قلب در متن حدیث

قلب در متن: حدیثی که در متن آن تبدیل و جابجایی صورت گرفته باشد، مثلا راوی قسمتی از متن حدیث را پس و پیش می‌کند.

از جمله مثال‌هایی که برای قلب در متن می‌توان ذکر کرد، حدیثی است که امام مسلم از ابوهریرهس از بعضی طرق آن درباره‌‌ی هفت گروهی که در روز محشر زیر سایه‌‌ی الله تعالی قرار می‌گیرند آورده است که در قسمتی از حدیث چنین آمده: «ورجل تصدق بصدقه فأخفاها حتی لاتعلم یمینه ما تنفق شماله» (صحیح مسلم، کتاب الزکاه، ۱۰۳۱).

یعنی: (و از جمله کسانی که در روز قیامت در زیر سایه‌‌ی رحمت الهی قرار می‌گیرند) مردی است که صدقه می‌دهد و آن را مخفی نگه می‌دارد بگونه‌ای که با دست چپ انفاق می‌کند ولی دست راستش آگاه نمی‌شود.

بعضی از راویان، این حدیث را قلب کرده‌اند و جای «یمینه» و «شماله» را عوض کرده‌اند، زیرا در صحیحین بصورت «حتی لاتعلم شماله ما تنفق یمینه» آمده است. چنان‌که امام بخاری با سند خود از خُبیب بن عبدالرحمن از حفص بن عاصم از ابوهریرهس آورده است که گفت: قال رسول الله صلی الله علیه وسلم: «سَبعَه یُظلُّهُم اللَّه فِی ظِلّهِ یومَ لا ظِلَّ إِلا ظِلُّهُ: الإمَام العادل، وشابّ نَشأ فِی عِبادهِ رَبِّه، ورجل قَلبه معَلق فِی المساجدِ، ورجُلانِ تَحابا فِی اللَّهِ اجتمَعا علیه وتفرَّقا علیه، ورجل طلَبته امرأَه ذاتُ مَنْصِب وجمال، فقال: إِنِّی أَخاف اللَّهَ، ورجل تَصدَّق، أَخفَى حتَّى لا تَعلمَ شمالهُ مَا تُنفِقُ یَمینُهُ، ورجل ذکرَ الله خالیًا، فَفاضَت عَیْناه» (بخارى۶۶۰).

یعنی: رسول ‏الله ج فرمود: «خداوند، هفت گروه را روزی که هیچ سایه ای جز سایه او وجود ندارد، در زیر سایه خود، جای می‌دهد: فرمانروای عادل، جوانی که در سایه اطاعت و بندگی خدا، رشد یافته باشد، کسی که همواره دل بسته مسجد باشد، دو مسلمانی که صرفا بخاطر خوشنودی الله با یکدیگردوست باشند و براساس آن، با هم جمع یا از یکدیگر جدا می‌شوند، کسی که زنی زیبا و صاحب مقام، او را به فحشاء بخواند ولی او نپذیرد وبگوید: من از خدا می‌ترسم، کسی که با دست راستش طوری صدقه دهد، که دست چپش نداند، کسی که در تنهایی بیاد خدا باشد و از ترس او، اشک بریزد».

و یا حدیث دیگری که طبرانی از ابوهریرهس از فرموده‌‌ی پیامبر ج آورده است: «إذا أمرتکم بشیء فأتوه وإذا نهیتکم عن شیء فاجتنبوه ما استطعتم». یعنی: هرگاه شما را به چیزی امر کردم آن را انجام دهید، و هرگاه شما را از چیزی نهی کردم در حد توانتان از آن دوری کنید. این حدیث توسط بعضی از راویان قلب شده است، و روایت سالم آن در صحیحین چنین آمده: «ما نهیتکم عنه فاجتنبوه وما أمرتکم به فأتوا منه ما استطعتم» «فتح الباری» (۱/۲۵۱). یعنی: از آنچه شما را نهی می‌کنم دوری کنید و آنچه را که به شما امر می‌کنم در حد توانتان انجام دهید.