).