نصیحت زیبای ابن عباس

محمد الحجی / ترجمه: ابوعامر
روزی ابن عباس رضی الله عنهما به برخی از یارانش چنین گفت:

“هیچگاه در امری که به تو مربوط نیست سخن مگو مگر اینکه موقعیتی مناسب برای آن سخن بیابی و هیچگاه نه با سفیه و نه با شکیبا جدل مکن زیرا که سفیه تحقیرت می کند و شکیبا شکستت می دهد، و برادرت را تنها آنگونه یاد کن که دوست داری او در نبودنت تو را یاد کند و مانند شخصی عمل کن که می داند برای کار نیک پاداش می گیرد و برای جنایت، مواخذه می شود“

مردی از حاضران به ابن عباس گفت: “این سخن از ده هزار سخن دیگر بهتر است”

ابن عباس در پاسخ وی گفت: “هر کلمه ی آن از ده هزار سخن بهتر است!! “

درسهایی از این نصیحت:
۱- هیچگاه در چیزی که به تو مربوط نیست سخن مگو: چه بسا مشکلات و فتنه های ویرانگری که به سبب سخن بی پروایی رخ داده که نه معنای سخنی را که می گویند به درستی می دانند و نه نسبت به جامعه و محیط خود درک درستی دارند. نتیجه ی آن نیز چیزی نیست جز دشمنی و دو به هم زنی و بدتر از آن قطع پیوندهای خویشاوندی و حتی اعمال تروریستی و تکفیر مردم بدون علم و آگاهی! ذر حدیث صحیح آمده است که: «من حسن اسلام المرء ترکه ما لا یعنیه» (از نشانه های خوبی اسلام شخص این است که آنچه را به او مربوط نیست ترک گوید) یعنی آنچه را خوب نمی داند و از اختصاص او نیست انجام ندهد.
۲- مگر اینکه موقعیتی مناسب برای آن سخن بیابی: یعنی موقعیتی که برای آن سخن مناسب باشد و آن سخن برای آن موقعیت لازم باشد. چه بسا سخنانی که برای بزرگترها مناسب باشد و برای کوچکترها خوب نباشد و چه بسا سخنانی که عامه ی مردم آن را درک نمی کنند و نخبه گان آن را می فهمند. عقل و خرد انسان ها یکی نیست. شاید سخنی در یک مجلس مورد ثنای مردم قرار گیرد و در مجلس دیگری موجب هلاک گوینده اش شود!
۳- هیچگاه نه با سفیه و نه با شکیبا جدل مکن: سفاهت در اینجا یعنی «زبان دراز به همراه انفعال شدید و تعصب بر رای گرچه اشتباه باشد» گمان می بری شخصی که چنین صفاتی دارد به طرف مقابل خود احترام خواهد گذاشت؟
بر همین اساس ابن عباس می گوید: « زیرا که سفیه تحقیرت می کند» یعنی تو را خوار و بی ارزش می کند. سفیه، حتی اگر شخص عالم و یا بزرگی در برابرش باشد همین کار را خواهد کرد! و در حدیث آمده است: «من ضامن خانه ای در پایین بهشت هستم برای کسی که جدل بیهوده را ترک گوید حتی اگر حق با او باشد» [شیخ آلبانی آن را حسن دانسته است] (یعنی پاسخ جدال بیهوده ی نادان را نمی دهد).
۴- و شکیبا شکستت می دهد: انسان حلیم یا شکیبا انسانی است که دارای سینه ای گشاده است و بدی را پاسخ نمی دهد و در مجازات کسی که به او بدی کرده است عجله نمی ورزد.
پیروزی شخص شکیبا همان عزت و بزرگواری است که پیامبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم گفته است: «هیچ مالی با صدقه کم نشد، و خداوند در برابر گذشت بنده، تنها عزت و بزرگواری او را افزود، و کسی برای خداوند تواضع پیشه نساخت مگر اینکه خداوند منزلت او را بلند گردانید». [به روایت امام مسلم] در مقابل، دشمن انسان شکیبا با اشتباهات خودش شکست می خورد!
۵- و برادرت را تنها آنگونه یاد کن که دوست داری او در نبودنت تو را یاد کند: این از ضعف شخصیت و بی حیایی است که با روی خوش برادرت را ملاقات کنی اما همین که رفت شروع به بدگویی و بی آبرو کردنش نمایی! (که متاسفانه این عادت زشت رواج بسیاری دارد!) زیرا پاداش از جنس کار است و این قاعده مهم، حرمت غیبت و جزای خوبی و اخلاق نیک و عظمت درون را در بر می گیرد.
۶- و مانند شخصی عمل کن که می داند برای کار نیک پاداش می گیرد: زیرا این آگاهی باعث نزدیکی بیشتر به خداوند می شود.
۷- و برای جنایت مواخذه می شود: زیرا دانستن عقوبت دو جهان برای اینکه بنده دست از ستم بردارد کافی است و اگر عقوبت آخرت در درون انسان کمرنگ شو جرات او برای زیر پا گذاشتن محارم خداوند افزایش می یابد.