الله متعال میفرماید:
﴿۞أَتَأۡمُرُونَ ٱلنَّاسَ بِٱلۡبِرِّ وَتَنسَوۡنَ أَنفُسَکُمۡ وَأَنتُمۡ تَتۡلُونَ ٱلۡکِتَٰبَۚ أَفَلَا تَعۡقِلُونَ۴۴﴾ [البقره: ۴۴].
«آیا مردم را به نیکی فرمان میدهید، و خودتان را فراموش میکنید، درحالی که شما کتاب (آسمانی) را میخوانید؟! آیا نمیاندیشید؟!».
و میفرماید:
﴿مَثَلُ ٱلَّذِینَ حُمِّلُواْ ٱلتَّوۡرَىٰهَ ثُمَّ لَمۡ یَحۡمِلُوهَا کَمَثَلِ ٱلۡحِمَارِ یَحۡمِلُ أَسۡفَارَۢاۚ…﴾ [الجمعه: ۵].
«مَثَل کسانی که به تورات مکلّف شدند، آنگاه آن را برنداشتند (یعنی: حق آن را ادا نکردند) همچون خری هستند که کتابهایی را حمل میکند (اما از آن چیزی نمیفهمد) چه بد است مَثَل گروهی که آیات الله را تکذیب کردند، و الله گروه ستمکاران را هدایت نمیکند».
و میفرماید:
﴿وَٱتۡلُ عَلَیۡهِمۡ نَبَأَ ٱلَّذِیٓ ءَاتَیۡنَٰهُ ءَایَٰتِنَا فَٱنسَلَخَ مِنۡهَا فَأَتۡبَعَهُ ٱلشَّیۡطَٰنُ فَکَانَ مِنَ ٱلۡغَاوِینَ١٧۵ وَلَوۡ شِئۡنَالَرَفَعۡنَٰهُ بِهَا وَلَٰکِنَّهُۥٓ أَخۡلَدَ إِلَى ٱلۡأَرۡضِ وَٱتَّبَعَ هَوَىٰهُۚ فَمَثَلُهُۥ کَمَثَلِ ٱلۡکَلۡبِ إِن تَحۡمِلۡ عَلَیۡهِ یَلۡهَثۡ أَوۡ تَتۡرُکۡهُ یَلۡهَثۚ…﴾ [الأعراف: ۱۷۵-۱۷۶].
«و (ای پیامبر!) بر آنها بخوان سرگذشت کسی را که آیات خود را به او دادیم، آنگاه از آن جدا (و عاری) گشت، پس شیطان در پی او افتاد، و از گمراهان شد. و اگر میخواستیم (مقام و منزلت) او را با آن (آیات) بالا میبردیم، ولی او به سوی زمین (و دنیا) مایل شد (و به پستی گرایید) و از هوای خویش پیروی کرد، پس مَثَل او چون مَثَل سگ است که اگر به او حمله کنی، زبان از دهان بیرون میآورد، و اگر او را به حال خود واگذاری، (بازهم) زبانش را از دهان بیرون میآوَرَد، این مَثَل گروهی است که آیات ما را تکذیب کردند، پس (این) داستانها را (بر آنها) بازگو کن، شاید بیندیشند».
در حدیث ابوهریره رضی الله عنه دربارۀ اولین کسانی که در روز قیامت آتش بر آنها شعله ور میشود، ذکر شده که به قاری قرآن گفته میشود: آن چه را که آموختی چگونه به آن عمل نمودی؟
به خاطر اهمیت این امر برخی از علما به طور جداگانه دربارۀ آن کتابهایی تالیف نمودهاند، چنانکه حافظ ابن عساکر رحمه الله تعالی متوفای سال ۵۷۱ هجری رساله ای نوشتهاند به نام «ذم من لا یعمل بعلمه» یعنی مذمت کسی که به علم خود عمل نمیکند. و خطیب بغدادی رحمه الله تعالی متوفای سال ۴۶۳ هجری کتاب (اقتضاء العلم العمل) را در این زمینه تألیف نموده است.
– ابن عبدالبر رحمه الله فصل جداگانه ای را در کتاب (جامع بیان العلم و فضله) به این مطلب اختصاص داده است و پیشتر نیز عالم دیگری به نام آجری رحمه الله در کتاب (أخلاق العلماء) و همچنین ابن رجب رحمه الله در کتاب (فضل علم السلف علی علم الخلف) و ابن قیم رحمه الله در کتاب (مفتاح دار السعاده) فصلهایی را در کتابهایشان به این مطلب اختصاص دادهاند.
ابواسحاق البیری میگوید:
وإن أوتیت فیه طویل باع وقال الناس إنک قد سبقت.
فلا تأمن سؤال الله عنه بتوبیخ علمت فهل عملت.
ابواسحاق البیری فردی را مخاطب قرار میدهد که علم بسیار فرا میگیرد که زبانزد عام و خاص میشود پس چنین شخصی از سؤال و سرزنش الهی در امان نخواهد بود؛ آنگاه که از وی پرسیده شود: آیا به آنچه فراگرفتی عمل کردی.