قواعدی در صفات الله متعال

۱-  تمامی صفات خداوند متعال، صفات کمال هستند و هیچ نقصی در آنها وجود ندارد.

۲- دایره صفات گسترده تر از وسعت اسماء می باشد. چرا که هر اسم متضمن معنایی می باشد. و از سوی دیگر برخی از صفات هستند که مربوط به افعال خداوند می باشند که انتهایی ندارند.

۳- صفات خداوند متعال به دو دسته تقسیم می شود:

صفات ثبوتی: مانند حیاط و علم و… این صفات عبارتند از صفاتی که خداوند متعال در کتابش و یا بر زبان رسولش برای ذات خویش اثبات نموده است.

الف) صفات ذاتی: عبارتند از صفاتی که پیوسته خداوند متعال به آنها متصف می باشد مانند علم و قدرت و شنیدن و وجه و دست و…

ب) صفات فعلی: عبارت است از صفاتی که وابسته به مشیت خداوند می باشد. اگر بخواهد انجام می دهد و چون بخواهد انجام نمی دهد مانند استواء و نزول و خوشحالی و…

صفات سلبی: عبارت است از صفاتی که خداوند متعال آنها را در کتابش یا بر زبان رسولش از ذات خویش نفی کرده است. مانند مرگ و فراموشی و ناتوانی.

۳- توحید الوهیت: و نیز توحید اراده و قصد و طلب نامیده می شود.

توحید الوهیت عبارت است از یکتا و یگانه دانستن خداوند متعال در عبادت؛ چنانکه نماز، قیام، روزه، زکات، ذبح و نذر، بیم و امید، محبت و رغبت و… فقط برای الله متعال باشد. خداوند متعال می فرماید: «قُلْ إِنَّ صَلاتی‏ وَ نُسُکی‏ وَ مَحْیایَ وَ مَماتی‏ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ» (انعام: ۱۶۲) «بگو: بی‌گمان نمازم و عبادت (و قربانی) من و زندگی و مرگ من، همه برای الله پروردگار جهانیان است».[۱] 

عبادت: عبادت در لغت به معنای ذلت و خواری و خضوع می باشد. عبادت در شریعت، اسمی است در برگیرنده  و شامل هر قول و عمل ظاهری و باطنی که الله دوست دارد و از آن راضی می باشد».[۲]

ارکان عبادت: عبادت دو رکن دارد: ۱- کمال ذلت ۲- کمال محبت

ابن تیمیه رحمه الله می گوید: «عبادتی که بدان امر شده در بردارنده ی معنای ذلت و محبت می باشد. و متضمن نهایت خواری و ذلت و محبت برای الله متعال می باشد».[۳]

و عبادت پذیرفته نمی شود مگر اینکه با دو شرط اساسی همراه باشد:

۱- اخلاص: یعنی خالصانه برای خداوند متعال انجام شود و در آن عبادت چیزی یا کسی را با خداوند شریک نکند.

۲- پیروی از رسول خدا در عبادت؛ خداوند متعال می فرماید: «فَمَنْ کانَ یَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلاً صالِحاً وَ لا یُشْرِکْ بِعِبادَهِ رَبِّهِ أَحَداً» (کهف: ۱۱۰) «پس هر که به لقای پروردگارش امید دارد، باید کار شایسته انجام دهد و هیچکس را در عبادت پروردگارش شریک نسازد». یعنی هدف و نیت وی از عبادت خودنمایی و ریا نباشد بلکه عملش خالصانه برای خداوند متعال و موافق با شریعت الهی باشد. چه آن عبادت واجب باشد یا مستحب؛ و اینگونه میان اخلاص و پیروی جمع کرده است و به هر دو جامه عمل پوشانده است.[۴] خداوند متعال می فرماید: « تَبَارَکَ الَّذِی بِیَدِهِ الْمُلْکُ وَهُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ * الَّذِی خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَیَاهَ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا وَهُوَ الْعَزِیزُ الْغَفُور» (ملک: ۱-۲) «پر برکت و بزرگوار است کسی‌که فرمانروایی جهان هستی به دست اوست و او بر هر چیز تواناست. (همان) کسی‌که مرگ و زندگی را آفرید تا شما را بیازماید که کدام یک از شما نیکو کار‌تر است و او پیروزمند بخشنده است». یعنی چه کسی خالصانه ترین و درست ترین عمل را انجام می دهد.[۵]

 

[۱] – العبودیه، ابن تیمیه: ۱

[۲] – همان

[۳] – مجموع الفتاوی، ابن تیمیه: ۲/۳۶۱؛ العبودیه، ص: ۵

[۴] – تیسیر الکریم الرحمن: ۶۷۲، علامه سعدی

[۵] – تیسیر الکریم الرحمن: ۱۲۳۳، علامه سعدی