مثال­ هایی از ادلّه ­ی عقلی در حدیث نبوی

امام احمد : در مسند خویش از بشیر بن جحاش روایت می­ کند که: «إن رسول الله صلی الله علیه وسلم بَصَقَ یَوْمًا فِی کَفِّهِ فَوَضَعَ عَلَیْهَا أُصْبُعَهُ، ثُمَّ قَالَ: ” قَالَ اللهُ: بَنِی آدَمَ، أَنَّى تُعْجِزُنِی وَقَدْ خَلَقْتُکَ مِنْ مِثْلِ هَذِهِ، حَتَّى إِذَا سَوَّیْتُکَ وَعَدَلْتُکَ، مَشَیْتَ بَیْنَ بُرْدَیْنِ، وَلِلْأَرْضِ مِنْکَ وَئِیدٌ، فَجَمَعْتَ وَمَنَعْتَ، حَتَّى إِذَا بَلَغَتِ التَّرَاقِیَ قُلْتَ: أَتَصَدَّقُ، وَأَنَّى أَوَانُ الصَّدَقَهِ »: (روزی رسول الله صلی الله علیه وسلم در کف دست خویش آب دهان انداخت و بر آن انگشت نهاد و فرمود: الله می ­فرماید: ای آدمی­زاد کَی می­توانی مرا عاجز و درمانده کنی حال آن­که تو را از مثل این آفریدم؟! تا این­که ­تو را تناسب اندام دادم؛ در میان دو لباس خویش گام زدی (و متکبرانه بر زمین پای­کوبی کردی) و زمین از تو شکایت دارد. سپس مال اندوختی و صدقه ندادی؛ تا این­که نفَس به ترقوه و گلوگاه رسید، گفتی: صدقه می­ دهم؛ حال چه وقت صدقه است؟![۱]

  ابن ابی حاتم از ابن عباس روایت می ­کند که: « أَنَّ الْعَاصَ بْنَ وَائِلٍ أَخَذَ عَظْمًا مِنَ الْبَطْحَاءِ فَفتهُ بِیَدِهِ ثمَّ قَالَ لرَسُول الله صلی الله علیه وسلم: أیحی اللَّهُ هَذَا بَعْدَمَا أَرَى فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ نَعَمْ یُمِیتُکَ اللَّهُ ثُمَّ یُحْیِیکَ ثُمَّ یُدْخِلُکَ نَارَ جَهَنَّمَ فَنَزَلَتِ الآیَاتُ فِی آخِرِ یس»: (عاص بن وائل استخوانی از صحرا برداشت و با دستش آن را پودر کرد. سپس به رسول الله صلی الله علیه وسلم گفت: آیا الله این را بعد از این حالت زنده می­کند؟ رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: آری. الله تو را می ­میراند و دوباره زنده می ­کند و سپس وارد جهنّم می­ کند. راوی گوید: و آیات آخر سوره­ ی یس نازل شد)[۲].

  رسول الله صلی الله علیه وسلم می ­فرماید: « مَا مِنْکُم من أحد إِلَّا سیخلو بِهِ ربه کما یَخلوا أحَدکُم بالقمرِ لیلهَ البدر»، فسئل: کیف یا رسولَ الله و نَحنُ کثیر؟ فقال: سأُنَبِّئُکَ بِمِثلِ ذلک فی آلاء الله، هذا القمر من آیات الله کُلُّکم یَراه مخلیاً به  والله اعلم.(صد در صد الله با هر کدامتان به زودی خلوت خواهد کرد[۳]؛ همان­گونه که یکی از شما با ماه شب چهارده خلوت می­ کند. شخص پرسید: چگونه(ممکن است) ای رسول الله در حالی که ما افراد زیادی هستیم. فرمود: به مانند این(مسئله) در آفریده­ های الله برایت مثال می­ آورم. ماه از آفریده­ های الله است و همه ­ی شماها به تنهایی آن را می­ بینید. والله اعلم). در این تشبیه، دیدین به دیدن تشبیه شده است نه الله به ماه. چرا که هیچ چیز مانند الله نیست.

[۱] احمد و ابن ماجه. در صحیحین هم از ابوهریره  شاهدی برایش موجود است. و ان شاء الله این روایت حسن است.

[۲] حاکم گوید: با شرط بخاری و مسلم صحیح است ولی آن را در کتاب ­های خود نیاورده­ اند. ذهبی با حاکم هم نظر است..

[۳]  در کتاب مشکل الحدیث و بیانه، خلوت را چنین تفسیر می ­کند: این خلوت به عرفِ زبان عربی حمل می ­شود.  مثلا گویند: فلانی با خود خلوت کرد؛ یعنی با خودش تنهاست. گاهی شخص در یک جمع با فردی خصوصی صحبت می ­کند و دیگران از کلام این دو آگاه نمی ­شوند. پس در حقیقت این دو شخص با هم خلوت کرده اند. حال الله هم با بنده­ اش خلوت می­ کند یعنی هر کس الله را به تنهایی و راحت می ­بیند. ما این نوع ترجمه را برای این خلوت کردن برگزیدیم چرا که محال است قُرب الهی را به قُربِ مسافت توصیف نمود. مترجم.