مهم ترین اصول اهل کلام در دریافت دین

اهل کلام اصول زیادی در موضوع عقاید و احکام دارند که مهم ترین آنها عبارتند از :

۱-  مبنای مسائل اعتقادی نزد آنها قطعیات است. و قطعی بودن تنها از راه عقل فهمیده می شود نه از جهت نقل؛ چون به گمان آنها نقل مفید یقین نیست. و بر این اساس، مبنای عقاید و مسائل خود را در وهله ی اول، قضیه ی عقل قرارداده اند.[۱]

۲- تعارض میان عقل و نقل را جایز شمرده اند؛ تعارض میان عقل صریح و نقل صحیح؟!

۳- معتقد به وجوب تقدیم دلیل عقلی به صورت مطلق می باشند؛ تنها از این جهت که عقلی می باشد.

۴- بر این باورند که دلیل نقلی مفید یقین نیست.[۲]

۵- ضابطه حمل لفظ بر احتمال مرجوح، صحت معنای آن در زبان عربی می باشد؛ بدون در نظر گرفتن سیاقی که در آن وارد شده یا کلیات شریعت[۳] یا التزام به منهج سلف در فهم نصوص و در نظر داشتن معنای ظاهری آنها؛

۶- دلیل صارفه ای که لفظ را از معنای ظاهری آن به معنای دیگری انتقال می دهد، دلیل عقلی است و در واقع معنای لفظ همان است که عقل تشخیص می دهد.

 

 

[۱] – نگا: مجموع الفتاوی، ابن تیمیه: ۱۶/۴۴۰،  ۱۷/۳۰۶، ۳۰۷؛ درء التعارض العقل و النقل: ۱/۱۲؛ اساس التقدیس، ص: ۲۱۱

[۲] – اینکه دلیل از امور ظنی یا قطعی است امری نسبی می باشد که بر مبنای مختلف بودن عقل استدلال گر، متفاوت می باشد و ظنی یا قطعی بودن صفت ذاتی، دلیل نمی باشد. و این امری است که هیچ عاقلی با آن مخالفت نمی کند. چنانکه گاهی دلیل نزد زید قطعی شمرده می شود درحالی که همان دلیل نزد عمرو ظنی محسوب می شود. ابن قیم، مختصر الصواعق: ۵۰۱؛ نگا: فصل چهارم، مبحث دوم از این کتاب 

[۳] -گاهی لفظی از نظر لغوی احتمال معنای مرجوح را دارد اما نه در سیاق خاصی که در آن به کار رفته است. مثال: لفظ «عین» بیش از یک معنا دارد و به معنای: چشمه آب، مال، جاسوس و… به کار رفته است. اما این سیاق است که مشخص می کند مقصود از لفظ «عین» در آن جمله کدامیک از معانی آن می باشد.