مشروعیت اذان

در اسلام مرکز و محور اصلی تمام عبادات، وحدت قلبی و اجتماع مسلمانان است، تا آن هنگام به دلیل نبودن نشانی خاصی برای تعیین وقت و زمان معین (مانند ساعت)، نماز با جماعت از نظر اوقات نماز و برنامه‌ریزی، نظم و تربیت خاصی نداشت. مردم با تخمین وقت، برای ادای نماز به مسجد می‌آمدند. این بی‌برنامگی مورد پسند آن حضرت صلی الله علیه و سلم نبود، لذا قصد فرمودند تا افرادی تعیین شوند که مردم را در وقت مقرر برای برگزاری نماز از خانه‌هایشان فرا خوانند، اما انجام این امر نیز باعث زحمت و مشکل بود، پیامبر اکرم  صلی الله علیه و سلم صحابه را برای مشورت در این باره فرا خواندند. نظریات مختلفی مطرح شد، یکی گفت: هنگام نماز، پرچمی روی مسجد برافراشته شود تا مردم با مشاهدۀ آن به سوی آن حضرت این پیشنهادات را نپسندیدند. حضرت عمر فاروق  رضی الله عنه پیشنهاد «اذان» را داد، آن حضرت این پیشنهاد را مورد قبول قرار دادند و به حضرت بلال دستور دادند تا اذان گوید^([۱]).

اذان از یک سو اعلام مناسبی برای ادای نماز و از سویی دیگر، پنج بار دعوت علتی در شبانه روز، به دین اسلام بود.

در بعضی از کتب صحاح سته مذکور است که پیشنهاد اذان را عبدالله بن زید داده که چگونگی آن را در خواب دیده بود. در روایتی دیگر مذکور است که برای حضرت عمر نیز اذان در خواب تلقین شده بود، اما در مقابل روایت صحیح بخاری، روایتی دیگر قابل ترجیح نیست^([۲]). در صحیح بخاری فقط آمده است که پیشنهاد استفاده از صدای بوق و صدای زنگ ناقوس به محضر آن حضرت عرضه شد، ولی حضرت عمر اذان را پیشنهاد داد و آن حضرت بنابر مشورت او به بلال دستور دادند تا اذان گوید، و از موضوع دیدن خواب ذکری به میان نیامده است.

[۱]– ابوداود باب بدء الأذان و بخاری، باب الأذان. در بخاری واقعه عبدالله ابن زید مذکور نیست.

[۲]– این روایت علاوه بر صحیح بخاری، در صحیح مسلم، ترمذی و نسایی نیز موجود است، لیکن با توجه به تمام روایات و با توجه به تحقیقات علماء در این باره و صورت صحیح مسئله، چنین به نظر می‌رسد که حضرت عمر در مقابل نظر دیگران نظر خود را چنین بیان کرد که برای برگزاری نماز، اذان اعلام شود. چنانکه در بخاری این الفاظ مذکور‌اند: «أو لا تبعثون رجلاً ینادی بالصلوه» یک نفر را بفرستید تا برای نماز اعلام کند. رسول اکرم  صلی الله علیه و سلم نظر او را پسندیده و فرمودند با جملۀ «الصلوه جامعه» اعلام گردد. پس از آن رسول اکرم  صلی الله علیه و سلم و بعضی دیگر از صحابه اذان را در خواب دیدند و آن حضرت آن را از جانب الله تلقی کرده پذیرفتند و طبق آن به اذان رایج و معمول دستور دادند. در فتح الباری، نووی، زرقانی و روض الانف، باب بدء الأذان، این مطالب به طور مفصل با مأخذ و سند مذکورند. (سلیمان ندوی)