در حقیقت بر طرف کردن مصیبتها در دست خودشان است، الله متعال سرنوشت هیچ قومی را تغییر نمیدهد تا اینکه آنها خودشان تغییر دهند، هر وقت کفر را به وسیله ایمان، و گناه را به وسیله طاعت، و بدی را به وسیله نیکی تغییر دادند، الله متعال فوری احوال آنها را تغییر خواهد داد و اگر نیکی را به وسیله بدی تغییر دادند آنها را به خاطر گناهانشان عذاب میدهد تا اینکه توبه نمایند، همانطور که الله متعال میفرماید: ﴿ذَٰلِکَ بِأَنَّ ٱللَّهَ لَمۡ یَکُ مُغَیِّرٗا نِّعۡمَهً أَنۡعَمَهَا عَلَىٰ قَوۡمٍ حَتَّىٰ یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنفُسِهِمۡ وَأَنَّ ٱللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٞ۵٣﴾ [الأنفال: ۵۳]
«این [کیفر سخت،] از آن روست که الله هرگز بر آن نبوده است که نعمتى را که بر مردمى ارزانى داشته است دگرگون کند؛ مگر آنکه آنان [رفتار موحدانۀ] خود را تغییر دهند [و کفر و ناسپاسی بورزند]؛ و بیتردید، الله شنوای داناست» اما گاهی مصیبتها به عنوان عذاب برای نافرمانیها و گناهان خواهند بود همانطور که الله متعال میفرماید: ﴿وَمَآ أَصَٰبَکُم مِّن مُّصِیبَهٖ فَبِمَا کَسَبَتۡ أَیۡدِیکُمۡ وَیَعۡفُواْ عَن کَثِیرٖ٣٠﴾ [الشورى: ۳۰]
«هر مصیبتی که به شما رسد، به خاطر کارهایی است که انجام دادهاید؛ و [الله] از بسیاری [از گناهانتان] گذشت میکند».
و گاهی اوقات مصیبتها به عنوان تربیت برای بنده جهت تصفیه توحیدش میباشند همانطور که الله متعال میفرماید: ﴿أَحَسِبَ ٱلنَّاسُ أَن یُتۡرَکُوٓاْ أَن یَقُولُوٓاْ ءَامَنَّا وَهُمۡ لَا یُفۡتَنُونَ٢ وَلَقَدۡ فَتَنَّا ٱلَّذِینَ مِن قَبۡلِهِمۡۖ فَلَیَعۡلَمَنَّ ٱللَّهُ ٱلَّذِینَ صَدَقُواْ وَلَیَعۡلَمَنَّ ٱلۡکَٰذِبِینَ٣﴾ [العنکبوت: ۲-۳] «آیا مردم پنداشتهاند همین که [به زبان] بگویند: «ایمان آوردیم»، آنان را [به حال خود] وامیگذارند و آزموده نمیشوند؟ و به راستی کسانی را که پیش از آنان بودند نیز آزمودیم و تا الله کسانی را که [دربارۀ ایمانشان] راست گفتهاند بازشناسد و دروغگویان را [نیز] معلوم گردانَد».
و گاهی اوقات باعث کفاره گناهان و بالا بردن درجاتش میشود:
عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ وَأَبِی هُرَیْرَهَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه وسلم قَالَ: «مَا یُصِیبُ الْمُسْلِمَ مِنْ نَصَبٍ وَلا وَصَبٍ، وَلا هَمٍّ وَلا حُزْنٍ، وَلا أَذًى وَلا غَمٍّ، حَتَّى الشَّوْکَهِ یُشَاکُهَا، إِلاَّ کَفَّرَ اللَّهُ بِهَا مِنْ خَطَایَاهُ».[۱]
ابوسعید خدری و ابوهریره میگویند: پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: «مسلمان دچار هیچگونه خستگی، بیماری، نگرانی، ناراحتی، گرفتاری و غمی نمیشود مگر اینکه الله به وسیلۀ آنها، گناهانش را میبخشد. حتی خاری که به پایش میخلد (باعث کفارۀ گناهانش میشود)».
عَنْ عَائِشَهَ قَالَتْ إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلی الله علیه وسلم قَالَ: «مَا مِنْ مُسْلِمٍ یُشَاکُ شَوْکَهً فَمَا فَوْقَهَا إِلَّا کُتِبَتْ لَهُ بِهَا دَرَجَهٌ وَمُحِیَتْ عَنْهُ بِهَا خَطِیئَهً».[۲]
از عایشه روایت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «هیچ مسلمانی نیست که خاری یا چیز کوچکتری در بدنش فرود رود، مگر آنکه الله برای او درجهای مینویسد و از گناهی درگذر میفرماید».
[۱]– متفق علیه؛ بخاری حدیث شماره ۵۶۴۱ و مسلم حدیث شماره ۲۵۷۳ با لفظ بخاری
[۲]– متفق علیه؛ بخاری حدیث شماره ۵۶۴۰ و مسلم حدیث شماره ۲۵۷۲ با لفظ مسلم