مؤمن و کافر هرگز یکسان نیستند!

جناب آقای دکتر روزبهانی می‌نویسد: «قدر مسلم کافر و مؤمن، یکسان نخواهند بود… مؤمن دست روی دست می‌گذارد و سینه‌کش آفتاب می‌خوابد تا خدا، رزق و روزیش را بدهد، کافر در زندگیش به تلاش و کوشش و کشف مجهولات توجه نشان می‌دهد و تکنولوژی را به قیمت بالا به مؤمنین می‌فروشد که مغزشان یخ‌زده است…»(۱)
می‌گویم: آقای روزبهانی ما را به یاد این شعر می‌اندازد که:
قال حمار الطبیب توما            لو أنصفونی لکنت أرکب
لأننی جاهـل بســیط              وراکـبـی جـهـله مرکب (۲)
اولاً. عقیده‌ی مسلمانان بر آن نیست که باید گوشه‌ای نشست، تا از آسمان رزق و روزی نازل شود، بلکه مسلمانان تلاش را از ملزومات رسیدن به آن به حساب می‌آورند. ابن ابی العز حنفی رحمه الله می‌فرماید: «برخی از مردم گمان کرده‌اند که توکل با اکتساب و اخذ اسباب منافات دارد و زمانی‌که همه چیز مقدر شده است، دیگر نیازی به اسباب نیست. این گمان فاسد است، زیرا اکتساب بعضی از آن فرض، بعضی مستحب، بعضی مباح، بعضی مکروه و حتی بعضی از آن حرام است… پیامبر صلی الله علیه وسلم که افضل توکل‌کنندگان است، لباس جنگ را می‌پوشد و برای کسب در بازارها راه می‌رود، تا جایی که کافران گفتند: این چه پیامبری است که غذا می‌خورد و در بازارها راه می‌رود؟!»(۳)
ابن رجب حنبلی رحمه الله می‌فرماید: «خداوند متعال به کسب اسباب به همراه توکل امر کرده است. پس سعی بدنی در اسباب، اطاعت از او، و توکل قلبی بر او، ایمان به اوست.»(۴)
استاد أبو فیصل بدرانی نیز می‌نویسد: «بعضی از مردم گمان می‌کنند که معنای توکل، ترک کسب و تلاش بدنی و ترک تدبیر با قلب است و این عقیده درست نبوده، بلکه ظن جاهلان است!»(۵)
به راستی که آقای روزبهانی از بی‌خبرترین بی‌خبران است، زیرا در قرآن کریم نخوانده که الله متعال می‌فرماید: «وَأَعِدُّواْ لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّهٍ وَمِن رِّبَاطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدْوَّ اللّهِ وَعَدُوَّکُمْ»(۶) و همچنین می‌فرماید که «وَتَزَوَّدُواْ فَإِنَّ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوَى وَاتَّقُونِ یَا أُوْلِی الأَلْبَابِ»(۷) و بلکه آقای روزبهانی از سنت پیامبر صلی الله علیه وسلم هم خبر ندارد که ایشان به فردی که شتر سائبه را رها نموده و بر خدا توکل کرده بود، فرمودند: شتر را ببند، سپس بر الله توکل کن!(۸)  امر پیامبر صلی الله علیه وسلم به مداوا کردن از بیماری‌ها(۹) ، توسعه کشاورزی(۱۰) ، کسب روزی حلال(۱۱)  و… نیز از جمله‌ی آن دلائل است که اسباب و توکل را به هم ربط می‌دهد و رابطه‌ی آن دو را برای ما آشکار می‌سازد.(۱۲)
بنابراین مسلمانان تنها بر خدا توکل  نمی‌کنند، بلکه ابتدا به دنبال اسباب طلب رزق و… می‌روند و تلاش خود را بر آن صرف می‌کنند، سپس بر الله متعال توکل می‌کنند.
ثانیاً. اگر مسلمانان چنین عقیده‌ای داشتند، پس قرون طلایی اسلامی از دیدگاه آقای روزبهانی چه توجیهی دارد؟! او گمان کرده است که مسلمانان همواره در خواب و کفار همواره در بیداری و در مسیر کشف مجهولات! بوده‌اند، که همین مسئله دال بر جهالت و نادانی ایشان، و همچنین عدم مطالعه‌ی ایشان در زمینه‌ی تاریخ اسلام و جهان است. حقیقت آن است که کفار بسیاری از مجهولات خود را از مسلمانان فرا گرفتند و پیش از آن در خواب عمیق قرار داشتند! آقای ویل دورانت می‌نویسد: «اسلام در جهان مسیحی نفوذ گوناگون و بسیار داشت. اروپای مسیحی غذاها، شربتها، دارو، درمان، اسلحه، استفاده از نشانهای مخصوص خانوادگی، سلیقه، و انگیزه هنری، ابزارها و فنون صنعت و تجارت، و قوانین و راههای دریایی را از اسلام فرا گرفت و غالباً لغات آن را نیز از مسلمانان اقتباس کرد.»(۱۳)  و در جایی دیگر می‌نویسد: «آهنگران و شیشه گران و نیز، جلدسازان ایتالیا، زره بافان و اسلحه سازان اسپانیا، همه، فنون خود را از صنعتگران مسلمان فرا گرفته بودند.»(۱۴)
آقای منتگمری وات نیز می‌نویسد: «اروپاییان قبل از اینکه به پیشرفت‌هایی نایل گردند، تمام آنچه را که می‌توانستند از اعراب و دنیای اسلامی گرفته و اقتباس کردند.»(۱۵)
همچنین آقای جرجی زیدان مسیحی فرموده‌اند: «دانش پروری و علم دوستی بزرگان اسلام سبب شد که روز به روز مؤلف و کتاب در قلمرو اسلام فزونی یابد و دایره‌ی تحقیق وسیع شود… هرجا که اسلام حکومت می‌کرد، علم و ادب به سرعت پیشرفت می‌نمود.»(۱۶)
خدمات مسلمانان صدر اسلام به علم طب و سائر علوم متعلق به آن نیز کاملاً هویدا و غیر قابل انکار است، چنان‌که ویل دورانت می‌نویسد: «پزشکان اسلامی پانصد سال تمام علمدار طب جهان بودند.»(۱۷)
و نیز می‌نویسد: «اسلام در ایجاد بیمارستانهای خوب و تهیه لوازم آن نیز پیشاهنگ جهان بود. بیمارستانی که نورالدین محمود به سال ۵۵۶ هـ ق (۱۱۶۰م) در دمشق ایجاد کرده بود سه قرن تمام بیماران را بدون دستمزد علاج می‌کرد و داروی رایگان نیز می‌داد.»(۱۸)
همچنین وی در خصوص تأثیر مسلمانان بر علم شیمی چنین می‌گوید: «شیمی، به عنوان یکی از علوم، تقریباً از ابداعات مسلمین است، زیرا آنها مشاهده دقیق و تجربه علمی و توجه به ثبت نتایج را بر محصول کار یونانیان که، چنانکه می‌دانیم، به بعضی تجربیات و فرضیات مبهم انحصار داشت بیفزودند. انبیق را اختراع کردند و نام آن نیز از ایشان است. تعداد زیادی مواد را تجزیه کردند و درباره سنگها تألیفاتی داشتند. مواد قلیایی و اسیدها را مشخص کردند و درباره موادی که به یکی از این دو تمایل دارد مطالعه کردند.»(۱۹)
در رابطه با علم گیاه‌شناسی نیز می‌گوید: «علم گیاهشناسی، که بعد از تئوفراستوس به دست فراموشی سپرده شده بود، به وسیله مسلمانان این عصر زندگی از سر گرفت. ادریسی کتابی درباره گیاهان نوشته و ۳۶۰ نوع گیاه را وصف کرده بود.»(۲۰)
مسلمانان نهایت تلاش خود را برای پیشرفت علوم مادی خرج کردند و در کنار آن به علوم اسلامی نیز پرداختند. چه بسا که اگر مسلمانان نمی‌بودند، اروپائیان هرگز روی پیشرفت را نمی‌دیدند و در همان جهل طاعون‌وار خود سرگردان می‌ماندند!
———————————
۱. قرآن کلام محمد، ص ۱۷۲
۲. الاغ طبیب گفت که اگر منصفانه با من رفتار می‌کردند، من سواره می‌بودم. زیرا من جاهل بسیط هستم و جهل من ساده است، اما آن که سوار من می‌شود، جهلش از نوع مرکب است!
۳. شرح الطحاویه، ج ۲، ص ۳۵۱
۴ . جامع العلوم والحکم، ج ۲، ص ۴۹۸
۵. شفاء الضرر بفهم التوکل والقضاء والقدر، ص ۴۰
۶. الأنفال، آیه ۶۰ : «و برای مبارزه با آنان تا آنجاکه می‌توانید نیرو و اسب‌های ورزیده آماده سازید، تا به وسیله آن‌ها دشمن خدا و دشمن خویش را بترسانید.»
۷ . البقره، آیه ۱۹۷ : «و (هم برای سفر حج و هم برای سرای دیگر) توشه برگیرید، که بهترین توشه پرهیزکاری است، و ای خردمندان! من کیفر من پرهیز کنید.»
۸ . تخریج أحادیث مشکله الفقر وکیف عالجها الإسلام، ص ۲۳
۹. صحیح مسلم، ج ۴، ص ۱۷۲۹
۱۰ . صحیح البخاری، ج ۳، ص ۱۰۳ ؛ صحیح مسلم، ج ۳، ص ۱۱۸۹
۱۱. صحیح البخاری، ج ۳، ص ۵۷
۱۲ . در حقیقت توکل به معنای اعتماد به خداوند و واگذاری امور به خداوند، به همراه تهیه اسباب است.
۱۳ . تاریخ تمدن، ج ۴، ص ۴۳۳
۱۴. همان، ج ۴، ص ۴۳۴
۱۵. تأثیر اسلام در اروپا، ص ۷۹
۱۶. تاریخ تمدن اسلام، ص ۵۹۵
۱۷ . تاریخ تمدن، ج ۴، ص ۴۳۳
۱۸ . همان، ج ۴، ص ۴۲۰
۱۹. همان، ج ۴، ص ۳۱۳
۲۰ . همان، ج ۴، ص ۴۱۹