وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
فضائل چهار کلمه (سبحان الله والحمد لله ولا إله إلا الله والله أکبر)
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمد لله رب العالمین، والصلاه والسلام على إمام المرسلین، نبینا محمدٍ وعلى آله وأصحابه أجمعین، أما بعد:
خداوند متعال چهار کلمه را به فضایل بزرگ، و صفات با شکوه اختصاص داده است که دلالت آشکار به عظمت و بلندی منزلت آنها نسبت به سایر کلمات می کند این چهار کلمه عبارت اند از (سبحان الله، والحمدلله ولا إله إلا الله، والله أکبر).
درمورد فضلیت این کلمات روایاتی زیادی وارد شده است که همه دلالت به شأن ومرتبه عالی آنها در نزد خداوند می کند و هرکسی این کلمات را روزانه بخواند, از پاداش بی شمار و ثمرات نیک دنیوی و اخروی برخوردار خواهد شد.
روایاتی را که در اینجا گنجانیده ام بخشی از کتاب (فقه الأدعیه والأذکار) میباشد و مناسب دیدم تا آنها را یکجا نمایم, چنانکه بعضی از برادران معزز از من خواستند این روایات را بشکل رساله کوچکی در آورم تا در دسترس همگان قرار گرفته و برادران و خواهران مسلمان ما از ثواب و پاداش آن مستفید گردند.
برادران و خواهران مسلمان! فضایل و پاداش این کلمات چهار گانه را با توجه و دقت بخوانید, تا شاید عزمها و همت ها را به حرکت درآورده بکار اندازد و راسخ گرداند. امیدواریم با توفیق خداوند بتوانیم این کلمات عظیم شأن را ورد زبان خود ساخته بر آن مداومت و محافظت نمائیم. خداوند همه مان را به عمل نیک توفیق عطا فرماید.
حالا روایاتی که در مورد این کلمات چهار گانه ذکر شده است خدمت تان عرض میداریم.
۱ـ این چهارکلمه از محبوبترین سخنان در نزد خداوند است، امام مسلم از سمره بن جندب رضی الله عنه نقل می کند که رسو ل الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «محبوبترین سخن در نزد خداوند متعال چهار کلمه است، به هریکی از آنها آغاز کنی، باکی ندارد: «سبحان الله، والحمد لله، ولا اله إلاّ الله، والله اکبر» (۱).
ابوداود طیالسی این چهارکلمه را در مسندش به این لفظ نقل کرده است: (چهارکلمه است که از پاکیزه ترین سخنان و از قران است به هر یکی از آنها آغاز کنی باکی ندارد: (سبحان الله، والحمد لله، ولا اله إلاّ الله، والله اکبر)(۲).
۲- این چهارکلمه در نزد رسول الله صلی الله علیه وسلم از آنچکه آفتاب برآن طلوع نموده محبوبتر میباشد- یعنی بهتر و محبوبتر از همه دنیا و دار وندارش- چنانکه امام مسلم از ابوهریره رضی الله عنه نقل می کند که رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند: (یقیناً گفتن: )سبحان الله، والحمد لله، ولا اله إلاّ الله، والله اکبر( در نزد من از آنچه که آفتاب بر آن طلوع نموده محبوبتر است)(۳) .
۳ـ و از فضایل چهار کلمه آنچه در مسند امام احمد و شعب الإیمان بیهقی با اسناد جید از عاصم بن بهدله، از ابی صالح از ام هانی بنت ابی طالب روایت شده که فرمود: روزی رسول الله صلی الله علیه وسلم بر من گذشت به ایشان گفتم: من کهن سال وضعیف شده ام پس مرا به عملی امر نمائید تا آنرا نشسته انجام دهم. پیغمبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: (صدبار سبحان الله بگو، مانند اینست که صد برده از اولاد اسماعیل علیه السلام را آزاد کرده باشی، و صد بار الحمدلله بگو، مانند اینست که صد اسپ زین و لگام شده را در را خدا (جهاد) فرستاده باشی، و صدبار الله اکبر بگو، برابر است با صد شتر قلاده شده ای که ـ برای قربانی سوق داده شده ـ و قبول شده در نزد خداوند باشد. و صد بار ـ لا اله إلاّ الله بگو: میان آسمان و زمین را پر میکند و هیچ کسی در آن روز نمی تواند عملی به این برزگی انجام داده تا بسوی آسمان بلند شود، مگر اینکه مانند خودت انجام دهد))( ۴).
منذری می فرماید: امام احمد با اسناد حسن آنرا نقل کرده است(۵)، و علامه البانی رحمت الله علیه سند آنرا حسن گفته است(۶).
برادران و خواهران مسلمان! در این پاداش بزرگی که در برابر چهار کلمه داده میشود خوب دقت کنید، کسیکه صد بار سبحان الله بگوید مانند آزاد کردن برده گانی از اولاد اسماعیل علیه السلام است، در اینجا اولاد اسماعیل علیه السلام بطور خصوص ذکرشده است زیرا آنها از شریف ترین خانواده های عرب هستند.
وکسیکه صد بار الحمدلله بگوید مانند آنست که صد اسپ زین ولگام شده را بخاطر حمل و نقل مجاهدین و سربازان اسلام صدقه نمو ده باشد. و کسیکه صد بار الله اکبر بگوید پاداش قربانی صد شتریکه مورد پذیرش خداوند قرار گرفته باشد, حاصل می نماید. و کسیکه صد بار لا اله إلاّ الله بگوید، میان آسمان و زمین را پرمیکند.
۴ـ چهار کلمه محوکننده گناهان است: از عبد الله پسر عمرو بن العاص رضی الله عنهما در مسند احمد و ترمذی و مستدرک روایت شده است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: (بر روی زمین مردی نیست که بگوید: لا اله إلاّ الله، والله اکبر وسبحان الله، والحمد لله ولا حول ولا قوه إلاّ بالله مگر اینکه گناهانش نابود می شود اگرچه اضافه از کف دریا باشد). ترمذی این حدیث را حسن گفته و حاکم آنرا صحیح گفته، ذهبی سخن وی را تائید کرده است چنانکه امام البانی آنرا حسن گفته است (۷).
مراد از گناهان درین حدیث گناهان صغیره است، امام مسلم از ابوهریره رضی الله عنه روایت می کند که پیغمبر صلی الله علیه وسلم می فرمود: نماز های پنجگانه و جمعه تا جمعه و رمضان تا رمضان سبب بخشش و محوگناهانی که در میان میشود می گردد، بشرطیکه از گناهان کبیره پرهیز شود) (۸).
پس محو گناهان صغیره مقید و مشروط به اجتناب ازگناهان کبیره است زیرا گنهان کبیره و بزرگ را جز توبه چیزدیگری محو نمیکند. به همین معنی در حدیثی که امام ترمذی و غیره از انس بن مالک نقل کرده اند آنحضرت صلی الله علیه وسلم بردرختیکه برگ های خشک داشت گذشت و با عصای خویش آنرا تکان دادند و برگهایش بر زمین ریخت، سپس آنحضرت علیه السلام فرمودند: (گناهان بنده با گفتن: الحمد لله وسبحان الله ولا اله إلاّ الله والله اکبر چنان میریزد طوریکه برگهای این درخت فروریخت) شیخ البانی این حدیث را حسن گفته است (۹).
۵ـ از فضایل چهارکلمه اینست که آنها نهال های بهشت هستند. امام ترمذی از عبد الله بن مسعود نقل می کند که پیغمبر خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند: ابراهیم علیه السلام را درشب اسرا و معراج ملاقات نمودم. فرمود: ای محمد به امتت از طرف من سلام برسان وخبرشان ده که بهشت دارای خاک و آب خوب و جایگاه فراخی است و دانه آن سبحان الله، والحمدلله ولا اله إلاّ الله والله اکبر، است(۱۰).
در سند این حدیث هر چند عبدالرحمن بن اسحاق است اما دو شاهد دیگری از حدیث ابو ایوب انصاری و عبد الله بن عمر رضی الله عنهم داردکه با آن قوی میشود. مراد از کلمه قیعان در حدیث این است که جنت فراخ، و دارای خاک نیکو است نهال هایش باگفتن این کلمات رشد نموده جوان میشود چنانکه نهال در زمینی نرم و هموار و حاصل خیز این دنیا بزودی می روید(۱۱). ذکر این کلمات نعمت انسان را در بهشت می افزاید و آنرا زیب و زینت میدهد.
۶ـ و ازفضایل چهار کلمه: هیچکسی در نزد خداوند بهتر از مرد سالخورده ای نیست که الله اکبر وسبحان الله ولا اله إلاّ الله والحمد لله زیاد بگوید وآنرا ورد زبان خود گرداند. امام احمد و نسائی درعمل یوم و لیله باسند حسن از عبد الله بن شداد روایت می کنند که سه نفر از بنی عذره نزد پیغمبر صلی الله علیه وسلم آمدند و به اسلام مشرف گردیدند. پیغمبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: کدام کس آنان را با خود می برد؟ طلحه گفت: من. آنها نزد طلحه بودند تا آنکه پیغمبر خدا صلی الله علیه وسلم لشکری را فرستاد و یکی از آنان نیز با آنها بیرون شده جام شهادت نوشید، سپس پیغمبر خدا لشکری دیگری فرستاد و یکی از آنها نیز بیرون شده به شهادت رسید، راوی می گوید: سومی در بسترش وفات نمود.
طلحه رضی الله عنه فرمود: من هر سه آنها را درخواب دیدم که در بهشت اند مردیکه در بسترش وفات نموده بود دیدم درپیشروی قرار دارد و آنکه در اخیر شهید شد در عقب وی است و شهید اولی را در عقب آندو دیدم. طلحه فرمود: این خواب مرا به شگفت آورد, سپس نزد رسول خدا صلی الله علیه وسلم آمدم و موضوع را برایشان حکایت کردم، آنحضرت علیه السلام فرموند: (چرا از این خواب تعجب کردی، هیچکسی در نزد خداوند بهتر ازمؤمنی نیست که در اسلام سالیان دراز گذرانده الله اکبر، سبحان الله، ولا اله إلاّ الله والحمدلله زیاد بگوید(۱۲).
این حدیث عظیم الشأن دلالت بر فضیلت کسانی می کند که عمر طولانی وعمل نیکو دارند و زبانشان همیشه به ذکر خداوند تر و مشغول است.
۷ـ و از فضیلت چهار کلمه اینست که خداوند آنها را برای بندگان خود برگزیده، پاداش و ثواب بزرگی را برای گوینده آن آماده کرده است، در مسند امام احمد و مستدرک حاکم باسند صحیح از حدیث ابوهریره رضی الله عنه و ابوسعید رضی الله عنهما روایت است که رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمود: (خداوند چهار کلمه را از سخنان برگزیده است:
سبحان الله، والحمد لله ولا اله إلاّ الله والله اکبر، پس کسیکه سبحان الله بگوید برایش بیست نیکی نوشته می شود واز او بیست گناه کم میگردد. و کسیکه الله اکبر بگوید مانند آن است, و کسیکه لا اله إلاّ الله بگوید, نیز مانند آن است, و کسیکه الحمد لله رب العالمین از نزد خود بگوید برایش سی نیکی نوشته میشود و از او سی گناه کم میگردد) ( ۱۳).
ملاحظه میگردد، ثواب حمد گفتن (الحمدلله) که از نزد خود بنده باشد بیشتر از دیگر کلمه ها است زیرا غالباً حمد و شکر به سببی چون خوردن, نوشیدن یا بدست آوردن نعمتی صورت میگیرد, گویا در مقابل نیکی که بنده از آن بهره مند شده است آنرا می گوید, ولی هنگامیکه بنده ازنزد خود حمد گفتن را آغاز کند بدون اینکه چیزی وی را با آن وادار کرده باشد, ثواب بیشتری دارد.
۸ ـ و از فضیلت چهار کلمه اینست که سپر و پناهگاهی از آتش دوزخ و در روز قیامت نجات دهنده و پیشروی گوینده خود قرار می گیرند, حاکم در مستدرک و نسائی در عمل یوم ولیله دیگران باروایت ابوهریره نقل می کنند که پیامبر خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند: (سپرهای تان را بگیرید). گفتیم: ای رسول خدا آیا از دشمنی تازه وارد؟ فرمودند: ( نه! بلکه در مقابل دوزخ, بگوئید: سبحان الله ، والحمدلله ولا اله إلاّ الله والله اکبر, زیرا این کلمات در روز قیامت نجات دهنده و پیشروی گوینده اش می آیند, و همانا این کلمات کارهای شایسته ای است که ثمره و ثواب آنها باقی و جاودانه است)) حاکم فرمود: این حدیث صحیح و با شرط مسلم است لیکن آنرا درج نکرده است و ذهبی باحاکم موافق است و امام البانی آنرا صحیح گفته است(۱۴).
این حدیث نه تنها مشتمل بر اوصافی که در مورد این کلمات ذکر گردید است بلکه آنها اعمال نیک و پاداش و ثمره ماندگار و جاودانه است. خداوند میفرماید )وَالْبَاقِیَاتُ الصَّالِحَاتُ خَیْرٌ عِندَ رَبِّکَ ثَوَابًا وَخَیْرٌ أَمَلاً((۱۵).
یعنی: (و اما اعمال شایسته ای که نتائج آنها جاودانه است, بهترین پاداش را در پیشگاه پروردگارت دارد, و بهترین امید و آرزو است).
۹ـ از فضایل چهار کلمه اینست که آنها در اطراف عرش خداوند متعال حلقه زده با صدائی همچو زنبور عسل گوینده خود را یاد می کنند , در مسند احمد و سنن ابن ماجه , و مستدرک حاکم از نعمان بن بشیر رضی الله عنهما روایت شده که آنحضرت صلی الله علیه وسلم فرمودند: (همانا آنچه از جلال و عظمت خداوند ذکر می کنید, تسبیح (سبحان الله) وتکبیر (الله اکبر) و تهلیل (لا اله إلاّ الله) وتحمید (الحمد لله) است که در اطراف عرش رحمن حلقه زده صدائی همچو زنبور عسل دارند که از گوینده خود یاد می کنند, آیا کسی از شما دوست ندارد تا همیشه از وی با گفتن این کلمات در نزد خداوند یاد آوری شود, یا کسی اورا در نزد خداوند یاد کند؟).
بوصیری در زوائد سنن ابن ماجه گفت: سند این حدیث صحیح ورجال آن همه ثقه اند, و حاکم نیز آنرا صحیح گفته است (۱۶).
این حدیث شریف بیانگر فضیلت چهار کلمه است که اطراف عرش رحمن را پر نموده باصدائی همچو زنبور عسل, از گوینده و ذکرکننده خود یاد می کنند, این بهترین بهره ای برای ذکر کننده چهار کلمه است که برای همیشه در عالم بالا و مقام عالی قدر از وی یاد میشود. چنانکه در متن حدیث گذشت: (آیا کسی از شما دوست ندارد تا کسی اورا یاد کند یا همیشه از وی با گفتن این کلمات, یاد شود؟!).
۱۰ـ و از فضایل چهار کلمه اینست که پیغمبر خدا صلی الله علیه وسلم به امتش آگاهی داده است آنها در ترازوی اعمال گران است, نسائی در عمل یوم ولیله و ابن حبان در صحیحش, و حاکم و دیگران از ابی سلمه رضی الله عنه روایت نموده اند که گفت: من از رسول الله صلی الله علیه وسلم شنیدم که فرمود: (به به, ـ و اشاره با پنج انگشت دستشان نمود ــ چقدر این کلمات در ترازوی اعمال گران است!! سبحان الله، والحمد لله, ولا اله إلاّ الله والله اکبر, و مرد مسلمانیکه فرزند صالحش بمیرد و پاداش آنرا از خداوند بخواهد)). حاکم این حدیث را صحیح گفت و ذهبی با او موافق است (۱۷).
و این حدیث شاهدی دیگر از ثوبان رضی الله عنه دارد که بزار آنرا در مسندش ذکر کرده اضافه نمود: سندش حسن است (۱۸). (به به) کلمه ای است که در وقت تعجب و بیان فضیلت چیزی گفته میشود.
۱۱ـ از فضایل کلمه چهار گانه اینست که برای بنده با گفتن هر کلمه آن صدقه است, امام مسلم در صحیح خوداز ابوذر رضی الله عنه روایت می کند که عده ای از صحابهپیغمبر خدا صلی الله علیه وسلم گفتند: یارسول الله! پاداش را ثروتمندان بردند, مثل ما نماز گزارده و روزه می گیرند و آنچه از مالشان از حاجت شان افزون باشد آنرا صدقه می دهند. فرمودند: آیا خداوند برای شما چیزی نداده که آنرا صدقه دهید؟ همانا در هر تسبیح (سبحان الله) گفتن صدقه است و هر تکبیر(الله اکبر) گفتن صدقه است و هر حمد (الحمد لله) گفتن صدقه است و هر تهلیل ( لا اله إلاّ الله) گفتن صدقه است, امر به کارهای خوب صدقه است و نهی کردن از کارهای بد صدقه است و در همبستری با همسر صدقه است, گفتند: یارسول الله! یکی از ما شهوت خود را بر آورده میسازد در آن اجر و مزد است؟ فرمودند: آیا اگر آن را در حرام بنهد بروی گناه نیست؟ همچنان اگر آنرا در حلال بنهد برای او اجر است) ( ۱۹).
فقرا گمان کردند که صدقه تنها در مال و ثروت است و آنان از اینکار عاجز اند, ولی پیغمبر خدا صلی الله علیه وسلم به آنها خبر داد که عملی کردن همه کارهای نیک و خوب صدقه است ودر ابتدای همه آنها گفتن چهار کلمه است: (سبحان الله, والحمد لله, ولا اله إلاّ الله, والله اکبر).
۱۲ـ از فضایل چهار کلمه اینست: کسیکه قرآن کریم را درست خوانده نمیتواند, رسول الله صلی الله علیه وسلم گفتن چهار کلمه را تلافی نخواندن قرآن برای چنین اشخاص قرار داده است. ابوداود, نسائی، دارقطنی و دیگران از ابن ابی أوفی رضی الله عنهما روایت نموده اند که شخصی نزد رسول الله صلی الله علیه وسلم آمد و گفت: یا رسول الله من نمیتوانم قرآن کریم را بیآموزم پس بمن چیزی بیاموز تا تلافی آن شود. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: (بگو: (سبحان الله, والحمد لله, ولا اله إلاّ الله والله اکبر ولا حول ولا قوه إلا بالله) مرد بادیه نشین دو دست خودرا جمع کرده گفت: این برای پروردگار من است پس برای من چه؟ فرمودند: (بگو: اللهم اغفرلی وارحمنی وعافنی وارزقنی واهدنی) یعنی: (بارخدایا مرا بیامرز و بر من رحم کن و عافیتم ده, و روزیم عطاکن و هدایتم نما) مرد بادیه نشین این کلمات را شنیده کف دست خو د را جمع کرد, سپس پیغمبر صلی الله علیه وسلم فرمود: (این مرد دو دست خود را از خیر پر کرد) (۲۰).
محدث ابو طیب عظیم آبادی در تعلیقش بر سنن دارقطنی گفت: سند این حدیث صحیح است. و البانی رحمه الله گفت: سندش حسن است (۲۱).
این بود مجموعه از روایاتیکه در باره چهارکلمه روایت شده است, پس هرکه آنرا به تعمق و تدبر بخواند, خواهد دانست که این چهار کلمه برای مرد مؤمن چقدر سودمند ومفید بوده از مرتبهعالی و گران مایه برخوردار است چنانکه بعضی از علما فرموده اند که همه اسمای خداوند زیر این چهار کلمه مندرج است, مثلاً آنعده نام های که به پاکی و تنزیه خداوند دلالت می کند مانند قدوس و سلام, زیر کلمه سبحان الله داخل است.
و کلمه الحمد لله مشتمل بر اثبات کمال در اسما و صفات خداوند تعالی است و کلمه الله اکبر بزرگی و عظمت خداوند را بیان می کند و هیچ کسی ثناوصفت خداوند را شمرده نمیتواند, پس ذاتیکه دارای چنین صفاتی باشد بدون شک معبود برحق است و همه معبودات دیگر باطلند (۲۲).
پس میتوان گفت: سبحان الله (تسبیح) هر صفتی را که لائق جاه و عظمت خداوند نیست نفی می کند, والحمد لله (تحمید) انواع کمال در اسما و صفات و افعال خداوند را ثابت می سازد, ولا اله إلاّ الله (تهلیل) یگانه پرستی و اخلاص در عبادت خداوند وبیزاری از شرک را بیان می کند و (الله اکبر) (تکبیر) بزرگی و عظمت خداوند را بیان می کند وهیچ چیزی بزرگتر از خداوند وجود ندارد.
برادرم! حالا دانستی که چهار کلمه چقدر پر عظمت است وچه اجر و پاداش بزرگی در نزد خداوند برای گوینده آن است, از خداوند متعال خواهانیم تا همه ما را توفیق داده آنرا ورد زبان مان گرداند, و ما را در زمره مردمانی شامل گرداند که همیشه زبانهای شان به ذکر خداوند تر است.
وبالله التوفیق
وصلی الله علی نبینا محمد وعلی آله وصحبه أجمعین.
(۱) صحیح مسلم (۲۱۳۷).
(۲) مسند طیالسی ص: ۱۲۲٫
(۳) صحیح مسلم (۲۶۹۵).
(۴) مسند احمد ۶ /۳۴۴، شعب الایمان (۶۱۲).
(۵) ترغیب وترهیب ۲ / ۴۰۹٫
(۶) سلسلهْ صحیحهْ البانی ۳ / ۳۰۳٫
(۷) مسند احمد ۲ /۱۵۸، ۲۱۰، ترمذی (۳۴۶۰) و مستدرک ۱/۵۰۳ وصحیح جامع (۵۶۲۶).
(۸) صحیح مسلم (۲۳۳).
(۹) سنن ترمذی (۳۵۳۳) وصحیح جامع (۱۶۰۱).
(۱۰) سنن ترمذی (۳۴۶۲) والبانی آنرا حسن خوانده است، سلسله صحیحه (۱۰۵) .
(۱۱) النهایه از ابن اثیر ۴/ ۱۳۲٫
(۱۲) مسند أحمد ۱/ ۱۶۳، وسنن کبرى از نسائی، کتاب عمل الیوم واللیله ۶/ ۱۰۷۴ والبانی آنرا در سلسه أحادیث صحیحه خود حسن گفته است (۶۵۴).
(۱۳) مسند ۲/ ۳۰۲، ومستدرک ۱/۵۱۲ والبانی در صحیح جامع رقم (۱۷۱۸) آنراصحیح گفته است.
(۱۴) مستدرک ۱/ ۵۴۱، سنن کبرى، کتاب عمل الیوم واللیله ۶/۲۱۲ وصحیح الجامع ۳۲۱۴٫
(۱۵) سوره کهف/ ۴۶٫
(۱۶) مسند ۴/ ۲۶۸ ، ۲۷۱، وسنن ابن ماجه (۳۸۰۹) ومستدرک ۱/ ۵۰۳٫
(۱۷) سنن کبرى، کتاب عمل یوم ولیله ۶/۵۰ وصحیح ابن حبان (الحسان)۳/۱۱۴ رقم (۳۳۸) مستدرک ۱/۵۱۲ ، ۵۱۱٫
(۱۸) کشف الاستار عن زوائید البزار ۴/۹ رقم (۳۰۷۲).
(۱۹) صحیح مسلم شماره :۱۰۰۶٫
(۲۰) سنن ابی داود (۸۳۲) وسنن نسائی ۲/۱۴۳ وسنن دارقطنی ۱/۳۱۳ ،۳۱۴
(۲۱) صحیح ابی داود ۱/۱۵۷٫
(۲۲) تفسیر باقیات صالحات از علائی ص: ۴۰٫
مؤلف: عبد الرزاق بن عبد المحسن البدر
مترجم: قریب الله «مطیع»