مأخذ تاریخ قدیم

مأخذ تاریخ قدیم

منابع عرب قبل از اسلام به شرح ذیل است:

• بعضی از تصنیفات دوران جاهلیت که در کتابخانه سلطنتی سلاطین «حیره» محفوظ بودند و بعداً به دست ابن هشام رسیدند و او آن‌ها را در کتاب «التیجان» ذکر کرده است.
• روایات زبانی که از زمان قدیم نقل می‌شدند.

حافظ اعراب بسیار قوی بود به طوری که مجموعه‌ای از اشعار دوران جاهلیت که در حال حاضر موجود است تا صدر اسلام به صورت شفاهی و زبانی روایت می‌شد. بر همین اساس، از تاریخ قدیم عرب گنجینۀ بزرگی محفوظ بود، قبایلی از عرب که از بین رفته و نابود شده بودند، مانند «طَسم»، «جُدیس»، «عاد و ثمود» دربارۀ آن‌ها به حدی روایات تاریخی وجود داشت که بوسیلۀ آن مورخین اسلام در مورد تاریخ قدیم عرب تصنیفات قابل توجهی مرتب کردند، چنانکه هشام کلبی دربارۀ «طسم»، جدیس» «تبابعه یمن» و دیگر سلاطین عرب، کتاب‌های متعددی نوشت که آن‌ها را ابن الندیم در کتاب الفهرست (ص ۹۶) ذکر کرده است.

• اشعار جاهلیت که در اکثر آن‌ها از سلاطین اقوام و آبادانی‌های عرب نام برده شده است. این اشعار در «صفه جزیره العرب» و «معجم البلدان» به کثرت موجودند. علامه همدانی از همین مأخذ و منابع قدیمی کتاب «اکلیل»⁽[۱]⁾ خود را مرتب کرد که باب هشتم آن مشتمل بر آثار باستانی و کتیبه‌های به جای مانده از سلاطین «حمیر» است.
• در بعضی از تألیفات اروپائیان مانند نویسندگان یونان از «تیو فراستس» (که چهارصد سال قبل از حضرت عیسی می‌زیست) تا «بطلیموس» نام بسیاری از قبایل عرب نوشته و محل زندگی آنان نیز مشخص شده است. «پلینی» مورخ رومی نیز درباره عرب مطالبی مختصر نوشته است.
• کتیبه‌های عمارات و ساختمان‌های قدیمی ویران شدۀ اعراب که نویسندگان مسلمان در ادوار مختلف و نویسندگان اروپائیان امروز نیز آن‌ها را کشف کرده‌اند.

[۱]– تذکره این کتاب با تفصیل بسیار در طبقات الامم چاپ بیروت موجود است.