قصاص و حدود

“قصاص و حدود”

کتاب حدود
شامل مباحث ذیل:
۱- احکام حدود
۲- اقسام حدود
شامل:
۱- حد زنا ۲- حد قذف ۳- حد سرقت ۴- حد راه زنی ۵- حد اهل بغی
تعزیر، ارتداد، سوگند، نذر

کتاب حدود:
۱- احکام حدود
حد: عبارت است از مجازات مقدر شرعی در برابر ارتکاب گناهی مشخص به دلیل حق خداوند متعال؛

انواع حدود:
حدود الهی دو نوع می باشند:
۱- حدودی که خداوند متعال بندگان را از خارج شدن از محدوده¬ی آن منع کرده است؛ و این خروج می¬تواند با افزایش در آن یا کاهش از آن یا پیروی از جز آن باشد. و این حدود همان واجبات و احکامی است که خداوند متعال به آنها امر کرده است.
و همان است که خداوند متعال در مورد آن می¬فرماید: «تِلْکَ حُدُودُ اللهِ فَلاَ تَعْتَدُوهَا» (بقره: ۲۲۹) «اینها  حدود الهی است، پس از آنها تجاوز نکنید».
۲- حدودی که خداوند متعال از وارد شدن به آن منع کرده است که عبارت است از گناهان کبیره و امور حرامی که در مورد آن می¬فرماید: «تلْکَ حُدُودُ اللهِ فَلاَ تَقْرَبُوهَا» (بقره: ۱۸۷) «این مرزهای الهی است پس به آن نزدیک نشوید».
و مقصود ما در اینجا این نوع از حدود می¬باشد.

تعداد حدود:
حدود در اسلام شامل پنج حد می¬شود: حد زنا، حد قذف، حد سرقت، حد راه زنی، حد اهل بغی.
برای هریک از این جرم¬ها مجازات مشخصی در شریعت در نظر گرفته شده است.
خداوند متعال می¬فرماید: «تِلْکَ حُدُودُ اللهِ فَلاَ تَقْرَبُوهَا کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللهُ آیَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ» (بقره: ۱۸۷) «این مرزهای الهی است پس به آن نزدیک نشوید. الله اینچنین آیات خود را برای مردم روشن می‌سازد؛ باشد که پرهیزگار شوند».

حکمت مشروعیت حدود:
خداوند متعال به عبادت و اطاعت از او تعالی و انجام آنچه بدان امر کرده و دوری از آنچه از آن نهی کرده، دستور داده است. و جهت مصالح بندگان حدودی را مشخص کرده است و در برابر التزام و پایبندی به شریعتش به بهشت و در برابر مخالفت با آن به دوزخ وعده داده است.
و چون نفس انسان جری شده و موجب ارتکاب گناه از سوی انسان شد، خداوند متعال درهای توبه و استغفار را به روی آن باز کرده است. اما اگر به ارتکاب معصیت و نافرمانی خداوند اصرار ورزد و از حدود الهی با تجاوز به اموال و آبروی مردم از حد خود بگذرد، به ناچار لازم است با اقامه¬ی حدود الهی مانع تجاوز وی شد. تا اینکه امنیت و آرامش امت محقق شود. و حدود الهی همگی رحمت خداوند برای بندگانش و نعمتی برای همه¬ی آنها می¬باشد.
خداوند متعال می¬فرماید: «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکُمُ الإِسْلاَمَ دِیناً فَمَنِ اضْطُرَّ فِی مَخْمَصَهٍ غَیْرَ مُتَجَانِفٍ لِّإِثْمٍ فَإِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ» (مائده: ۳) «امروز دین شما را کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را (بعنوان) دین برای شما برگزیدم. اما هرکس که از گرسنگی درمانده شود و مایل به گناه نباشد (مانعی ندارد که از گوشت‌های ممنوع بخورد) پس (بداند که) الله آمرزنده‌ی مهربان است».

حفظ ضروریات پنج گانه:
اصل و اساس حیات انسان وابسته به حفظ ضروریات پنج¬گانه می¬باشد. و در واقع اقامه¬ی حدود از این ضروریات حفاظت می¬کند. چنان¬که قصاص باعث مصونیت جان افراد، اقامه¬ی حد سرقت باعث مصونیت اموال مردم، اقامه¬ی حد زنا و قذف باعث مصونیت آبروی آنها، اقامه¬ی حد محاربه باعث مصون ماندن امنیت و مال و جان و آبروی مردم و شلاق خوردن شراب¬خوار باعث مصونیت عقل افراد می¬باشد.
با اقامه¬ی حدود و تعزیرات تمام دین حفظ شده و بلکه حیات و جان افراد مصون می-ماند.
خداوند متعال می¬فرماید: «لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَأَنزَلْنَا الْحَدِیدَ فِیهِ بَأْسٌ شَدِیدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِیَعْلَمَ اللَّهُ مَن یَنصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَیْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِیٌّ عَزِیزٌ» (حدید: ۲۵) «به راستی که پیامبران خود را با دلایل روشن فرستادیم و با آنها کتاب (آسمانی) و میزان (عدالت) نازل کردیم. تا مردم به عدالت قیام کنند و آهن را نازل کردیم که در آن نیروی سخت و منافعی برای مردم است. و تا الله معلوم بدارد چه کسی در نهان و پنهان او و پیامبرانش را یاری می‌کند، بی‌گمان الله توانای پیروزمند است».

فقه حدود:
حدود شرعی مجازات¬های مقدر شرعی در برابر گناهان مشخص می¬باشند. و در شریعت مجازات متوجه معصیت و نافرمانی است.
بنابراین در ترک واجب یا مباح مجازاتی معین شده است. ترک واجب متضمن ارتکاب امر حرام می¬باشد اما مجازاتی برای آن مشخص نشده است مگر زمانی که ارتداد باشد که مجازات آن قتل مرتد است. و کشته شدن فرد در برابر ارتداد و قصاص قتل عمد، هیچیک از حدود نیست. چراکه حد، حق  خداوند متعال است که باید اجرا شود و هرچند صاحب آن توبه کند، امکان ساقط شدن حد وجود ندارد. در صورتی ¬که قصاص با بخشیدن ساقط می¬شود چراکه حق انسان است و به او اختیار بخشیدن آن داده شده است. و نیز مجازات ارتداد که کشتن مرتد است، با توبه و بازگشت به اسلام ساقط می-شود.
خداوند متعال می¬فرماید: «فَمَن تَابَ مِن بَعْدِ ظُلْمِهِ وَأَصْلَحَ فَإِنَّ اللهَ یَتُوبُ عَلَیْهِ إِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ» (مائده: ۳۹) «پس هرکس بعد از (گناه و) ستمش توبه کند و (اعمال خود را) اصلاح و جبران نماید، همانا الله توبه او را می‌پذیرد، بی‌گمان الله آمرزنده‌ی مهربان است».

فقه اقامه ی حدود:
حدود اثر بازدارنده در ارتکاب معصیت دارند و باعث جبران گناه کسی می¬شود که حد بر او جاری می¬شود و او را از پلیدی جرم و گناهی که مرتکب شده، پاک می¬کند. و نیز دیگران را از ارتکاب آن گناه بازداشته و امت را در برابر شر و شرارت مصون و محفوظ می¬دارد.

حدود شرعی:
حدود الهی محارم اوست که از ارتکاب و هتک حرمت نسبت به آنها منع کرده است مانند زنا، سرقت و … و نیز آنچه خداوند متعال مقدار و حد و مرز آن¬را مشخص نموده، از حدود الهی می¬باشد. مانند میراث و دیگر واجبات.
حدودی که در شریعت مشخص شده، بازدارنده از محارم الهی می¬باشند. مانند حد زنا، قذف؛ و از این قبیل است مواردی که خداوند متعال حد و مرز آن¬را مشخص نموده مانند میراث و احکام شبیه آن؛ افزایش و کاهش در این موارد جایز نیست.
خداوند متعال می¬فرماید: «وَمَا آتَاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاکُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ» (حشر: ۷) «چیزهائی را که پیامبر برای شما آورده است اجرا کنید و از چیزهائی که شما را از آن بازداشته است، دست بکشید. از الله بترسید که الله عقوبت سختی دارد».

تفاوت میان قصاص و حدود:
در جرایم مربوط به قصاص، حقِ قصاص یا بخشیدن از آن اولیای مقتول و مجنی¬علیه – اگر زنده باشد- می¬باشد و حاکم مرجع ذی¬ربط برای مطالبه این حقوق می¬باشد.
اما حدود در حوزه¬ی اختیارات حاکم است و چون نزد وی مطرح شوند عدم اجرای آن جایز نیست چراکه حدود، حقِ خداوند هستند که باید اجرا شوند.
جرایم در باب قصاص مورد بخشش قرار می¬گیرند چنان¬که یا دیه جایگزین آنها می¬شود یا بدون هیچ عوضی بخشیده می¬شوند.
اما در باب حدود هیچگونه بخشش و میانجی¬گری، مطلقا جایز نیست. چه در برابر عوض یا بدون عوض؛ چراکه عدم توجه لازم به حدود، بلا و مصیبت بزرگ و شرارت دامنه¬دار و گسترده¬ای را به دنبال خواهد داشت. و با اقامه¬ی قصاص و حدود است که امت حیاتی پاک و همراه با آرامش خواهد داشت.
خداوند متعال می¬فرماید: «وَلَکُمْ فِی الْقِصَاصِ حَیَاهٌ یَاْ أُولِیْ الأَلْبَابِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ» (بقره: ۱۷۹) «و ای صاحبان خرد برای شما در قصاص حیات و زندگی است، باشد که تقوا پیشه کنید».

چه کسی حد بر او جاری می شود؟
حد بر هر فرد عاقل، عامد، آگاه، عالم به تحریم و ملتزم به احکام اسلام -مسلمان و ذمی- اقامه می¬شود.
۱- زمانی که این آیه نازل شد: «رَبَّنَا لاَ تُؤَاخِذْنَا إِن نَّسِینَا أَوْ أَخْطَأْنَا» خداوند متعال فرمود: «اینگونه خواهم کرد».  
۲- و از علی روایت است که رسول خدا فرمودند: «قلم تکلیف از سه کس برداشته شده است: از کسی که در خواب است تا زمانی که بیدار شود؛ از کودک تا اینکه محتلم و بالغ گردد و از دیوانه تا اینکه عقلش را بازیابد».  

تاخیر در اقامه ی حد
چون حدی از نظر شرعی ثابت شد، اقامه¬ی بدون هرگونه تاخیری واجب است. چراکه در این امر مصلحت عموم امت و مبادرت به اجرای امر الهی نهفته‌ است. اما تاخیر در اقامه¬ی حد به دلیل عارضه¬ای که مصلحت اسلام در آن نهفته است، جایز می¬باشد. و مثال آن به تاخیر انداختن  اقامه¬ی حد در میدان جهاد می¬باشد. و نیز جایز است جهت رعایت مصلحت محدود (کسی که حد بر او جاری می¬شود) اقامه¬ی حد به تاخیر افتد. و این در صورتی است که محدود عذر یا بیماری داشته باشد یا مصلحت دیگری به او وابسته باشد مانند زنی که حامله باشد یا نوزادی را شیر می¬دهد.