مشکلات جدیدی که فرهنگ اسلامی با آن روبرو است

اکنون مشکلات جدیدی به وجود آمده است و لازم و ضروری است که تفکر اسلامی با شیوه­های متناسب با فرهنگ و تمدن حاضر، با آن روبرو شود. چون عالم اسلامی را در دوران پیکار عقل­ها در برابر دشمنان اسلام تصور کنیم، آنچه واضح و روشن است این است که اسلام بر آنها هجوم می­برد و عناصر والای تمدن در اختیار آن است؛ سپس تمدن جدید شکوفا شد و عالم اسلامی بعد از آن که زمام امور را در دست داشت و از هیبتی برخوردار بود و فرمان آن اجرا می­شد، منقلب گشت و در حالت دفاعی قرار گرفت.[۱]

نگاهی گذرا به تاریخ معاصر، صحت گفته­ها را تایید می­کند، غرب از زمان ناپلئون موضعی هجومی در برابر شرق گرفت، شرقی که در جنگ جهانی اول در بالاترین سطح فروپاشی و نابودی قرار گرفت و خلافت عثمانی از بین رفت. مشکلات جدیدی در برابر تفکر اسلامی که با شیوه­های جدید با آن روبرو شد قرار گرفت، شیوه­هایی که از یک طرف نتیجه­ی مقاومت در برابر استعمار و مقاومت مذاهب و بحث­های فکری بود که استعمار برای تمکین سلطه و قدرت خود در سرزمین­های اسلامی رواج می­داد.[۲] از طرف دیگر بر علما واجب گشت که اسلام را به صورت کامل و شامل و چون دین و تمدن بشناسانند و در ارزش­های والای آن، نشاط را برمی­انگیزند چه در حقایق متافیزیکی باشد چه در نظم تشریعی، اجتماعی و سیاسی یا در ارزش­های والای اخلاقی و انسانی این عصر و زمانه که بر پیشرفت­های مادی و علمی استوار است، پیشرفت­های علمی که انسان را از غذای روحی و معنویات دور کرده است اما هر قدر علوم در نهایت شکوفایی و پیشرفت باشد، نباید سد راه دین شود.

این استدلال بسیار محکم و قوی است، به­گونه­ای که علمای این قرن اعتراف کردند که علوم مادی، علمی جزئی و بسیار اندک از حقایق را ارائه می­دهد و از طرف دیگر علما ناچار در برابر نعمت­های الله تعالی کرنش کرده و سر فرود آوردند و اقرار کردند که مغرور شدن به علم و اکتشافات علمی، قصور ادراک انسان در برابر سنت کونی الله متعال را می­رساند. اکتشافات علمی بیانگر این است که انسان نمی­تواند خود قوانین زندگی خود را کشف کند و اشیائی که ما در مورد آن اطلاع و آگاهی نداریم بسیار بیشتر از آنهایی هستند که می­شناسیم. برای اقرار به این واقعیت حدود ۱۵۰ تن از بزرگترین دانشمندان دنیا جمع شدند و دایره المعارفی با عنوان (دایره المعارف الجهل) منتشر کردند.[۳] و در آن به توضیح بسیاری از حقایق و ظواهر انسانی و جهان هستی پرداخته­اند که همچنان کشف نشده­اند.

همچنین از مواردی که عالم غیب را به اذهان نزدیک می­کند و بیشتر قضایای آن مربوط به اصول دین است، گفته­های علمای علوم نجوم در مورد اطراف ما است. هرچند منظور آن مادی است اما مسافت­ها، حرکات، سرعت­ها و اعداد آن همگی عقل انسان را به حیرت واداشتند و عقل را از تصور حقیقی آن درمانده و عاجز می­کند زیر این جهان بسیار بزرگتر از قدرت تخیل انسانی می­باشد. فردی که هستی شناسی می­خواند، از تغییر قواعد حاکم بر آن و مقیاس­هایی با چنان حجم و بزرگی ترسناکی – که برای آنها مشابه و مانند معقول و قابل درکی که به فهم و تصور او کمک کند، نمی­یابد – عاجز و ناتوان می­ماند.

[۱] – باول شمتز: الاسلام قوه الغد العالمیه ترجمه الدکتور محمد شامه ص ۶۴ – مکتبه وهبه بالقاهره.

[۲] – د. محمد البهی: الفکر الاسلامی فی تطوره – دارالفکر سنه ۱۹۷۱ م.

[۳] –  وحید الدین خان: الاسلام یتحدی (مدخل العلمی الی الایمان) تعریف ظفر الاسلام خان، مراجعه و تحقیق د. عبدالصبور شاهین – دارالبحوث العلمیه ۱۳۹۳ هـ – ۱۹۷۳م.