قیام زید بن زین العابدین بن حسین

قیام زید بن زین العابدین بن حسین (زمان: ۲ صفر ۱۲۲ ه. ق)

پس از شهادت حضرت امام حسین رضی الله عنه به سال ۶۱ در کربلا، اهل بیت در برخورد با حکومت بنی امیه جانب احتیاط را می گرفتند و قیامی بر ضد دولت اموی برپا نکردند. تااینکه زید فرزند امام زین العابدین رحمه الله قیام کرد. زید در سال ۸۵هجری به دنیا آمد. آدمی پرهیزگار و متقی بود. در علم و فضل، سردار علویان بود. در جوانی در بلاد شام و عراق در طلب علم و سماع حدیث به گردش پرداخت. بزرگترین استاد وی، برادر بزرگتر وی امام محمد باقر بود، زید بیشتر علوم را از ایشان فرا گرفت. در حلقه درس واصل بن عطاء رئیس معتزله شرکت کرد و از افکار و اندیشه های وی تأثیر پذیرفت. تأثیر اندیشه های معتزلی در مبادی مذهب زیدی، جلوه گر وآشکار می باشد.

زید با شیوه ای که برادرش محمد باقر رحمه الله در پیش گرفته بود مخالف بود. زیرا ایشان زندگی خود را وقف عبادت و تعلیم و تعلم کرده بود و در سیاست و حکومت دخالت نمی کرد. زید اما به دنبال حق علوی ها در امامت و حکومت بود. او خود را برای امامت و حکومت جامعه از اموی ها شایسته تر و مستحق تر می دانست. لذا از بلادی به بلاد دیگر رفته و مردم را برای حمایت از خود دعوت می کرد. زید فردی شجاع و با هیبت بود. بویژه سیمای زیبا و شکوهمند وی دلها را می ربود و جلالت و مکانت وی جانها را شیفته خود می کرد.

آغاز کار قیام زید زمانی بود که حادثه ای در عراق اتفاق افتاده بود و زید را در سال ۱۲۱ خواستند که به کوفه برود و در دادگاه در خصوص آن دعوا، شهادت بدهد. زید متهم شده بود که والی مخلوع عراق (خالد قسری) اموال هنگفتی به وی عطا کرده و او هم آنها را تصاحب کرده است. زید در دادگاه از این اتهام تبرئه شد اما پس از آن به مدینه برنگشت و در همان کوفه مقیم شد. در کوفه بود که رؤسای شیعه او را فریفته و وادارش کردند که مردم را به امامت و حکومت خود دعوت کند و با او برای خروج بر ضد حکومت بنی امیه بیعت کردند. به روایتی چهل هزار نفر از شیعیان کوفه با وی بیعت کردند. زید به عده فراوان پیروان خود فریب خورد و نصیحت خیرخواهان و مخلصان که او را از خیانت شیعیان برحذر می داشتند نپذیرفت. آنها به زید یادآوری کردند که همین شیعیان کوفه با پدرانش امام حسین و امام علی رضی الله عنهما هم بیعت کرده بودند اما در روز نیاز آنها را تنها گذاشتند و حتی آنهارا به دشمن تسلیم کردند. اخبار تحرکات زید به والی جبار و ظالم عراق یوسف بن عمر، رسید. یوسف هم فورا دست به کار شد و به تعقیب سران قیام بویژه زید و پسرش یحیی پرداخت. والی عراق کار تعقیب و ردیابی زید را بسیار شدید و جدی پیگیری می کرد. از این رو زید ناچار شد که هر چه زودتر و قبل از فراهم شدن همه اسباب لازم قیامش را آغاز کند. لذا جلسه ای با رهبران شیعه برای هماهنگی تشکیل داد. در آن جلسه ناگهان رهبران شیعه نظر زید را درباره حضرت ابوبکر و حضرت عمر رضی الله عنهما پرسیدند: زید برای آنها دعای خیر کرد و از خداوند برای آنها طلب رحمت کرد و ادامه داد: «هیچ فردی از اهل بیت را ندیده ام مگر اینکه برای آن دو طلب رحمت کرده و از خداوند برای آنها آمرزش خواسته اگر چه ما اهل بیت از آنها برای خلافت مستحق تر بوده ایم.» از اینجاست که در مذهب زیدیه معتقدند که حضرت علی از ابوبکر و عمر رضی الله عنهما افضل است ولی هرگز آن حضرات را سرزنش و بدگویی نمی کنند. شیعیان به وی گفتند: پس تو چرا برضد این حاکمان قیام کرده ای؟ سپس او را ترک کرده و تنهایش گذاشتند و مدعی شدند که: امام ما جعفر صادق فرزند محمد باقر رحمه الله هستند. امام باقر در سال ۱۱۵ ه. ق در گذشته بود و از آن رود، شیعیان به دو گروه شیعه جعفری و شیعه زیدی تقسیم شدند زیدیان کسانی بودند که آرا و افکار زید را قبول داشتند و البته در اقلیت بودند.

بعد از این گفتگوی تلخ و دردناک علیرغم اینکه بسیاری از شیعیان از او کناره گرفته و از اطرافش پراکنده شده بودند قیام را در یکم صفر سال ۱۲۲ آغاز کرد. اخبار قیام زید به والی عراق رسید. متعاقب آن سپاه بزرگی را برای سرکوب قیام زید و پیروانش اعزام کرد. زید فقط ۳۱۸ مرد داشت. جنگی نابرابر آغاز شد و زید و همراهانش یک روز تمام پایداری کردند. در روز دوم به دستور یوسف بن عمر، تیراندازان بارانی از تیرهای مرگبار بر مردان زید ریختند. تیری در آن میان بر سر زید اصابت کرد و ساعتی بعد به حیات زید خاتمه داد. اینچنین شد که قیام زید به همان سرعتی که آغاز شده بود سرکوب شد. امام زهری در این باره چه خوب گفته است: «عجله و شتاب، اهل بیت پیامبر- صلی الله علیه و سلم- را به کشتن داده است.» قتل زید، مصیبت دیگری بر مصائب اهل بیت افزود و فاجعه تازه ای برای مسلمین بود.

مترجم: ابو یحیی